Бацькоўскі садок каля рэчкі, якая праз некалькі кіламетраў трапляе ў Нёман. Лета атрымалася спякотнае. Для вінаграднічка бацькавага найспрыяльнае надвор’е. Але потым неабходна ўпільнаваць, каб вераснёўскія прымаразкі не знішчылі ўраджай ці, прынамсі, каб не папсавалі. І вы з бацькам па тэлефоне пачалі ўмаўляцца. Каб разам паехаць і пазрываць гронкі. І табе, як звычайна, кожнага разу будзе штосьці перашкаджаць. У выхадныя таксама трэба працаваць, інакш можна апынуцца ў апошніх шэрагах. У цябе не атрымалася, і бацька паехаў з суседам. І той яму дапамог абсячы вінаградную лазу. Бязлітасна, як ты потым змог пераканацца. Чым яна яму перашкаджала? Абвіла сьцяну, сягнула да вільчыка? Гэта ж вінаград! У цябе рука не ўзнялася б.

Сумны настрой спараджаюць восеньскія садочкі. Пусты дом з мансардай. З астылым агменем. З пыльным сеннікам. З плеценымі матамі на масніцах. Праз плот прапануе жоўтыя вераснёўскія плады лімоннік. Абцяты вінаград з апошнімі гроначкамі сярод рэдкай лістоты. Сіне-чорныя ягадзіны ў пажоўклай траве. Пад абцяжаранымі ўраджаем дрэвамі яблычныя паляны. Вы з бацькам выбіраеце ў траве самыя вялікія і найлепей захаваныя яблыкі. Немагчыма ўстрымацца, каб не ўзяць прыгожы жаўтаваты — нібы парафінавы з вітрыны — і не адкусіць, не зважаючы, што адваротны бок ужо згнілы. Адзін такі яблык выгрызены са споду. Ты бачыш, што ён ляжаў на кратовай норцы, і кладзеш на ранейшае месца.

Старая сумная позневосеньская казка. Пра дзяўчынку Цалёўку, сляпога крата, з якім яе пашлюбілі, цёмны падземны лабірынт. Пра надзею, ластаўку, вырай і далёкую вабную краіну, дзе заўжды лета. Стаіш наверсе перад расчыненым акном. Падаюць яблыкі. Чуеш, як скрозь лістоту абарваўшыся ляціць яблык. Глухі стук. Наступны не толькі чуеш, бачыш, як падае на зямлю. Трэба з’яжджаць.

Райскія яблычкі не абсыпаюцца, трымаюцца моцна, учэпіста, самааддана. Як усе вы, большасць, але пачынаюць гнісці. У рэшце рэшт не сарванае і не знесенае ветрам лісце ападае, творачы жоўта-рудаватую палянку пад дрэвам. Каляровая пляма на шэрым абліччы восені. А яблычкі застаюцца на дрэве. Што такое, па сутнасці, змяніць краіну, горад? Свой пакой, вуліца, сцень дамоў. Змяніць няўтульную сумную познюю восень на вечнае гарачае лета. Ананасы, гранаты на вулічных дрэвах, цытрусавыя, вялізныя крамяныя яблыкі з бананавым прысмакам.

2002

Апавяданне з бюстамі багоў

Часам я адчуваю ўласнае падабенства са сфінксам. Чалавек як сфінкс. Здранцвець і маўчаць. Адно працягваць думаць, часам лянотна, ледзьве. Летуценіць. Мроіць. Апынуцца ў нірване. Мне добра, мне нічога болей не трэба, я нічога не хачу цяпер. Хаця чалавек усё ж хутчэй нагадвае тады мумію. Як гэта не крыўдна і не вусцішна, магчыма. Бо калі чалавек у спакоі, адпачывае, ён часцей ляжыць. Ляжыць на спіне, ці на баку. Але болей на спіне, склаўшы рукі, як нябожчык або выцягнуўшы іх, як менавіта мумія. Большыя за людзей сфінксы, канечне, каты. А некаторыя з нас адчуваюць сябе катамі. Зайздросцяць іхняй паставе, мудраму спакойнаму абліччу.

Наш Гартэн своеасаблівы. Пра такія гарады звычайна гавораць, што яны — месца сутыкнення разнастайных уплываў. Культурны саган. Магчыма. Але тады звычайна ўсё ў рэшце рэшт апаноўвае нейкая адна татальная, найбольш агрэсіўная, наступальная, імперская. Нават не культура, лад жыцця. У лепшым разе жуйка з кока-колай, у горшым — серп з молатам, ятаганы, маладзік. Як гуны, як манголы ці іншыя, яна апаноўвае з поўдня на поўнач або наадварот, ці з захаду на ўсход. Але часцей, значна часцей — з усходу. Варвары заўжды апаноўвалі нашу Еўропу менавіта адтуль. Усе навалы, найбольш бязлітасныя і гвалтоўныя. Найболей незлічоныя, тысячы тысячаў, цемры цемраў. Безліч. Усходняя небяспека. Берберы, сельджукі, мангола-татары. З раскосымі і вузкімі, само сабой, вачыма.

— Ты хочаш штосьці сказаць?

— У якасці рэплікі.

— Ну, давай, чаму не? Кепікі строіць будзеш?

— Я хачу толькі крыху ўтаймаваць цябе, тваю фантазію.

— Навошта? Ты ж ведаеш, я чалавек без фантазіі. Гэта тое, чаго мне заўжды бракавала.

— Не нагаворвай. Зрэшты, можаш працягваць. Я пачакаю з заўвагамі.

Навокал разбураліся каменныя і цагляныя муры, руйнаваліся Бастыліі, высозныя платы і калючыя агароджы. Засыпаліся воўчыя ямы, процітанкавыя равы, ракетныя шахты. На запасных аэрадромах сеялі збажжыну. І толькі мы старанна працягвалі чысціць зброю, абнаўлялі парахавыя сховы. Падфарбоўвалі чырвоныя зоркі на самалётах і танках. Прышывалі пагоны з сярпамі і малаткамі, жаўнерскія спражкі даводзілі да бляску.

— Але ж ты з платамі. А як жа ў Ізраіле?

— Што ў Ізраіле?

— Ты сам ведаеш што.

— Хіба Ізраіль варты прыклад?

— Сам факт.

— Сам факт я прызнаю. Больш за тое. Я адрозніваю ўмовы, месца. Гэта трэба тлумачыць.

— Вось і патлумач. Не спяшайся. Выпі кавы, потым яшчэ зробім.

— Ты ведаеш, я пражыў у прыгарадзе некалькі гадоў — таго горада, які падзяляў бетонны мур. Так, яго зруйнавалі цяпер. І я супраць новых муроў. Але, як бы гэта сказаць: у мяне засталася настальгія па тым часе і тым горадзе. Яна ніколі не пройдзе. Яна назаўжды.

— Настальгія па тым горадзе, які тады быў падзелены мурам. І ты любіў яго такім...

— Ён быў тады такім, а не іншым. А ці любіў я яго? Гэта сантымент. І гэтага дастаткова. Як лёды, напалову шакаладныя, напалову сметанковыя. Не чорна-белы горад. А шакаладна-сметанковы. Я памятаю тыя лёды з Александэр-пляц.

— Цябе сёння цешыць, што горад, у якім ты жывеш, таксама падзелены быў калісьці. Ён і сёння падзелены ракой. Але яна падзяляла яго не проста на Ленінскі і Няленінскі раёны, а як часткі розных дзяржаў.