— Пяты беражы! — кінуў ён жартаўлівы погляд на Лявонку.

Лявонка і Кірыла таксама спыніліся, каб падправіць косы.

— Яго не дагнаць! — жартам на жарт адказаў Кірыла.

Ля Лазы, на панскім, касіў Марка Замагільны. Кавалак сенажаці ён арандаваў у пана Падгурскага. Здалёк кідаліся ў вочы яго шырокія грудзі і магутная постаць у доўгай белай кашулі. Кашуля была такая доўгая, што Марка на час сенакосу абыходзіўся без нагавіц. Ураднік Кастанты напачатку нават выказаў яму сваю незадаволенасць гэткім касцюмам («Не паложана, маўляў, народ змушчаеш»), аднак з цягам часу і ён прывык да Маркавай адвольнасці. А можа, і не адвольнасці. Казалі, што некалі на сенакосе ўсе мужчыны гэтак апраналіся. Лявонка захацеў паназіраць за дзіваком: калі ж ён спыніцца ды пастаіць, каб памянташыць касу. Але Марка, здаецца, не спяшаўся гэта рабіць, а махаў як заведзены. «Каса ў яго не тупіцца, ці што? А чым я горшы?» — крыху самаўпэўнена падумаў хлопец, адчуваючы, як гудуць стомленыя плечы і спіна як не свая.

А да абеду яшчэ далёка. Пра стому і абед стараўся не думаць, ішоў уперад, роўна махаючы касой, пакуль дзялянка нарэшце скончылася, і касец спыніўся ля ракі. Глянуў у ваду. І нібы ўпершыню ўбачыў белыя воблакі, што віселі над сенажаццю і адлюстроўваліся ў рачной глыбіні. І плывуць яны так, быццам маняць, запрашаюць разам з сабой. Добра, калі не пакупацца, дык хоць пабыць ля вады, паслухаць, як яна гамоніць з берагам, як шуміць чарот і размаўляюць з ветрам прырэчныя кусты вербалозу — гэтае неўсвядомленае жаданне жыло ў ім заўсёды. Вада вабіла і палохала сваёй глыбінёй і таямнічасцю. Стомлены, ён сеў, а потым прылёг у траву і стаў глядзець на неба, на белыя хмаркі, якія, не спяшаючы, плылі некуды ўдалячынь. Часам яны нагадвалі нейкіх дзіўных істот, што рухаліся немаведама куды — у новыя землі і прасторы. І раптам ён пачуў шум і дыханне таго жывога свету, які трымцеў і валтузіўся ў траве. Зверху лёталі, трапечучы празрыстымі крылцамі, стракозы. Усюды жыццё, і ён яго частка, і ўсё змяшчаецца ў ім самім: і паветра, і сенажаць, і лес, і воблакі, што бялеюць у высокім небе, і гэтае дзіўнае дыханне травянога царства.

…Жанчыны заставаліся дома. Іх абавязак — прынесці касцам есці і, па меры падсушвання, варушыць скошанае сена. Дзялянка ўжо ляжала ў густых валках, калі Марыля прынесла абед і паклікала касцоў:

— Палуднаваць пара!

Зірнула на сына: шчуплы, худзенькі, цяжка яму. Разаслала старэнькі кужэльны настольнік, паставіла на яго збанкі-спарышы з кашай і кіслай капустай. Селі абедаць.

— Кіндзюка паспрабуйце. — Марыля дастала з кошыка традыцыйны прускаўскі прадукт, які трымалі спецыяльна пад сенакос.

Пасля касьбы ламіла ў паясніцы. Лявонка паглядзеў на свае рукі: на далонях наліліся пухіры.

— Ты ўжо сёння не касі. Хай зацвярдзеюць мазалі,— паспачуваў унуку Кірыла.

— Ну і праўда што! — згадзілася Марыля. — Можна чым іншым заняцца, сена паварушыць…

Яна не адрывала вачэй ад сына: «Памужнеў, хоць і дзіця яшчэ, не сталы. Характарам увесь у бацьку, немітуслівы, разважлівы. Ды і расточку такога ж, як ён, і цягавіты, як Міхаль. Змарыўся. Вунь як чуб прыліп да лба…»

— Апраска Ламакава дзіця нарадзіла — сына! — раптам сказала яна. — Сена грэбла на лужку за Малым Трыбай і нарадзіла.

— Што ты кажаш! — не паверыў Кірыла.

— Піліпко дапамог — пры ёй быў.

Піліпко — старэйшы сын Апраскі.

— Адганяла яго ад сябе, але ён не паслухаў. Так што Піліпко і прымаў.

— Ай-яй-яй! — дзівіўся Кірыла.

— Аляксей Каленік ехаў, убачыў і забраў.

— А Пятро вунь косіць сабе і нічога не ведае, — Кірыла паказаў лыжкай убок.

Сапраўды, Пятро, не адрываючыся, махаў і махаў касой.

— Можа, сказаць яму? Пайду-такі скажу! — Марыля падхапілася і пакіравала да Пятра.

Вярнулася яна, калі мужчыны ўжо канчалі абед.

— А ён нават не здзівіўся!

— Такі ўжо, таго, чалавек, — растлумачыў Кірыла і аглядзеў прывялыя пракосы. — Давайце варушыць.

Марыля з Лявонкам узялі ў рукі граблі і пачалі варушыць пракосы.

— Гартайце яго, хай ветрае! — як бы падахвоціў Кірыла.

— Вунь Ганна Васілішына сваім абед панесла, — згледзела Марыля. — У спарышах. Спраўная дзеўка!

Па лузе і сапраўды бегла Ганна, але на Кужалёў і не глянула. Заклапочаная. Лявонка непрыметна праводзіў яе вачыма.

П'яніў востры водар скошанай і падвялай ужо травы, якую яны сушылі, каб потым ладаваць на вазы і везці дадому.

— Не сена, браце, а таго, як чай!

Лявонка, жывучы ў мястэчку, ведаў, што такое чай.

— Калі пагода пратрымаецца, сена будзе выдатнае… — радаваўся Кірыла.

— Купалле хутка! — сказала Марыля. — Да Купалля трэба паспець…

— Паспеем! — запэўніў свёкар, які сачыў, каб усё ў гаспадарцы рабілася своечасова.

— Пайду ўжо я, — заспяшалася Марыля, скончыўшы абяртаць пакосы, — дарогай, можа, зёлак збяру. Зверабою шмат у кустах, доннік лекавы ў раўку ёсць.

— І кмен на горцы ля поплаву ўжо збіраць можна, — падказаў Кірыла.

Характэрная рыса прускаўскага ўкладу жыцця палягала ў тым, што яно, гэтае жыццё, з часоў Адама мела сваёй першаасновай апладненне — зямлі і хатніх жывёл. Вядома, і чалавек не знаходзіўся ў баку ад гэтага спрадвечнага быційнага працэсу. Пa традыцыі купальскага дня чакалі ўсе. Прускаўцы ўжо з раніцы былі як не свае. «Грала» сонца, шчодра абпырскваючы зямлю залатымі промнямі святла.