– Бог стварыў нас для агульнага жыцця... Адна зорка свяціла нам у калысцы... Аднолькавыя ў нас думкі, аднолькавае полымя ў сэрцах.

Адам пасадзіў бярозку. Марыля паліла дрэўца вадою. Аднак ім не было суджана быць разам. Па волі бацькоў Марыля выйшла замуж за іншага. Ад гэтай весткі Адам захварэў. Даведаўшыся пра гэта, Марыля напісала яму: “Прашу цябе – не загубі свой талент, беражы здароўе. Памятай, што яно мне вельмі дарагое. Стань вялікім, мой сябра!”

Туганавічы былі разбураныя ў Першую сусветную вайну. Загінула і бяроза, пасаджаная паэтам. Сёння яе можна пабачыць толькі на акварэлі Напалеона Орды.

Мінулі стагоддзі. Але і цяпер, калі ўзыходзіць на небе калядная зорка, успамінаюць людзі Адама і Марылю. У старадаўнім парку захавалася ліпавая альтанка – “калыска кахання”, дзе сустракаліся маладыя.

Паэта чакала яшчэ адно горкае расстанне. Доўгія гады ён жыў далёка ад любай Радзімы. Сваёй Літве-Беларусі Міцкевіч прысвячаў паэмы і вершы.

Ён спыніўся ў Еўропе. А яго добрага сябра Ігната Дамейку лёс закінуў яшчэ далей – за акіян.

Гэта быў выдатны вучоны. Чылійцы лічаць яго сваім народным героем. У сталіцы Чылі – горадзе Сант’яга ёсць плошча. На ёй – помнік Дамейку. На гэтым помніку выбітыя два словы: “Грандэ Эдукадор” (“Вялікі Асветнік”).

Гэта сапраўды так. Беларус даказаў наколькі багатая краіна Чылі. Вучоны меў глыбокія веды ў хіміі і фізіцы, ствараў бібліятэкі і музеі. Ён кіраваў універсітэтам, стаў выдатным географам і біёлагам, геолагам і батанікам.

Дамейка шэсць разоў узыходзіў на высокія горы Паўднёвай Амерыкі, перасякаў кантынент, даследаваў вулканы, шукаў лячэбныя воды. Ён палюбіў краіну, якая стала яму другой радзімай. Ён палюбіў людзей гэтай зямлі, гордых і сумленных індзейцаў.

Амаль паўстагоддзя Ігнат Дамейка жыў далёка ад Беларусі. Ужо вельмі старым чалавекам ён адважыўся ізноў пераплыць акіян. Вучоны спяшаўся схіліць сваю сівую галаву на магіле маці, пахаванай у баранавіцкай зямлі.

Дамейка пакінуў значны след у гісторыі. Географ вам раскажа пра горы Кардыльера Дамейка. Біёлаг – пра малюск навуцілус дамейкус. Геолаг – пра сіне-белы мінерал дамейкіт. А батанік – пра фіялку віола дамейкіана. Кожнае гэтае слова захоўвае памяць пра вялікага вучонага з Беларусі.

1. Чаму кожны беларус павінен шанаваць імя Напалеона Орды?

2. Пералічы краіны, па якіх падарожнічаў мастак. Адшукай іх на карце.

3. Прачытай выразна падраздзел “Адам і Марыля”. Пра якую зорку згадваецца ў тэксце? Напярэдадні якога свята яна запальваецца на небе?

4. У памяць пра якога беларускага вучонага названыя горы, малюскі, мінералы, кветкі?

5. Як ты лічыш, чаму чылійцы лічаць яго “Вялікім Асветнікам”?

Сённяшняе імклівае жыццё цяжка ўявіць без чыгункі. Рэйкі злучаюць краіны і народы. Чыгунка стала нястомнай працаўніцай, нашай памочніцай.

Аднак яшчэ не мінула і двухсот гадоў з таго дня, як у Англіі рушыў першы цягнічок. Першыя паравозы пыхалі парай і рухаліся нетаропка, як чарапашкі. Але колькі яны выклікалі цікаўнасці і… страху! Казалі, што птушка, якая праляціць над лакамацівам, каменем упадзе, атручаная дымам. Коні зробяцца нікому не патрэбнымі, а за авёс ды сена ніхто і капейкі не заплаціць. “Вогненная фурманка” папаліць зямлю, грукат колаў перашкодзіць каровам пасвіцца, а курам несці яйкі…

Аднак навінка ўсё ж прыйшлася чалавеку даспадобы. Хутка чыгуначныя лініі апярэзалі ўсю Еўропу. І калі Беларусь з усходу на захад перасекла Маскоўска-Брэсцкая чыгунка, у яе неабходнасці ўжо ніхто не сумняваўся.

І вялікія гарады пачынаюцца з маленькага калочка, некалі ўбітага ў зямлю. Прайшла па палескім краі чыгунка, з’явіліся вакол яе паселішчы-станцыі. Усе яны мелі падобны лёс. Мінула няшмат часу, як у колішніх нетрах, сярод балатоў і ў глыбі пушчаў паўсталі новыя мястэчкі. А разам з імі ўсё драмотнае наваколле абудзілася да новага жыцця.

Паселішчам нельга было застацца ў баку ад пераменаў. Яны, гэтыя імклівыя і жывыя змены, ляцелі сюды, у згублены зачараваны край, на колах хуткіх цягнікоў. І гэтая новая песня будучых часоў неслася ўслед за паравозным гудком.

Далей было лягчэй – на новае месца прыходзілі людзі, ставілі свае дамы, абжываліся, укараняліся, як дрэвы, надоўга, назаўсёды.

Далей было складаней, бо ўсё толькі пачыналася. З маленькага калочка, некім убітага ў зямлю.