– S?n e-l?-din, s?n m?-ni bu ha-la sal-d?n!!!, – dey? q?z?bl? S?msin boynunu s?xmaga baslad?. Aylard?r c?nn?td?n g?lmis huri hesab etdiyi q?z bu an onun gozund? butun h?yat?n? alt-ust ed?n seytan idi. C?llad baltas?n?n agr?lar?n? hiss etdikc? butun qorxu v? q?z?bini ?ll?rin? verirdi: – S?n ifrit?s?n, itirdim taxt-tac?!!!, – deyib honkurdu. Gozl?rind?n sell?n?n yas onu sustl?sdirib ?ld?n sald?. Yaln?z bundan sonra S?msin cans?z b?d?nini ?lind?n buraxd?…

Gozl?rin? inana bilmirdi. Ani q?z?bl? verdiyi q?rar?n agr?s? int?has?z pesmanl?q, ag?rl?q olub varl?g?na cokmusdu. Bas?n? ?ll?ri aras?na al?b, “m?n n? el?dim!” dey? s?ssiz f?ryad qopard?. Aylar boyu ona c?nn?tin yeddi qap?s?n? acan k?nizin c?s?dinin yan?nda oturub, goz yas? ax?td?. Tez d? ozunu ?l? ald?: indi yas tutmaq vaxt? deyildi, taxt-tac? ?ld?n getmis, qururu tapdanm?sd?; v?ziri onu barmag?na dolam?s, ?l? salm?sd?. Xat?rlayanda ki, S?ms bas?n? qatmaq ucun Validin ona m?krli b?xsisi idi, b?d?nin? sar?lm?s z?h?rli ilan? qopar?b at?bm?s kimi d?rind?n n?f?s ald?. Ozun? g?l?nd? S?msin art?q soyumus b?d?nini qorxu il? k?nara it?l?yib bag?rd?:

– G?lin r?dd el?yin bu murdar c?md?yi burdan!

Kesikcil?r S?msin meyitini cad?rdan suruyub Araz?n sular?na tolazlad?lar.

Ibn M?han onun arxas?nca bosluga zill?nmis, ayaq ust? donub qalm?sd?. Ur?yind? k?nizinin gozl?rind?ki oynaq t?b?ssum q?d?r boyuk bir bosluq hiss edirdi. Anlad? ki, bir d? hec vaxt hec kim c?tir kirpikl?rini astaca qald?r?b bunca m?sum, bunca sevgi v? ita?t dolu gulums?m?y?c?k uzun?. Yaln?z bu an hiss etdi ki, S?ms onun ucun yaln?z bir s?hv?t al?ti deyilmis v? o, aylard?r sevisdiyi k?nizini yox, Araza ur?yini qopar?b at?b…

***

Kesikcil?r cay?n qars? sahilind? boyuk bir qosun gordul?r. Qacaraq ibn M?han?n cad?r?na yax?nlasd?lar:

– Hokmdar, mujd?, qurtulduq! Qars? sahild? boyuk bir qosun var. Qurban oldugumuz x?lif? biz? yard?m gond?rib.

Ibn M?han?n uzu qorxudan bumbuz oldu. Bilm?di sevinsin, ya k?d?rl?nsin. “Ax?, m?n Allah?n secilmis b?nd?siy?m, y?qin ki, x?b?r X?lif?y? cat?b, m?n? kom?y? qosun gond?rib”. Cad?rdan c?x?b sahil? qacmaq ist?s? d?, pis x?b?r alacag?ndan qorxub yerind?n t?rp?nm?di. Onu bu gahgir v?ziyy?td?n qars? sahild?n g?l?n ?sg?rl?r qurtard?: – Biziml? ged?k, – dedil?r.

Ibn M?han?n ayaqlar?ndan, el? bil ki, das as?lm?sd?, add?m?n? ata bilmirdi. N? q?d?r sorgu-sual el?s? d?, qars? sahild?n g?l?n ?sg?rl?r lal-dinm?z h?r?k?t edir, onun caydan kecm?sini tezl?sdirirdil?r. Onu ortadak? boyuk cad?r?n onun? g?tirib “kec ic?ri!” dedil?r. Yerind? donub qald?g?n? gor?n ?sg?rl?r qollar?ndan tutub ic?ri atd?lar. Ibn M?han par?lt?l? d?ri c?km?l?rin onund? uzu ust? y?x?l?b qald?. Bas?n? qald?rmaga qorxurdu. C?km?l?rin sahibinin hokmlu s?si g?ldi:

– V?zirin hardad?r?

– ?rm?niyy?y? qac?b.

– O, v?t?n xainidir… S?n d?! Apar?n bunu, gozum gorm?sin! Onun taleyini ulu hokmdar, x?lif?miz ozu h?ll ed?c?k.

Kesikcil?r ibn M?han? el? goturub apard?lar ki, onunla sohb?t ed?nin Az?rbaycan?n yeni hokmdar? Y?zid ibn M?zy?d oldugunu da anlamad?.

II f?sil

N?cd dag?n?n ?traf?ndan kec?n butun d?v? karvanlar? onlara haqq verir, bilirdil?r ki, kims? inad edib o q?bil?nin basc?s? il? dil tapm?rsa, sanki yerin alt?ndan c?xan bir d?st? adam bir anda karvan?n? tar-mar edir, ?n yaxs? halda karvandak?lar? d?v?l?ri il? birlikd? ?sir goturur, sonra is? h?min d?v? v? ?sirl?ri karvan sahibl?rin? q?z?l pula sat?rd?lar.

Onlar ozl?rini insanlar?n mal?n?, can?n? qoruduqlar?na, Allah qars?s?nda t?miz olduqlar?na inand?rm?sd?lar. “Biz olmasaq, ticar?t ol?r, – deyirdil?r, – o q?d?r quldur d?st?si yaranar ki, hans? karvan? kimin talan etdiyi bilinm?z”. Onlarla dil tapmag? art?q hokmdarlar da s?rk?rd?l?rin? ?mr etmisdil?r. B?z?n bir qosundan da guclu olurdular. Hardan g?l?c?kl?ri, n? zaman hucum ed?c?kl?ri b?lli olmazd?. Bu, b?d?vil?rin sirri idi, hec bir dovl?t?, hokmdara boyun ?ym?zdil?r.

Harun ?r-R?sid t?dbirli davran?b bu tayfan?n butun ?r?bistana s?p?l?nmis karvan yollar?na n?zar?t ed?n bir nec? tan?nm?s basc?s?n? saraya g?tirm?kl?, onlar? tam n?zar?t? goturdu. Etibarl?l?g? il? tan?nan B?ni-?mir q?bil?sinin uzvl?rini Harun ?r-R?sid s?h?rl?r?, boyuk ?razil?r? oz numay?nd?si t?yin etmisdi.

Q?bil?nin basc?s? ?l-Mul?vv?h ibn ?l-Muzahim idi. Lap g?nc yas?nda q?bil? basc?s? olan atas? onu sevdiyi q?zla evl?ndirmisdi. Amma ?l-Muzahim bu dunyadan nakam kocdu. Oglu Mul?vv?h on ildir evl?ns? d?, ovlad? yox idi. ?l-Muzahim olm?misd?n bir mudd?t ?vv?l H?cc ziyar?tin? gedib K?b? evind? xeyli dua etmisdi. Ziyar?td?n qay?dandan sonra yuxuda gormusdu ki, s?hral?qdak? uzun sacl?, qara gozlu bir usaq ona ?l edib cag?r?rd?. O, h?r d?f? yax?nlasanda gozd?n it?n usaq az sonra gorunur v? yenid?n yoxa c?x?rd?. Bird?n qum tufan? baslad?. Guclu kul?k burulgan yarad?b, qaragozlu korp?ni d? sovurub ozu il? apard?… Yuxudan ay?landa oglu ?l-Mul?vv?hi yan?na cag?r?b dedi:

– Art?q ?min?m ki, m?n? n?v? gorm?k qism?t olmayacaq. Bilir?m, s?n Nof?ll? t?skinlik tap?rsan, amma n?slimin davamc?s?n?n olmayacag?n? fikirl?s?nd? m?ni nisgil buruyur. S?n? yuz d?f? dedim basqa qad?nla evl?n, dedin ki, Allah m?sl?h?t bils?, buna da ovlad ver?r. H?yat?na qar?smaq ist?m?dim. Bizimki d? bel? g?tirdi. Buralar biz? dusm?di. Kim? salam verirs?n, s?nin sonsuzlugunu esitdirir. Nifr?t edir?m buralara. S?n? v?siyy?timdir, koc get bu yerl?rd?n. B?lk? d? gets?n, h?yat?n d?yis?c?k…

Uc gun kecm?mis atas? v?fat etdi. Q?bri bas?nda bir nec? gun o qald?, bir d? s?kkiz yasl? Nof?l. ?l-Mul?vv?h atas?n?n olumund?n sonra bu usaga daha da bagland?.