– Упяклi ўсё ж, - сказаў ён, пазяхнуўшы яшчэ раз, нечакана прылёг, галаву паклаў на падушку, кулак па-дзiцячы пад шчаку, замармытаў ужо сонным голасам, нязлосна: - Ну што ж, добра... самi ж за ўсё i расплацiцеся. Я папярэдзiў, а там як хочаце! Мяне ж зараз найбольш цiкавiць Понцiй Пiлат... Пiлат...
– i ён заплюшчыў вочы.

– Ванну, сто семнаццатую асобную i пост да яго, - загадаў доктар, надзяваючы акуляры.

Тут Рохiн зноў здрыгануўся: нячутна адчынiлiся белыя дзверы, за iмi быў вiдаць калiдор, асветлены сiнiмi начнымi лямпачкамi. З калiдора выехала на гумавых колах канапа, на яе пераклалi зацiхлага Iвана, i дзверы за iмi замкнулiся.

– Доктар, - шэптам спытаў уражаны Рохiн, - ён што, сапраўды хворы?

– Вядома, - адказаў доктар.

– I што ж гэта з iм?
– спалохана спытаў Рохiн.

Стомлены доктар паглядзеў на Рохiна i вяла адказаў:

– Рухальнае i моўнае ўзбуджэнне... лiхаманкавыя iнтэрпрэтацыi... выпадак, вiдаць, цяжкi... Шызафрэнiя, мабыць. I да ўсяго гэтага алкагалiзм...

Рохiн зразумеў са сказанага доктарам, што справа ў Iвана Мiкалаевiча дрэнь, уздыхнуў i спытаўся:

– А што гэта ён усё пра нейкага кансультанта гаварыў?

– Бачыў, мабыць, некага, хто надта ўразiў яго хворае ўяўленне. А можа, i галюцынацыi...

Праз некалькi хвiлiн грузавiк iмчаў Рохiна ў Маскву. Свiтала, i святло не патушаных на шашы лiхтароў было ўжо непатрэбнае i непрыемнае. Шафёр злаваўся, што змарнавана ноч, гнаў машыну хутка, i яе заносiла на паваротах.

Вось i лес адпаў, застаўся недзе ззаду, i рэчка адышла некуды ўбок, насустрач грузавiку сыпалася рознае: нейкiя платы з вартаўнiчымi будкамi i штабелi дроў, высозныя валуны i нейкiя мачты, а на iх нанiзаныя катушкi, кучы каменнага друзу, зямля, парэзаная канавамi, - адным словам, адчувалася, што вось яна, Масква, побач, недзе за чарговым паваротам, i зараз навалiцца, абхопiць.

Рохiна калацiла i падкiдала нейкая калодка, на якой ён прымасцiўся, вылузвалася з-пад яго. Рэстарацыйныя ручнiкi, што падкiнуў мiлiцыянер, якi раней ад'ехаў на тралейбусе разам з Панцялеем, коўзалiся па ўсiм кузаве. Рохiн паспрабаваў iх спачатку сабраць, але потым чамусьцi злосна прашыпеў: "Ну iх к чорту! Чаго я, на самай справе, кручуся, як дурань?.." - адкiнуў iх нагой i не глядзеў туды болей.

Настрой у яго быў жахлiвы. Наведванне журботнага дома пакiнула ў душы цяжкi след. Рохiн спрабаваў зразумець, што яго мучыць. Калiдор з сiнiмi лямпачкамi, якi ўрэзаўся ў памяць? Думка пра тое, што горшае бяды, чым вар'яцтва, няма на свеце? Вядома, i гэта ўсё. Але яно так - агульная думка. А вось яшчэ ёсць нешта. Што ж гэта? Крыўда, вось што. Ага, крыўдныя словы, якiя сказаў Бяздомны проста ў вочы. I бяда не ў тым, што яны крыўдныя, а ў тым, што гэта праўда.

Паэт не глядзеў болей па баках, а ўпёрся позiркам у падлогу, дрыготкую i брудную, пачаў нешта мармытаць, ныць, нiшчыць самога сябе.

Ну, вершы... Яму - трыццаць два гады! А сапраўды, што ж будзе далей? I далей ён будзе выдумляць па некалькi вершаў у год. Да старасцi? Ага, да старасцi. Што ж дадуць яму гэтыя вершы? Славу? "Глупства! Хоць сам сябе не абманвай. Нiколi не будзе славы ў таго, хто выдумляе недарэчныя вершыкi. Чаму недарэчныя? Праўда, праўда сказана!
– бязлiтасна пераконваў сябе Рохiн, - не веру я нiчому з таго, што пiшу!.."

Атручаны выбухам неўрастэнii, паэт гайдануўся, падлога перад iм перастала трэсцiся. Рохiн падняў галаву i ўбачыў, што ён даўно ўжо ў Маскве i што над Масквою ранiца, што воблака падсвечана золатам, што грузавiк яго спынiўся ў калоне разам з iншымi ля павароту на бульвар i што блiзенька ад яго стаiць на пастаменце металiчны чалавек з ледзь нахiленай галавой i абыякава глядзiць на бульвар.

Нейкiя дзiўныя думкi хлынулi ў голаў захварэламу паэту. "Вось прыклад сапраўднае ўдачы...
– тут Рохiн устаў у кузаве i руку падняў, напаў чамусьцi на чалавека, якi нiколi нiкога не чапаў, - куды б не ступiў ён у жыццi, што толькi не здаралася з iм, усё яму на карысць было, усё ператваралася ў славу! Ну што ён зрабiў? Я не разумею... Ну што асаблiвае ў гэтых словах: "Буря мглою..."? Не разумею!.. Пашанцавала, пашанцавала!
– злосна падсумаваў Рохiн i адчуў, што грузавiк пад iм варухнуўся, - страляў, страляў у яго гэты белагвардзеец, разбiў бядро i забяспечыў несмяротнасць..."

Калона рушыла. Зусiм хворы i нават пастарэлы паэт не болей чым праз дзве хвiлiны ўваходзiў на веранду Грыбаедава. Яна ўжо апусцела. У куце дапiвала нейкая кампанiя, у цэнтры яе мiтусiўся знаёмы канферансье ў цюбецейцы i з бакалам "Абраў" у руцэ.

Рохiн, нагружаны ручнiкамi, быў сустрэты Арчыбальдам Арчыбальдавiчам вельмi прыязна i адразу ж пазбаўлены ад праклятых ануч. Калi б Рохiн не быў гэтак змучаны клiнiкаю i грузавiком, ён, мабыць, з задавальненнем расказаў бы пра тое, як усё адбывалася ў лячэбнiцы, упрыгожыў бы гэты расказ выдуманымi падрабязнасцямi. Але цяпер яму было не да гэтага i, акрамя ўсяго, хаця Рохiн i не быў нiколi назiральным, - цяпер, пасля пакут на грузавiку, ён упершыню як след прыгледзеўся да пiратавага твару i зразумеў, што хоць той i пытаецца пра Бяздомнага, i нават аяяйкае, але на самай справе зусiм абыякавы да лёсу Бяздомнага i абсалютна не шкадуе яго. "I малайчына! I правiльна!" - з цынiчнаю самазнiшчальнаю злосцю падумаў Рохiн, абарваў расказ пра шызафрэнiю i папрасiў:

– Арчыбальд Арчыбальдавiч, гарэлачкi б мне...

Пiрат зрабiў спачувальны твар, шапнуў:

– Разумею... адну хвiлiнку...
– махнуў афiцыянту.

Праз чвэрць гадзiны Рохiн, зусiм адзiн, сядзеў, сагнуўшыся над рыбцом, глушыў кiлiшак за кiлiшкам, разумеў i прызнаваў, што паправiць хоць што-небудзь у жыццi ўжо нельга, можна толькi пра ўсё забыць i не думаць.

Паэт змарнаваў ноч, пакуль iншыя весялiлiся, i цяпер разумеў, што вярнуць яе нельга. Варта толькi было падняць галаву ад лямпы ўгору на неба, каб зразумець, што ноч страчана назаўсёды. Афiцыянты спехам зрывалi настольнiкi са сталоў. У катоў, якiя шнырылi ля веранды, быў ранiшнi выгляд. На паэта няўмольна навальваўся дзень.