Valid ibn Tarifinin x?zin?ni talan edib aradan c?xmas?, ibn M?han?n oz v?zirinin toruna dusub xalq? naraz? salmas? v? usyana surukl?m?si Harun ?r-R?sidi hidd?tl?ndirmisdi. X?yan?t etmis birinin qac?b gizl?nm?si dovl?tin ?saslar?na boyuk t?hluk? oldugundan x?lif?nin ?sas taps?r?g? ibn Tarifinin tezlikl? tap?l?b edam edilm?si idi. Onun inand?g? s?rk?rd?l?rind?n Y?zid ibn M?zy?di yenid?n Az?rbaycan hokmdar? t?yin etm?kd?n basqa car?si qalm?rd?…

S?hrada boyumus b?d?vinin bird?n-bir? S?rqin boyuk s?h?rl?rind?n birin? yerl?sm?si Allah?n lutfu idi. Nof?l ilk gunl?r bir az dar?xsa da, h?r gun ald?g? q?l?ncoynatma, at?c?l?q d?rsl?ri, h?rb s?n?tinin inc?likl?rin? yiy?l?nm?k butun vaxt?n? al?r, dar?xmas?na imkan vermirdi. Day?s? bir nec? gun ?vv?l ona bir kis? q?z?l pul verib, ?shab?l?rind?n Musa ?l-Ibrahimini d? ona qosmusdu ki, Bagdad bazar?nda g?zib ur?yi n? ist?s?, als?n.

Musa Nof?li bir-birind?n goz?l geyiml?rin sat?ld?g? s?raya g?tirdi. Coxdan tan?s oldugu tacir? yax?nlas?b, salam-k?lamdan sonra:

– Bizim bu sahzad?y? g?r?k dunyan?n ?n goz?l libaslar?n? ver?s?n, – dedi.

Nof?l utan?b “M?n ax? sahzad? deyil?m”, dey? astaca etiraz ets? d?, Musa Y?zidin Az?rbaycana hokmdar t?yin edildiyini v? dem?li, Nof?lin d? sahzad? oldugunu dedi: “S?n hec omrund? dunyan?n muxt?lif agaclar?, gull?ri, otlar?n?, quslar?, v?hsi heyvanlar?n? bir arada gormus?n? S?hral?qda ?n cox gorduyumuz uzaqbas? xurma, s?rv agaclar? idi. Arran?n paytaxt? B?rd? is? ?sl c?nn?tdir. S?n d? art?q o c?nn?tin sahzad?si, Allah?n sevimli b?nd?sis?n”.

Nof?l burda olduguna sevins? d?, Mul?vv?hd?n v? Ruq?yya anadan uzaq dus?c?yin? gor? narahat idi. Onlar? ?misi S?idd?n, day?s? Y?zidd?n d? cox ist?yirdi. Bagdad kimi goz?l bir s?h?rd? sarayda qul-qaravas?n ?hat?sind? olsa da, Mul?vv?hin cad?r? ona ?n dogma yuva, N?jdin qumu ?n guv?nli torpaq idi. Indi B?rd?y? – dunyan?n c?nn?tin? getm?misd?n ?vv?l cox ist?yirdi ki, Mul?vv?h d?, Ruq?yya da onu bu sahzad?y? layiq geyimd? gorsunl?r.

S?h?r tezd?n capar Y?zid ibn M?zy?dd?n ?mr g?tirmisdi: “Bizimkil?rin t?cili Arrana kocurulm?si z?rur?ti yaran?b. M?shur Ip?k yolu burdan kecir. M?n oz q?bil?l?rimin burda olmalar?n? ist?yir?m. Dovl?tin rifah? v? ?min-amanl?q namin? bizimkil?rin burda olmas? z?ruridir. Kims? g?lm?k ist?m?s?, m?cburi deyil. Amma basa sal?n ki, m?nim buna ehtiyac?m var. Bir d? bu x?b?ri h?r iki q?bil?y? Nof?l catd?rs?n. S?n d? onunla get!”

Bagdad?n havas? qeyri-adidir. Bu s?h?rd? gun s?ni yand?rsa da, z?r?r vermir. S?h?r tezd?n isti t?ndir cor?yinin ?tri ?traf? buruyur. Yuxudan oyananda ac olmasan bel?, o ?tirli cor?yin x?trin? q?hv?alt? ed?rs?n. Musa Nof?li lap erk?n oyatm?s, o, yuyunub g?l?n? kimi xidm?tcil?r yem?yini sufr?y? duzmusdul?r. Musa onun t?l?sik yediyini gorub q?hq?h? c?kdi:

– Bilir?m, oralar ucun dar?x?rsan. Amma t?l?sm?, yaxs? ye ki, yolun uzaql?g?, istisi s?ni yormas?n. Biz q?bil?l?rimiz? mujd?ni verib, onlar? toparlay?b, karvanlar? yola dusdukd?n sonra ozumuzu B?rd?y? catd?rmal?y?q. Arranda v?ziyy?t pisdir. Usyan h?l? d? yat?r?lmay?b, camaat Valid ibn Tarifinin tap?l?b edam edilm?sini t?l?b edir. Oran?n adamlar? m?rd v? qorxmazd?r. X?lif? usuli-idar?sind?n olan birinin xalq? bu q?d?r q?z?bl?ndirm?si, ?slind?, camaat? ?mir ?l-Mominin? qars? qald?rmaqd?r… Biz ?r?bl?r Arrana girm?k, dinimizi onlara q?bul etdirm?k ucun n? q?d?r qan tokduk, q?l?nc gucun? dinimizi q?bul etdirdik, amma bu, ?b?di davam ed? bilm?z. Indi biz onlarla qaynay?b-qar?smal?, dinimizin nec? mut?r?qqi bir din oldugunu subut etm?liyik…

***

Nof?lin sahzad? paltar?nda g?lisi butun q?bil?ni nec? sevindirmisdis?, camaat “Q?hr?man Nof?l… Q?hr?man Nof?l…” dey? onu salamlay?rd?. Dun?n Nof?lin q?bil? uzvl?rin? “biz sizi c?nn?t? aparacag?q, bundan sonra c?nn?td? yasayacaqs?n?z!” dem?si h?r k?si cox sevindirmisdi. Butun q?bil? uzvl?ri Y?zid ibn M?zy?d?, q?hr?manlar? Nof?l? dualar q?l?b, Allaha sukr edirdil?r.

?l-Mul?vv?hin is? ur?yind? ikili hissl?r bas qald?rm?sd?. Bir yandan gozunu acandan qoynunda boyuduyu, ata-anas?n?n q?birl?ri olan bu qumlu s?hral?g? qoyub getm?k, dig?r t?r?fd?n d? atas?n?n olumqabag? dediyi sozl?r: “Cal?s bu yerl?ri t?rk el? get. Buralar biz? dusm?di. B?xtini basqa yerl?rd? s?na”. Atas?n?n v?siyy?ti onun q?rar?na t?sir ets? d?, yen? t?r?ddud icind? idi. Muq?dd?s K?b?d?n uzaq dusm?kd?n qorxurdu…

H?yat?n el? donus noqt?l?ri olur ki, koklu q?rar q?bul etm?k laz?m g?lir. Laz?mi zamanda laz?mi yerd? olmaq, ?slind?, Allah il? olmaq dem?kdir. O s?ninl?dirs?, hec n?d?n qorxmaq laz?m deyil. Mul?vv?h ?mindi ki, h?qiqi inamla Allaha bagland?g? ucun onu ?n dogru q?rara yon?ltmis olacaq – bundan sonra h?r seyi zaman?n axar?na buraxmaq qal?rd?. Indi q?lbind? coxdan ?lini uzduyu bir umid d? cuc?rdi. B?lk?, Allah ona Nof?lin c?nn?t dediyi o torpaqlarda bir ovlad da verdi. Mul?vv?h gec?nin qaranl?g?nda sadyanal?qla q?l?nc r?qsi ed?n q?bil? igidl?rin? baxark?n goy uzund? bir is?q z?rr?si ayr?l?b h?r?k?t etdi. Ulduz duz onun bas? uz?rind? dayan?b, sanki bir az da gucl?ndi, bir az da ir?li g?ldi.

Mul?vv?h b?d?nin? dolan q?rib? istilikd?n ?vv?lc? qorxdu, sonra bu istilikd?n xosland?g?n?, sanki yeni bir adam oldugunu hiss etdi. Aman Allah?m, bu h?min o istilik idi! Otuz yas?ndan bu yana bir gun q?fild?n hiss etmisdi ki, belind?, qarn?nda, ayaqlar?nda, beynind?, gozl?rind? hiss etdiyi o q?rib? istilik daha yoxdur. H?min gun dusunmusdu ki, h?m?n istilik insan b?d?nini t?rk etm?s?, y?qin o hec zaman olm?z. Indi o istiliyi yenid?n hiss etm?si onu h?y?canland?rd?. Bu, dunyan?n ?n sirin yang?s?, ?n muq?dd?s susuzlugu idi. Sanki bird?n-bir? h?r seyi, insanlar?, bu qumlu s?hran?, d?v?l?ri, ay?, ulduzu daha cox sevm?y? baslad?! Cad?ra kecib Ruq?yyan? bagr?na basd?, lap g?ncliyind? oldugu kimi…

IV f?sil

Insan onu ?n boyuk arzusuna qovusduran bir torpag? muq?dd?s saymazm??! Ust?lik, bu torpaqlar c?nn?ti xat?rlad?rsa… Mul?vv?h q?bil?si il? Arrana koc etdikd?n bir ay sonra arvad?n?n hamil? oldugunu oyr?ndi. Onun q?bil?sini B?ndovan yax?nl?g?nda yerl?sdirdil?r. D?niz sahili il? mes?lik, dagl?q ?razil?rd?n ta B?rd?y? kimi uzanan, tacirl?rin Cin yolu adland?rd?g? yol boyu butun ticar?t karvanlar?n? qorumaq, vergi toplamaq, dovl?tin qayda-qanunlar?na riay?t olunmas?na n?zar?t etm?k v?zif?si ona v? Seybani q?bil?sin? taps?r?lm?sd?. H?r iki tayfaya umumi n?zar?t is? Nof?l? taps?r?lm?sd?.