Маша Нестерова. Амма улууа, Амма-Наахара нэилиэгэ.

1960-с сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

Бу сиргэ биир ыал Петр диэн уоллара, онуу бтэрэригэр, экзамен саана, бырааттарын кытта баран, кыракый сарай туппут. Онно уруогун аахтара . Ол уол армияа сылдьан, кэлиэн ый аара хаалтын кэннэ, хайаттан суоруна таас тбтгэр тэн лбт. Ол иин бу сири Бчэ Отуулаах диэн ааттаабыттар.

Боссоойко бандьыыт крээн иэн, биир хайаа диван курдукка, иирик ойуур иигэр, рэх кытыытыгар турар сиргэ, хонон ааспыт . Ол сир ол иин итинник ааттаммыт дииллэр.

Парасковья Кутукова. Амма улууа, Элэин нэилиэгэ. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

Кырдьаастар кэпсээннэринэн маннык. Бу кл срдээх улахан кл. Кини адьас таас хайа анныгар сытар. Ити хайа эмиэ срдээх рдк баайы, туруору. Манна урут биир тоус дьахтара олоро сылдьыбыт. Дьахтар срдээх хорсун эбит. Куруук тыаа сылдьан бултанара уонна хайаттан куруук хайыардыыра . Хаан да охтон, сн стэрбэт эбит. Арай бу дьахтар биирдэ срдээин ыалдьыбыт. Кыын эбит. Урукку куолутунан хайаттан хайыарынан тэргэ быаарыммыт. Кини ити санаатынан хайа рдттэн хайыарынан тспт. Ол гынан баран, Эбэтин аттыгар кэлэн, охтон тобуктуу тспт. Олус диэн ытаабыт-соообут. Бэйэтин нааа кэмсиммит. Дьэ, ол курдук олорон эрэн лбт. Онтон ыла бу кл, кинини кэриэстээн, кн бгэ диэри Тоус Кыыа диэн ааттанар.

Бу сири маннык кэпсииллэр. Трт удаан кыргыттар олоро сылдьыбыттар. Трдн ини-бии эбиттэр. Срдээх эйэлээхтик олорон иэн, ыалдьан утуу-субуу лбттэр. лбттэрин кэннэ трдннэрин бииргэ кмпттэрэ . Ол сылдьыбыт сирдэригэр ууохтарын туппуттар. Ол иин бу сири Кыргыттар Ууохтара дииллэр.

Урут, былыыр-былыр дьон ааан олорбут срдээх улахан клэ баар эбитэ . Дьон бу кл сблээн, ытыктаан Алаана диэн ааттыыллар эбит. Бу клтэн аыыр эрэ ууларын бааллар эбит. Уонна кн мухалыыллар . Балыга туох да нааа снэ улахан эбит. Биирдэ чугас-чугас олорор икки ойуун, тыл-тылларыгар киирсибэккэ, кыыырсыбыттар уонна, куоталаан, с тннээх кн быа кыырбыттар. Ойууттар кыыран бтлэрин саана абааыларын уонна иччилэрин аалан охсууннарбыттар. Малаан ойуун Онтоко ойууну, кыыран бтэн иэн, хараын дьл тэн кэбиспит. Онон Малаан ойуун кыайбыт. Бу кнтэн ылата Алаана кл кылгаатар кылгаан испит. Устунан уолан барбыт. Бу кл онно ньамаынан, бадараанынан кр сыппыт. Онон бу кл уута барыта н-кйр буолбут. Онтон ылата кл Алаана диэн ааттаабакка, ннээх диэн ааттаабыттар.

Ульяна Иванова. Амма улууа, Солобуода дэриэбинэтэ. 1960-с сс. Блтээи педучилищеа II кууруска рэнэ сылдьан суруйбут курсовой лэтиттэн.

Манна биир Арыылаах диэн хаан да уолбат тура баар. Ол тура туунан дьоннор маннык йээни кэпсииллэр. Былыр тоус ынахтаах биир эмээхсин олорбут . Бу тура аттыгар. Ол эмээхсин ол ынахтарыттан арыы-сыа бтн астыыр . Арыы оорор уонна стн лрн, сыатын ылан буаран баран, ол сыаны уулларан, сгэйи кытта булкуйан, эмиэ арыылыыр . Кини ол арыыны оорооччунан биир баайга лэлиир . Эмээхсин сарсыарда эрдэттэн киээ хойукка диэри слэрин кытта астаар . Эмээхсин ийэ-хара клнэ тахсан, тааа-саба арыы буолан, туох баар туттар ыаайалара, иитэ-хомуоа куруутун арыылаах буолар . Эмээхсин ууну арыы оорор ыаайаларынан бастар эбит. Кини кэ биирдэ да бастар эбит буоллаына, иититтэн, кыра да буоллар, арыы сыата хаалбыт тобоо бу тура уутугар тэр эбит. Ол курдук мунньуллан, уу рдэ бттнэ араас арыы буолбут. Эмээхсин ол арыыттан, сомсон ылан, эмиэ туанар эбит. Кини, ынахтара бааырдаына, онон эмтиир эбит уонна тлэрин эмиэ ол арыынан сотор эбит. Ол иин ол тураы Арыылаах диэн ааттаабыттар. Ол да буоллар, атын да туранар эмиэ арыылаах буолааччылар да, ааттара атын.

Дмитрий Семенович Лонгинов (1909). Боотуруускай улуус, Дьоку нэилиэгэ (билигин Абаа). Булгунньахтаах аатын ууа, Дааый ийэтин ууа. 1983 с. суруйан биэрбитэ.

Амма араа ээрэ. 200-чэкэ сыллааыта татаардар олоро сылдьан, уорбут аттарын баын ууоун мунньубуттарын крн баран, Саарбат Сааба, Боотуруускай улууун кандидат кулубата, Ат Бастаах диэбит.

Бу хайаны Моччохоччу диэн кэрэ дьннээх, срдээх быый кыыс дьахтар аатынан ааттаабыттар. Ол дьахтар ити хайаны таптаан, арахпакка оонньуу, р-танары срэрэ, ыллыыра-туойара . Ол иин ааттаабыттар.

Былыр биир булчут эмээхсин сааскы тоокко тайаы эккирэтэн киирбит. Амма ууоргу ттгэр куугунатан тахсан, бдрйбт уонна: «Оом тобукпар скээн бдрйдэим», – диэбитэ .

Дьаадьыма – Соморсун хайата. Ол былыргы дьон оустарын туйаа тааыран турар диэн. Олохотооор бд туйахтаах с баарын туунан номох.

Харама. Амма снньгэр баар бары хайалартан барыларыттан бастынара, маанылара, кэрэлэрэ, сдлэрэ диэххэ сптх. Таас сууллардаах, кэрэ кстлээх хайа. Олохтоохтор бу хайаны Мааны Хотун Хайа дииллэрэ .

Уола Уол Хайа – кини уа ттгэр кстлээх сиргэ турар.

Кийиитэ Кийиит Хайа – Дири Аппа иигэр саан олорор килбик кстлээх кэрэ хайа.

с Бээллэр: Улахан Бээл, Орто Бээл, Кыччыгый Бээл – кырдьаас эмээхситтэр. Орто Бээл ырааы крр улуу хотуннара . Бу Бээллэр – улуу хотуттар. Хоту диэки хайыан, халгыыдалары кр-истэ, саастарын тухары салгыбакка олордохторо. Бу хотуттар ойуун, удаан алгыыгар ураты миэстэни ылаллара.

Бу эмиэ таас хайа. Былыргылар ойуун, удаан алгыыгар ити хайаны Нэрилиир Нэс тгэн тгэиттэн Нкэн Бараан Угуа, быган туран, Орто Дойдуну кр турдаа диэн йдллэр . Ити хайаларын. Срдээин дьиксинэр хайалара. Абааы угуа быган турар диэн.

Бу Амма илин ттгэр, Бт нэилиэгэр, баар хайа. Былыр кыргыс йэтин саана Бр Бтнэргэ Уорай диэн улахан бухатыыр буолар чинчилээх нааа бд оо скээбит. Оону наахаралар, эккирэтэн аалан, ити хайа анныгар баар клгэ лрбттэрэ . Ол иин Уорай уол тыыннааар таптаан оонньуур хайатын Уорай диэн ааттаабыттар.

Тоус Ыт Сотото Торуоскалаах Торокоой оонньор диэн Бойуот Хочотугар, Дааый ийэтин ууугар олорон ааспыт. йэтин мооон лбт быыылаах. Дьинээх ыт сотото торуоска буолбатах. Торуоската. Удьурайынан, муоунан, таба, с, кыыл муоун салаталаан тайах оостон илдьэ сылдьыбыт. Ону, дьон ыйыттаына, бэйэтэ: «Тоус ыт сотото торуоскалаахпын», – диир эбит.