У капелюшы хадзіў і Талочка. Пазьней я неаднаразова спрабаваў даведацца ў сяброў суполкі: што піша гэты Талочка, і ці піша ён ўвогуле? Усе ў адказ паціскалі плячыма. Талочка быў супрацьлегласьцю Харэўскаму - балаболіў абы што, хахміў, рагатаў і сваволіў. Прычым, завіхаўся пераважна вакол Сыса. Я быў хлопцам сур'ёзным і такія людзі мне не пасавалі.

Бабкоў запомніўся зь іншай нагоды: ён аказаўся тым новым сябрам «Тутэйшых», якого мусілі, пасьля абмеркаваньня ягоных вершаў, прыняць у суполку. (Тут у мяне ўзьнікае пытаньне: якім чынам быў прыняты ў «Тутэйшыя» я? Мая творчасьць пры ўступленьні калектыўна не абмяркоўвалася. Напэўна, падзейнічала Сысаўская рэкамэндацыя). Бабкова прадстаўляў Бяляцкі. Новы сябар суполкі чытаў дзіўныя, мэдытацыйныя вершы. Сыс катэгарычна іх не ўспрымаў, называў «шызоідамі». Бяляцкі спрачаўся й некалькі разоў тлумачыў Сысу, чаму ён лічыць гэтыя вершы «файнымі». «Беларускай паэзіі, - казаў ён, - не хапае мадэрновых, эўрапейскіх твораў». Бабкоў трымаўся сьціпла, відавочна, хваляваўся; здаецца, і не спрабаваў бараніцца.

Але спачатку абмяркоўвалі назоў суполкі. Прачытаўшы некалькі значных урыўкаў з драмы Купалы (бо, каб прачытаць усю драму, бракавала часу), пачалі абмен думкамі. Для мяне гэта было ўсё ў навіну, бо я ня быў яшчэ дасьвечаным у дэталях беларускага нацпытаньня, і нават пра п'есу «Тутэйшыя» чуў упершыню. Ніякай спрэчкі, здаецца, і не было. Усе шукалі аргумэнты дзеля апраўданьня назову. Гучала некалькі вэрсіяў: «Беларусі пакуль няма, таму й беларусаў няма, ёсьць толькі тутэйшыя, а мы іх частка». Гучала і такая вэрсія: «Будзем называцца «тутэйшымі», каб нават сваім назовам цьвяліць сумленьне беларусаў».

Памятаю, што на паседжаньні я сядзеў побач з Алесем Косткам, былым «парнатаўцам», які ў той час уваходзіў у актыў «Талакі». Наведаў паседжаньне й Генік Лойка, аднаклясьнік і сябар Косткі; тады ён служыў у войску ў Менску й неяк здолеў, няхай і са спазьненьнем, патрапіць на гістарычнае паседжаньне. Ня ведаю, ці пісалі тады што-небудзь Костка з Лойкам, бадай што не - наведвалі літсуполку, напэўна, як «сьвядомыя» хлопцы, так бы мовіць, дзеля ўмацаваньня нацыянальнага духу сярод «тутэйшаўцаў».

Вядома, у Жодынь я не паехаў, спазьніўся на апошнюю электычку, начаваў у Сыса. Анатоль зноў тэатральна, уголас чытаў мае вершы. Але гэтым разам ухваліў некалькі, сярод іх, здаецца, «Здрадніка» і «Пушча. Совы».

21 лютага адбылося першае паседжаньне «Тутэйшых» пад дахам Дома літаратара. З гэтага паседжаньня й пачалося тое, аб чым сказаў у сваім інтэрвію Вітаўт Чаропка («Крыніца», №4-5, 2000): «(...) у «Тутэйшых» я быў назіральнікам, як Глёбус сварыўся з Сысам, кожны бок ведаў, як і што пісаць, і даводзіў сваю рацыю».

Гэта было камэдыйнае супрацьстаяньне. І зараз цяжка патлумачыць, за што паміж сабой змагаліся гэтыя два лідэры - адносіны між імі часам межавалі з мардабоем. Рэч ў тым, што ніхто зь іх не прэтэндаваў на кіраўніцтва «Тутэйшымі», безальтэрнатыўным кіраўніком быў Бяляцкі. Кожны з супернікаў меў ўласныя перакананьні й свае каманды падтрымкі, у нейкім сэнсе, гэта было «ідэалягічнае» супрацьстаяньне. Сыс узначальваў «патрыётаў», Глёбус - «касмапалітаў». Прыхільнікі Сыса называлі гурт апанэнтаў (Клімковіч, Шайбак, Сьцяпан, Сіўчыкаў) «глябусятнікам». Сыс часта патасна казаў пра любоў да Радзімы, пра змаганьне за Беларусь. Глёбус - пра прагматычныя рэчы (трэба пісаць дэтэктывы, маляваць коміксы, ствараць мас-культуру). На паседжаньні 21 лютага паміж Сысам і Глёбусам усчалася сварка наконт «Маніхвэста «Тутэйшых». Вядома, Сыс патрабаваў больш радыкальнага зьместу. На гэтым паседжаньні ўпершыню ўбачыў Алега Мінкіна (ён чытаў «тутэйшаўцам» свае вершы) і пазнаёміўся зь Сяргеем Кавалёвым. На паседжаньні трымаўся разам з Паўлам Дзьмітруком, зь якім пасябраваў на «чырвоназьменаўскіх» «Крыніцах».

Наступнае паседжаньне адбылося 14 сакавіка. У мяне захавалася запрашэньне: «у 19.00, суботай, 14 сакавіка, у Доме літаратара (уваход збоку) адбудзецца чарговая сустрэча літаратурнай суполкі ТУТЭЙШЫЯ. Першым пытаньнем - Беларуская мова - праблемы разьвіцьця. Другім - абмеркаваньне вершаў А.Сыса і А.Глёбуса. Трэцьцім пытаньнем - праблемы Тутэйшых. 9.III.87 г. Менск». Гэтае паседжаньне вёў Кавалёў.

Зь лекцыяй пра мову выступіў Вінцук Вячорка. Ня цяжка здагадацца, што ён казаў пра сучасную «кастрыраваную» бел. мову, пра патрэбу вяртаньня старога правапісу, «тарашкевіцы». Як чакалася, шмат эмоцыяў выклікала абмеркаваньне вершаў Сыса й Глёбуса. Чальцы кожнай «каманды» ганілі суперніка й хвалілі свайго лідэра. Сыс называў паэзію Глёбуса «гудронам» - ён падзяляў вершы на «духовыя» й «недуховыя» (тут, відавочна, адчувалася «школа» Бембеля). Мне асабіста падабаліся вершы абодвух. Я нават нешта сказаў у абарону Глёбуса, нешта пра патрэбу гарадзкой паэзіі.

Запрашэньне на наступнае паседжаньне таксама прыйшло ў Жодынь: «у 18.30, у суботу, 21 сакавіка, у Доме літаратара (уваход збоку) адбудзецца чарговая сустрэча літаратурнай суполкі Тутэйшыя. Першым пытаньнем - беларуская мова ў літаратуры і жыцьці. Другім - творчая і філязофская канцэпцыя М.Шэляговіча, разгляд яго творчасьці. Трэцьцім пытаньнем - аповеды У.Сьцяпана. Чацьвёртым пытаньнем - праблемы Тутэйшых». Паседжаньне вёў Бяляцкі. Госьцем гэтай сустрэчы стаўся новапалачанін Сяргей Сокалаў (тады ён яшчэ ня быў ні Сержуком, ні Воюшам). Госьць з імпэтам прасьпяваў свае «касінерскія» песьні й быў вельмі прыхільна сустрэты Сысам. Затым разглядалі навэлу Сьцяпана «Вонкавае сьвятло». Я чуў гэты твор другім разам, упершыню Валодзя чытаў мне «Вонкавае сьвятло» ў сьнежні 1986 году ў сваёй майстэрні (у падвале пад крамаю «Кнігарня пісьменьніка»). Зразумела, Сьцяпан добра атрымаў ад «патрыётаў» за «фармалізм». Я ня мог не заступіцца за хлопца, балазе, мне на самой справе гэта рэч падабалася. Без сумніву, яна была зроблена «пад Глёбуса» (з дакладным натуралізмам у маляваньні дэталяў і абавязковым дзёрзкім пратэстам супраць закарузлага жыцьця і «вашых правілаў», як у глёбусаўскім «Слане»), аднак у Сьцяпана аповеды атрымліваліся больш цёплымі, ён ня быў сталічным хлопцам, і вытруціць зь сябе дарэшты местачковасьць, каб паўстаць халодным і неспагадлівым гарадчуком, на ўзор Кая з андэрсаўскай казкі, ня здолеў.

Адносна таго паседжаньня варта працытаваць мой тагачасны ліст да Леаніда Галубовіча: «Сёньня нейкі спустошаны і разьбіты пасьля ўчорашняга паседжаньня «Тутэйшых». Чатыры гадзіны непатрэбных спрэчак, што пераходзілі ў лаянку.

Праўда, пачатак быў цікавым. Музычным. Перад тутэйшымі выступіў Сяргей Сокалаў. Сьпяваў свае песьні, чытаў вершы, адказваў на пытаньні. Было цікава, тым больш, што я чуў яго ўпершыню.

Аднак у другім акце пачалося! Сыс сашчапіўся з Глёбусам і Шэляговічам. Шэляговіч супраць моўнага пункту тутэйшых - размаўляць выключна па-беларуску. Глёбус выказаў цікавую прапанову - стварыць пры Саюзе пісьменьнікаў маладзёвую сэкцыю. Ён нават падрыхтаваў ліст да Гілевіча. Зь ім не пагаджаюцца - кажуць, гэта стварэньне другога «карыта».