— Асьмелюся далажыць, пан обэр-лейтэнант, я заўсёды галодны. Калі ў каго застаецца хлеб, дык я тут-жа выменьваю яго на папяросы і ўсё мне мала, такі ўжо я ўрадзіўся. Думаю: ну цяпер ужо наеўся — адно-ж не! Хвіліну пачакаўшы, пачыяае ў мяне зноў у жываце бурчаць, як да яды, і глядзіш, ён, сьцерва, зноў не дае мне спакою. Іншы раз думаю, што ўжо сапраўды хопіць, што больш у мяне ўжо ня ўлезе, дык дзе вы бачылі! Як убачу, што хто-небудзь есьць ці пачую які-небудзь пах, дык зразу ў жываце, быццам яго памялом вымялі: зноў ён пачынае заяўляць пра свае правы. Я тагды гатоў хоць цьвікі глытаць! Асьмелюся далажыць, пан обэр-лейтэнант, — я ўжо ня раз прасіў: ці ня можна мне атрымоўваць падвойную порцыю. Праз гэта я быў у Будэйовіцах у палкавога доктара, а той замест падвойнай порцыі засадзіў мяне на два дні ў шпіталь і прапісаў мне ў дэень толькі кубачак чыстага бульёну. «Я, — кажа, — пакажу табе, нягоднік, як табе твае порцыі не хапае! Прыдзі толькі яшчэ раз, дык пойдзеш адгэтуль, як шчэпка». Мне ніяк нельга, пан паручнік, глядзець на смачныя рэчы, дый простыя выклікаюць у мяне такі апэтыт, што ў мяне сьлінка цячэ. Асьмелюся прасіць, пан обэр-лентэнант, зрабеце такую боскую ласку, загадайце, каб мне давалі падвойную порцыю. Калі мяса ня будзе, дык хоць-бы бульбу давалі, кнэдлікі, трошкі падліўкі, гэта-ж заўсёды застаецца.

— Досыць з мяне тваіх нахабных выбрыкаў! — адказаў паручнік Лукаш. — Ці бачылі вы калі-небудзь, старшы пісар, больш нахабнага салдата, як гэты асталоп: зжор абед ды яшчэ хоча, каб яму выдэвалі падвойную порцыю. Гэты абед табе праз бок вылязе! Старшы пісар, — зьвярнуўся ён да Ванэка, — завядзеце яго да капрала Вайдэнгофэра, няхай той яго мацней прывяжа на дварэ каля кухні на дзьве гадзіны, калі будуць раздаваць гуляш. Няхай прывяжа вышэй, каб ён трымаўся толькі на самых пальчыках і бачыў, як у катле варыцца гуляш. Ды зрабеце так, каб нягоднік гэты быў яшчэ прывязаны, калі будуць раздаваць гуляш, каб у яго сьлінка пацякла, як у галоднай сукі, каля тая аціраецца ў кілбасьні, скажэце кухару, няхай яго порцыю падзеліць і аддасьць.

— Слухаю, пан обэр-лейтэнант. Хадзем, Балёўн.

Калі яны ўжо выходзілі, паручнік затрымаў іх у дзьвярах і, гледзячы проста ў спужаны твар Балёўна, пераможна сказаў:

— Ну што? Дабіўся свайго? Прыемнага апэтыту! А калі яшчэ раз зробіш са мною такую штуку, я цябе адразу пашлю ў вайскова-палявы суд.

Калі Ванэк вярнуўся і абвясьціў, што Балёўн ужо прывязаны, паручнік Лукаш сказаў:

— Вы мяне, Ванэк, ведаеце, я ня люблю гэтага рабіць, але я ня мог зрабіць іначай. Па-першае, вы ведаеце, што калі нават у сабакі адбіраюць, костку, дык, і яна агрызаецца. Я не хачу, каб каля мяне жыў нягоднік. Па-другое, тая акалічнасьць, што Балёўн прывязаны, мае вялікае моральнае і псыхолёгічнае значэньне для ўсяе каманды. За апошні час хлопцы, як толькі пападуць у маршавы батальён і ведаюць, што іх заўтра ці пасьлязаўтра адправяць на позыцыі, робяць усё, што ім уздумаецца. — Паручнік са змучаным выглядам ціха гаварыў далей: — Пазаўчора ў час начных манэўраў павінны былі мы дзейнічаць супроць вучэбнай каманды вольнапісаных за цукравым заводам. Першы разьдзел, які ішоў у авангардзе пад маёй камандай па шашы, больш-менш захоўваў цішыню, але другі, што павінен быў ісьці налева і раставіць пад цукровым заводам дазоры, той трымаў сябе, як моладзі, што варочаецца з загароднай прагулкі. Пяюць сабе і стукаюцьнагамі, аж у лягеры чуваць было. Апрача таго на правым флангу ішоў на рэкогносцыроўку мясцовасьці каля лесу трэці разьдзел. Гэта было ад нас на адлегласьці прынамсі хвілін на дзесяць хады, а ўсё-ж добра відаць было, што гэтыя шэльмы кураць: усюды агнявыя кропкі. А чацьверты разьдзел, той, што павінен быў быць ар‘ергардам, чорт ведае якім чынам раптам зьявіўся перад нашым авангардам, так што мы палічылі яго за няпрыяцеля, і я сам павінен быў адступіць перад сваім ар‘ергардам, які наступаў на мяне. Гэта была адзінаццатая маршавая рота, якую цяпер мне далі. Што я з гэтай каманды магу зрабіць? Як яны будуць трымацца ў часе бою.

Пры гэтых словах Лукаш з тварам пакутніка злажыў рукі, як быццам зьбіраўся маліцца, a нос у яго выцягнуўся.

— Вы на гэта, пан паручнік, не зьвяратайце ўвагі, — стараўся супакоіць яго старшы пісар Ванэк. — Ня варта пра гэта і думаць. Я вось ужо быў у трох маршавых ротах, і кожную з іх разам з усімі батальёнамі раскалашмацілі, а нас адпраўлялі зноў формавацца. Усе гэтыя маршавыя роты былі адна горшая аа другую і ніводнай з іх вось на столечкі ня была лепшаю за вашу, пан обэр-лейтэнант. Горшаю за ўсе была 9 ая. Тая з сабою пацягнула ў палон усіх унтэраў і ротнага камандзіра. Мяне выратавала толькі тое, што я адправіўся ў палкавы абоз па ром і віно, і яны зрабілі ўсё гэта без мяне. А ці ведаеце вы, пан обэр-лейтэнант, што ў час апошніх начных манэўраў, пра якія вы былі ласкавы расказваць, каманда вольнапісаных, якая павінна была абыйсьці нашу маршавую роту, заблудзіла і вышла да Нэзыдэрскага возера? Маршыруе сабе ўсё далей і далей аж да самай раніцы, а выведныя патрулі — дык тыя проста ўлезьлі ў балота. А вёў яе сам пан капітан Сагнэр. Яны-б дайшлі аж да самай Шопроні, каб не разьвіднелася! — гаварыў далей конфідэнцыяльным тонам старшы пісар, які смакаваў такія здарэньні; ніводнае з іх не магло схавацца ад яго ўвагі. — Ці ведаеце вы, пан обэр-лейтэнант, — сказаў ён, інтымна падміргваючы Лукашу, — што пан капітан Сагнэр будзе назяачаны камандзірам нашага маршавага батальёну? Раней — як пра гэта казаў фэльдфэбель Гэгнэр з штабу спачатку меркавалася, што камандзірам, як самы старшы з нашмх афіцэраў, будзеце назначаны вы, а потым нібы прышоў у брыгаду загад з дывізіі, што назначан пан капітан Сагнэр…

Паручнік Лукаш прыкусіў губу і закурыў папяросу.

Пра ўсё гэта ён ужо ведаў і быў пераконаны, што з ім абыходзяцца несправядліва. Капітан Сагнэр ужо два разы абышоў яго ў чыне. Аднак Лукаш толькі сказаў:

— He ў капітане Сагнэры справа…

— Ня вельмі што гэта мне падабаецца, — інтымна заўважыў старшы пісар. — Расказваў мне фэльдфэ бель Гэгнэр, што пан капітан Сагнэр у пачатку вайны ўздумаў кедзе ў Чорнагорыі выслужыцца і гнаў адну за другой роты свайго батальёну пад агонь кулямётаў проста на сэрбскія позыцыі, ня гледзячы на тое, што гэта была зусім пагібельная справа і пяхоце наогул там ня было чаго рабіць, бо сэрбаў з тых скал магла зьняць толькі артылерыя. З усяго батальёну засталося толькі восемдзесят чалавек; сам пан капітан Сагнэр быў паранены ў руку, потым у больніцы заразіўся яшчэ дэзынтэрыяй і толькі пасьля гэтага зьявіўся ў нас у палку ў БудэйоЕІцах. А ўчора як быццам гаварыў у афіцэрскім сабраньні, як ён марыць пра фронт, што ён гатоў палажыць увесь маршавы батальён, але сябе пакажа і дастане вышэйшы ордэн за сваю работу (на сэрбскім фронце ён дастаў фігу з маслам), але цяпер ён ці ляжа касьцьмі з усім маршавым батальёнам, ці набудзе годнасьць падпалкоўніка, але маршаваму батальёну прыдзецца крута. Я так дуглаю, пан обэр-лейтэнант, што гэта рызыка і нас закранае. Нядаўна казаў фэльдфэбель Гэгнэр, што вы вельмі ня ладзіце з панам капітан Сагнэрам і што ён у першую чаргу пашле нашу 11-ю роту ў бой на самае небясьпечнае месца.

Старшы пісар уздыхнуў.

— Я так думаю, што ў такой вайне, як гэта, калі гэтулькі войска і пры такой расьцягненасьці лініі фронту, хутчэй можна дасягнуць посьпеху добрым манэўраваньнем, як адчайнымі атакамі. Я быў сьведкай гэтага пад Дукляю, калі быў у 10-й маршавай роце. Тагды ўсё сышло вельмі гладка, камандавалі «не страляць!» — мы не стралялі, а чакалі, пакуль рускія да нас падыйдуць. Мы-б іх забралі ў палон бяз ніводнага стрэлу, толькі тагды, каля нас на левым флангу стаялі ідыеты апалчэнцы, дык тыя так спужаліся, што ідуць рускія, што пачалі ўцякаць з гары па сьнягу, як на коўзанцы. Ну мы атрымалі загад, дзе пісалася, што рускія прарвалі левы фланг і што мы павінны адыйсьці да штабу брыгады. Я тагды быў у штабе брыгады, куды прынёс на подпіс ротную харчовую кнігу, бо ня мог знайсьці свайго палкавога абозу.

У гэты час у штаб брыгады пачалі прыбягаць па адным хлопцы з 10-й маршавай роты. Да вечара іх прыбыло сто дваццаць чакавек, а рэшта, як казалі, быццам заблудзілі, адступаючы, і зьехалі па сьнягу проста да рускіх, як на табагане [91] .

Нацярпеліся мы там страху, пан обэр-лейтэнант. У рускіх у Карпатах былі позыцыі і ўнізе і ўгары. А потым, пан обэр-лейтэнант, пан капітан Сагнэр…

— Дайце вы мне спакой з панам капітанам Сагнэрам! — сказаў паручнік Лукаш. — Я сам усё гэта добра ведаю. Ня думайце толькі, калі ласка, што пачнецца бой, вы зноў выпадкова апыніцеся дзе-небудзь у абозе і будзеце атрымоўваць ром і віно. Мяне папярэдзілі, што вы моцна п‘яце, і, глянуўшы на ваш чырвоны нос, зразу ўбачыш, з кім маеш справу.

— Гэта ўсё з Карпат, пан обэр-лейтэнант. Там нехаця прыходзіцца гэта рабіць: абед нам прыносілі халодны, у акопах у нас быў сьнег, агонь раскладаць няможна было, з намі-б здарылася тое, што з іншымі маршавымі ротамі, дзе ня было рому, і людзі памерзьлі. Але затое ў нас ва ўсіх былі ад рому чырвоныя насы, і гэта таксама было нядобра, бо з батальёну прышоў загад, каб у выведку пасылаць тых з каманды, у каго чырвоныя насы.

— Цяпер зіма ўжо прайшла, — многазначна сказаў паручнік. — Ром, які віно, пан обэр-лейтэнант, на фронце вельмі патрэбны ва ўсякую пару году. Яны, так сказаць, падбадзёрваюць. За паўкацялка віна і чвэртку літра рому салдат вам пойдзе біцца, з кім хочаце. Што гэта за жывёліна зноў стукае ў дзьверы, ня можа прачытаць, ці што, на дзьверах: «Ня стукаць».