Саха тылын ??рэ?эр топонимиканы т?р?ттээбит М. С. Иванов-Багдарыын С?лбэ «Талыллыбыт ?лэлэрин» бу алтыс томугар сир аатыгар сы?ыаннаах тус бэйэтэ уонна кини ??рэнээччилэрэ араас дьону кытта кэпсэтэн хомуйбут ???йээннэрэ, номохторо улуустарынан, кыраайдарынан наарданан киирдилэр. Сэ?энньиттэр саастара уонна улуустара ыйыллан, кэпсээннэрэ уларытыллыбакка, хайдах баарынан бэрилиннилэр.
Кинигэ аа?ааччы киэ? ара?атыгар ананар.
Бастакы кинигэ
ААН ТЫЛ
Сир аатын хомуйуохха, чинчийиэххэ баар эбит диэн санаа XX йэ 60-с сылларын сааланыытыгар, Блтээи педучилищеа лэлии олордохпуна, киирбитэ уонна рэнээччилэрим кмлрнэн сир аатын хомуйбутунан барбытым. Ол бэлиэтэ, туоута буолан, бу хомуурунньукка кинилэр лэлэриттэн син балайда киирдэ.
Хомуллубут матырыйаалы быааран, дьон билиитигэр таааран киирэн барбытым. Ол онон «Бл диэн тыл скээинэ» диэн бастакы суруйуум «Бэлэм буол» хаыакка (03.03.1963) тахсыбыта.
Итинтэн ыла саха дьоно сыыйа топонимика диэн рэх баар эбит диэн билэн барбыттара. Оттон кн бгн топонимика диэни истибэтэх уонна ол ис хооонун, суолтатын билбэт кии сахаа суох буолла диэн киэн туттабын.
Кэлии кэмэ, дьон аатын туа диэн, дьэ сырыы бтн сылдьа сатаатым. Биирдэ кэлэн ааар кылгас олохпор астынар гына. Ол туунан урут суруйан турабын. Ити тухары сахам дьоно барахсаттар рн кытта баардарынан-суохтарынан кмлстлэр. Оотуттан оонньоругар тиийэ.
Кинилэр кэпсээбиттэриттэн, сбн крн, ыстатыйаларбар, кинигэлэрбэр киллэртээн испитим. Ол онтум дьону сс ордук клээбитэ. Уонна, чгэйэ диэн, оннук суруйууларбын бэчээтинэн сэээрии кытта элбээбитэ.
Биир холобуру аалыым.
2002 сыллаахха СГУ бэрэпиэссэрэ В. Б. Окорокова, ассистент А. Г.Куличкина, СГУ информацияа уонна рекламаа киинин дириэктэрэ Л. Е.Слепцова хомуйан «Эн миигин умнумаар, Сэргэлээх!» кинигэни тааарбыттара. Кинилэр бу лэлэрин мин «Мээ ааттар» диэн суруйуубунан арыйтарбыттар этэ.
ксклээх лксй, Г. В.Ксенофонтов, Сээн Боло, А. А.Саввин, А. С. Порядин, Н. Т.Степанов, Г. Е. Федоров уонна да атыттар XX йэ бастакы ааарыгар суруйбут йээннэрэ, кэпсээннэрэ саха култууратын кыыл кмс кылаата буолаллар. Былыргыны, тгэх бгэлэрбитигэр тиийэ, кр-истэ сылдьыбыттыы кэпсиир сээркээн сээннэри баттаа суруйан хаалларбыттара.
Мин лаппа хойутаатаым. Ол да гыннар, син туалаабыт курдук сананабын. И.Алексеев-Уйбаан лксйэп (Ньурба, Слэ нэилиэгэ, 1882 с. трбт), В. Н.Попов-Бочоох (Нам, Хатырык нэилиэгэ, 1909 с. трбт), Д. С.Лонгинов (Амма, Абаа нэилиэгэ, 1909 с. трбт), Н. К.Игнатьев-Харчыкаан уола (Красноярскай кыраай, Лэмпиэскэй, 1978 с.: «Тойонноон крдхпнэ, 110-м быйыл», – диэбитэ), К. Д.Григорьев-Быычыгырас (Бл, Баппааайы нэилиэгэ, 1899 с. трбт), А. М.Черов (Муома, Кулун лбт, 1876 с. трбт), А. С.Кырыалап (Хочо улууа, Дьаархан нэилиэгэ, 1889 с. трбт), А. А.Львова-Быкас (ээ Бл, Мааас, 1906 с. трбт), Д. П.Елисеев (Боотуруускай улуус, I Хадаар нэилиэгэ, 1905 с. трбт) уонна да атыттар курдук ытык кырдьаастары кытта кэпсэтэн, тылларын-стрн сурукка тиэн йэтиппиппинэн киэн туттабын.
йээннэр, кэпсээннэр бары хайа эрэ ттнэн биллэрэр, иитэр суолталаах буолан иэллэр.
Ат барыны кыайар кыахтаах, биигини кр-харайа сылдьар дурдабыт-хаххабыт буолар диир йэлээх йээни 1969 сыллаахха Чурапчы Мугудайын кырдьааа 82 саастаах М. А. Пермяков кэпсээбититтэн суруйбуппун бу хомуурунньукпар киллэрдим.
1975 сыллаахха ймкн II Бороонун 63 саастаах киитэ И. М. Готовцевы кытта кэпсэппитим. Иннокентий Максимович: «Уус Алдантан биир кии саадьаай оуу миинэн тахсыбыта . Ол тахсан, ити Бороон нэилиэгин трттээбитэ », – диэн кэпсээбитэ. Бороон диэн кииннээх Уус Алдантан тахсыбыт кии ймк Бороон нэилиэгин трттр.
Ити йээни биир ааттаах срк оустаах Улуу Хоро Саха сирин киин ттгэр кн кэлбитин туунан киэник биллэр йэээ сыыары тутан кр.
лэм быыллыбыт кээмэйэ хааччахтаата. Онон манна рэнээччилэрим лэлэриттэн уонна тус бэйэм эрэ кэпсэтэн суруйбуппун киллэрдим. Онон, холобура, наука кандидата М. Т. Гоголева, Орто Бл ытык кырдьааа, 1907 с. трбт О. Т. Мальцев кэпсээнин суруйан биэрбитин киллэрбэтим.
Хомуурунньукпун судургутук тистим. Улуустарынан наардаатым.
Кнд ааааччыларым, боломтолоохтук ааыаххыт уонна бэйэит санааыт хоту р-танары сыымайдаталаан крххт, сыана быыаххыт диэн эрэнэбин.
2004 сыл
Багдарыын Слбэ
АБЫЙ
Гаврил Григорьевич Полушкин. Абый улууа, Муурдаах. 1979 с. 81 саастааа.
Саамай былыргыбыт Дьокуускайтан кэлбит . Биир эмээхсин ыарыыттан крээн кэлбит . Икки уоллаах. Атынан. Аатын кыайан билбэтим. Эмээхсин эрэ диэн буолар.
ДЬАХТАРДААХ
Таас. Улахан сис оттон. рдгэр оолоох таас олорор. Былыргылар омук дьахтара таас буолбут дииллэр. Олорон.
ЭБЭ
Дьон олорбут сирэ эмиэ. Дьэ, Эбэ диэн ээни ааттыыллар. Харыстаан, куттанан. Ээ диэтэхпитинэ, иэстиээ диэн буоллаа.
Константин Петрович Стручков. Абый улууа, Ураалаах нэилиэгэ. Баатылыы ууа. 1979 с. 68 саастааа.
КООК ТИИЛЭЭБИТ