Бл кеше еді. Ал бгін ше? Бгін білайыр кешегісінен де атты толуда отыран. Батыр Саян ашаннан бері ол Оспан-ожаны зындана салып ой- ан. за жылы сенімді дйекшісіні тадырын зі шешкен-ді. Біра бер жаында обыланды батырды Ажол биді лтіруінен туан Жнібек пен Керейді ел блген легі ортаа тсіп кетіп, Оспан-ожа арып ісін тіпті естен шыаран. Сол Оспан-ожа ретін тауып, лкен бйбішесі Айбаарам-Снейден білайыра «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жо. зім де кп кешікпей зынданда шіріп лермін. Біра лер алдында хан ием бірер ауыз сзімді тыдасын» деп тініш еткен.

Зындана зі салдырып ойса да, білайыр Оспан-ожаны сзін тыдамаймын дей алмады. йткені бл кісі оан тым жаын, тым берілген адам еді.

Оспан-ожаны білайыр сан достыын, зіне деген мір-баи мыта алмас талай жасылыын крген. Соны бірі Самарантты алатын жолы болан.

Оспан-ожа тымымен сонау ескі заманнан Сайбан рпаына ызмет істеп келе жатан жан еді. Атасы білтас Аса Темір шабуылында Барластарды олына тскен. Ежелден хан Ордасына берілген тымнан боландытан мір-Темір оны зіні сарайына дйекшілік ызметке алан. Осы атасынан бастап Оспан-ожа зімен шінші буын болып, бкіл дниені тітіренткен сайыпыран Креханны Самарант сарайындаы дйекші ызметін атарып келген. Біра жетім баланы анша асыраса да, з ке-шешесін жотайды. Самарант Ордасында аншама жасы атты боп жрсе де, атасын л етіп келген Аса Темір немерелеріне Оспан-ожаны жрегі жібімеді. Мауреннахра еліне ас жер, жау жер деп арады. Есі-дерті сонау Арадаы хан Ордасы болды да трды. Осындай ісігі айтып, сыныы бітпеген Оспан-ожа Кнбатыс пен Солтстік жаына лсін-лсін арай берді. Дйекшіні мндай кйін пайдаланып, білайыр жігіттері онымен байланыс жасай алды да, екі жаты шешімге келді. Оспан-ожа білайырды Самаранттаы сыбыршысы болуа олма-ол кнді.

білайыр Есіл, Нра бойын зіне аратып, Орда-Базарда ат шаптырып, балуан крестіріп, батырларына олжаны бліп, лан-асыр той жасап жатанында, осы дйекші Оспан-ожадан арнаулы кісі келген. Онымен бие сауымындай сйлескеннен кейін білайыр, бар олбасшыларын жинап алып: «Самарант азір бос тр. лыбек мырза орасан мен Ирака сапар шеккен шаында, алла-таала зі сатап тран Самаранта туекелді тізгінін брым келеді» деді.

«Хан борышы — жорыа ту ктерту,

л борышы — туа еріп, жанын беру» — деп ескі шежіреде айтандай, хан айтса — арамаындаы батыр, нкерлері оштайтын дуір, алы олмен білайыр Самарантты басып алуа шыан. збек Ордасыны абыройын ойлаан хан, Шираз деген алада: «Бірде-бір скер егінші жрт пен кшпелі елге з бетімен тимесін. Егілген егін, салынан бау-баша сол алпында саталсын. Кімде-кім бл жарлыты бзса дара асылады» деп скеріне бйры берген.

Ханны бл аморлыына риза болан диандар, кшпелі шаруалар, тарту-таралысын, сыйлыын, хан скеріні азы-тлігін здері кеп беріп, баыныштылыын білдірген.

Самарантты оршап аланнан кейін, аланы хакімі Джалалитдин Баязит зі шыып тізе бгіп, ол усыран. «Тірі жана иянат крсетуді білмеген лыбек мырза, сіз секілді лы хана, яки сізді ел басарып отыран адамдарыыза еш уаыт асты ойлап крген жо. Егер шаарымызды шауып бліншілік етпей, Ордаыза айтсаыз, біз сізді айтаныыза кніп, айдауыыза шыдар едік» деген. Сйтіп білайыр хан Самарант мірлігін блендей ан жоса етіп блдірмей, кп олжамен лы аланы оп-оай зіне аратып, Ордасына айтан. Осыны брі Оспан-ожа дйекшіні дер кезінде хабарландыруынан еді.

Осы кннен бастап білайыр Самарант, Бар мірліктеріні ісіне жиі кірісіп тратын болан. зіне намаан мір, слтандарды билігін тартып алып, басаа беру білайыра йреншікті детке айналан. Бл істерде Оспан-ожаны олабысы аз тимеген. Жалыз жасылыы бл ана ма?

Бір мы трт жз ыры тоызыншы жылы, Хаджри есебі ойынша сегіз жз елу бесінші жылы Самарантты мірі, з кесі лы дана лыбекті лтірген бді Латиф мырзаны зі де алты ай тпей астарынан аза тапан. Бл кезде Аса Темірді екінші лы Махамедтен туан Мираншах мырзаны баласы бусейіт уында жрген. Осындай жадайда Бар, Мерв, ргеніш мірі Шахрухты баласы Ирбагимнен туан бділлах мырза Самаранта ие болан.

бусейіт осы мезгілде блік шыарып Барды алды. Біра Бар улиеті оан аз крініп, Самарантты да зіне баындырма болды. білайыра Оспан-ожа мндаы жадайды таы хабарлады. бділлахтан крі, Кк Ордаа бусейітті тиімді екенін айтты.

Кп кешікпей бусейіт бділлаха арсы соыс ашты. Біра жеіліп алды. Мйіз сраймын деп, лаынан айрылан тоал ешкідей Самарантты жаулап аламын деп жріп, Барынан айрылды. Енді ол алан олымен Тркістана ашады. Мнда да тыныш жрмей Аса Темірді тымы екенін пайдаланып, Тркістана мір болады. Содан кейін барып, бділлаха зіні кшіні жетпейтініне кзі жетіп, кп сыйлыпен білайыра келіп бас иеді. Самар- антты бділлахтан тартып персе, ле-лгенше лыыз болып темін деп ант етеді. білайыр бан зіні бір ызын береді. Кп олмен Самаранта Батияр слтанды аттандырады. скер соынан кп кешікпей зі де жола шыады. Хаджриды сегіз жз елу бесінші жылы, яни жааша бір мы трт жз ыры тоызыншы жылы Самарантты кнбатыс жаында екі скер кездеседі. ырын соыс болады, таа таласан екі олан шін кп адам ырылады, ан судай аады. Аырында бділлах жеіліп ашады. Оны уып жетіп стап алып, білайырды мірі бойынша бауыздап лтіреді. Самаранта бусейіт мір етіледі. бділлах скеріндегі Жаатайды кп батырлары мен пахлевандары (сыпайлары) есірей боп ола тсіп, білайыра осылады. Жоары айтан уаианы брі бір жылды ішінде, яни бір мы трт жз ыры тоызыншы жылы болады. Міне, осы сергелде жылдары Оспан-ожаны білайыра таы пайдасы тиген. Ол Самаранттаы Аса Темір таыны маайында болып жатан оианы брін білайыра дер кезінде жеткізіп тран. Одан кейін білайыр мен бусейіт Самарантты аланнан со да, таы бір мейіршапат аыл берген.

лыбекті Жошыны тымынан алан Шахарбек атты бйбішесінен зі лгенде Рабиу-Слтан-Бегім есімді он бес жасар ызы алан. Адамзаттан емес, кктегі періштеден туандай, глін жаран ызалдатай жадыраан слу жне Шыысты йелге деген ыспаына арамай кесі лыбек жеті жасынан медресеге беріп, парсы, трік, араб тілін йреттірген. Рабиу-Слтан-Бегім йелден шыан з заманыны аылдысы да, бір мінезді, табандысы да болан. Оспан-ожа дйекші білайыра «Егер Самаранттан еліе алтын кететін болса, алтынны шынайы ызылы жне е тазасы осы Рабиу-Слтан-Бегімді кет» деген. ырыа таяп алан, жас иіс мар хан ызды бір кргеннен йы-клкісінен айырылан. Есіл-дерті Рабиу-Слтан-Бегім болан да тран. Аыры тртінші йелі етіп алып, кілі тынан. Самарант бекзадалары ызды ыралтып-жыралтып, стіне дрия мен амадан тартылан балдахин орнатылан а пілді бас етіп, асыл азына жасаумен ыры л, ыры к беріп затан. Бл ыры к мен ыры лды те жартысы, жас аашта сіп тран лі рт тспеген ріктей, кіле балбыраан албырт жастар еді. Рабиу-Слтан-Бегіммен бірге Оспан-ожа дйекшіні зі де ере жрген.

Осы кездегі астанасы Сыанаа келгеннен кейін, білайыр оны зіне дйекші етіп алан.

Міне, содан бері он трт жыл тті. Сол он трт жылды ішінде Оспан-ожа паыр ханды бір рет алдап, не тілегін теріс орындап крген жо. Хан басына туар ауіпті ол згеден брын сезетін, хан кілі алар істі де ол алдын ала болжайтын. Хан абыройын тгер жамандыты сезсе оны ханны лаына тезірек жеткізетін. білайырды о иыында отыран Жбірайыл періштедей, брыс жолдан рдайым сатап алатын. Ал Рабиу-Слтан-Бегім болса хана арыстай екі л тауып берген. зіні аылымен, парасаттылыымен, кркіменен білайырды е сйікті йелі болып алан. Сйткен Оспан-ожа мен Рабиу-Слтан-Бегім ханды кк мза отырызып кетті. Бірі ханны кзіне шп салды-мыс, екіншісі сол кзіне шп салан ханны ас жауын ааулы істеп ашырып жіберді. Расыменен-а Оспан-ожа адамай алды ма? Оспан-ожа трізді мір-баи хан ызметінде жрген адамны мндай з басына ауіп туызар істе салаты етуі ммкін бе? Ммкін емес. рыны адыан алады, не аналар Оспан-ожадан улытарын шын асырып алдап соты. Не са ла дйекшіні зі солармен бірге… Біра неге бірге болады? лде бір жадайда маан ренжіп алды ма? лде ашаа сатылды ма? Жо, сатылуы ммкін емес. Оспан-ожаны алтына ызыанын крген жо. Сан рет кілім тсіп кетіп, кп олжадан лесін молыра етіп бергенімде зіне тиістісінен артыын алмайтын. «Хан ызметінде жрген кісі дние шіркінге мар болмауы керек. «Адам болалы опасыздыты брі де осы дниеоыздытан туан» дейтін. Сйткен Оспан-ожа… Демек, мнда бір гп бар… Сол шін де оны зындана салызарымда кнсін зім тексерем деп едім ой, алай мытып кеткенмін?… мытпаса мрша болды ма… Жнібек пен Керей ойраны баса іске кіл блдірді ме?»