У тыя ж часы, пэўна, выхаваўся на крадзеных калгасных харчах і шафёр Хведар, гэты хапуга новай фармацыі, дзялок, які спалучае ў сабе дасканалую тэхнічную падкаванасць шафёра з хцівасцю хутараніна-кулака дваццатых гадоў. Ён можа ўкрасці некалькі мяхоў са збожжам, нават і не вельмі хаваючыся ад людзей, бо ён у хаўрусе з брыгадзірам, у яго руках машына, ад яго ў пэўнай меры залежыць выкананне ўсіх жульніцкіх спраў Цопы і Макухі. Хведар — неафіцыйны гаспадар брыгады, яго адчувальная для ўсіх сіла падмацоўваецца яшчэ дужым кулаком і крутым норавам. Такога чалавека проста не выкрыеш, асабліва яшчэ калі ён сусед, а яго маці бяжыць у Янкаву хату з плачам і просьбаю не падаваць у суд, як гэта было ў эпізодзе з прададзенай гумай. Янка тады ўступіў, пазней дорага яму абышлася тая яго ўступчывасць.

Нялёгка давалася Янку гэтая барацьба, у якой яму не магла быць саюзніцай яго маці. Застаўшыся ўдавою пасля смерці мужа (які прынёс з фронту асколак у лёгкіх і неўзабаве памёр), яна ў свой час даволі цвёрда засвоіла не дужа сумленныя, але затое практычныя вясковыя звычаі схітрыць, паплакаць і разам з тым пачаставаць брыгадзіра, лесніка, бо трэба ж было неяк скасіць для каровы прагалінку, у лесе ссячы на дровы бярэзіну, выкраіць які дзень, каб пакалупацца на ўласным агародзе. Так яна працягвае жыць і цяпер, не разумеючы грамадскіх перамен ў краіне і ўсёй нізкасці сваіх звычаяў. Праўда, у аповесці ў Янкі з’яўляецца і саюзнік, нават болей — настаўнік ў яго справах — айчым Загурскі. Разам з дзядзькам Данілам, Фрузай, Янкам Загурскі, які стаў сакратаром калгаснай партарганізацыі, дамагаецца даволі крутога павароту ў калгасных справах, павароту, патрэба ў якім даўно ўжо наспела.

У апошніх раздзелах аповесці (дарэчы, таксама не пазбаўленых вострай канфліктнасці) ужо назіраюцца зачаткі новых адносін у брыгадзе, калі людзі адчулі справядлівасць і не маглі не адгукнуцца на яе.

Алесь Асіпенка ў «Абжытым куце» з упэўненасцю сталага майстра зацвердзіў сябе бытапісальнікам калгаснае вёскі ў найлепшым сэнсе гэтага разумення. Добрае веданне матэрыялу, псіхалагічная дакладнасць вобразаў, лаканізм стылю забяспечылі строгі рэалізм яго пісьма. У аповесці ёсць цэлы шэраг выдатна напісаных сцэн (начлег у горадзе, малацьба, пачастунак Янкавай маці Макуху і леснікам). Шматпланавае і шматграннае жыццё вёскі ўзаемадзейнічае з вобразам Янкі, з яго лёсам пераплятаюцца лёсы іншых людзей (хлопчыка Віцькі, Хрысціны, дзядзькі Данілы і інш.), і ўсе яны гарманічна спаяны ў складаны і цэласны арганізм аповесці. І калі што трохі бракуе ёй, дык хіба неабавязковасць некаторых эпізодаў (купання і ратавання Шуры, сустрэчы з Хрысцінай пасля яе замужжа). Магчыма, аўтар трохі паспяшаўся і скорагаворкай напісаў фінальны раздзел. Але пры ўсім тым «Абжыты кут», бясспрэчна, спадабаецца чытачу як праўдзівая частачка нашага складанага жыцця, з усімі яго вартасцямі і хібамі, пададзенымі пісьменнікам у іх узаемаабумоўленасці і дыялектычным развіцці.

Я напісаў тут далёка не ўсё тое добрае, чаго заслугоўвае гэты надзвычай багаты на думкі і асацыяцыі твор, і калі зрабіў гэтую спробу, дык толькі з жаданнем падзяліцца першымі пасля прачытання думкамі. Магчыма, знойдуцца чытачы, якія не згодзяцца з некаторымі маімі ацэнкамі, мабыць, будуць і праціўнікі творчай манеры А. Асіпенкі, але нават і гэты факт паслужыць на карысць аповесці, бо, як пісаў В. Бялінскі: «…толькі залатая пасрэднасць карыстаецца зайздроснай прывілеяй — нікога не раздражняць і не мець ворагаў і праціўнікаў».

Гродна, вуліца Кашавога, 28, кв. 20…

Гэта і ёсць адрас рабочага стала пісьменніка, адрас Васіля Быкава.

Аглядаю невялікі «рабочы» пакойчык Васіля Уладзіміравіча, ва ўсіх кутках якога — у шафе, на стэлажы, на паліцы — кнігі, часопісы (дарэчы, паліца цалкам адведзена пад ваенную літаратуру — як мастацкую, так і дакументальную, мемуарную). Ёсць тут і «рабочы стол пісьменніка» ў літаральным сэнсе гэтых слоў. На стале толькі што прысланая з рэдакцыі «Роман-газеты» карэктура: неўзабаве ўсесаюзны чытач атрымае тры аповесці В. Быкава — «Франтавая старонка», «Пастка» і «Альпійская балада». Тут жа яшчэ некалькі кніг. Гэта зарубежныя выданні твораў В. Быкава, у прыватнасці, яго «Трэцяй ракеты».

— Я пачынаю нешта гаварыць пра сапраўдны поспех, пра славу. Але бачу, што Васіль Уладзіміравіч тут жа змаўкае, бянтэжыцца, адчуваю, што яму, з яго сціпласцю і абвостранай патрабавальнасцю, творчай і грамадзянскай, такія размовы не вельмі даспадобы, — і мяняю тэму, пытаюся пра новую аповесць.

Пішу. Частка ўжо зроблена… Вось яна, — дастае Васіль Уладзіміравіч з шуфляды папку.

На першым лістку — план аповесці, накіданы дробным уборыстым почыркам. Асобныя тэзісы пранумараваны. На пытанне, ці ўся аповесць прадумана, вынашана, пісьменнік адказвае: «Уся».

І назва ўжо ёсць?

— Ёсць. «Мёртвым не баліць» — так, відаць, будзе называцца, калі не ўзнікне што-небудзь іншае.

— Значыць, пра вайну?

— Так, пра вайну, — задуменна паўтарае Васіль Уладзіміравіч. — Прытым на гэты раз рэч амаль аўтабіяграфічная… Паглядзі вось гэтую паперу.

Я чытаю. Гэта пісьмо з архіва Міністэрства абароны Саюза ССР. У ім, у прыватнасці, гаворыцца: «Адначасова паведамляю, што ў імянным спісе беззваротных страт 399-га стралковага палка за 1943–44 гг. значыцца: „Кам. стр. узвода л-т Быкаў Васіль Уладзіміравіч забіты 10.I.1944 г., пахаваны на цэнтральных могілках в. Вялікая Севярынка Кіраваградскай вобласці“».

І ён расказвае, якім чынам трапіў у «забітыя», — як быў паранены каля ўкраінскай вёскі Вялікая Севярынка, як ішлі ў шпіталь з таварышам і адначасова вялі палоннага немца, як наткнуліся на нямецкія танкі…

І вось гэта ўсё, уласна кажучы, і лягло ў аснову аповесці, будзе складаць яе сюжэтную канву. Спачатку мне нават хацелася напісаць усё так, як было ў жыцці. Але пачаў працаваць і адчуў патрэбу дзе-нідзе абагульняць, узбагаціць уласныя назіранні вымыслам.

Калі Васіль Уладзіміравіч знаёміў мяне са зместам аповесці, то звяртаў увагу на тое, як адзін з герояў аповесці, нямецкі салдат, мяняецца, мяняе свае паводзіны ў залежнасці ад абставін, ад ваеннай неабходнасці. Я здагадваюся, што недзе тут — ідэйная сутнасць твора.