Czwarta koncepcja zostala stworzona przez dw'och strukturalist'ow (co samo w sobie wystarczylo aby si? liczyc frond^) Wjaczeslawa Iwanowa i Wladimira Toporowa. Wyszli oni od ustalenia slowianskich imion bog'ow a nast?pnie zestawili je z imionami, nazwami i indoeuropejskimi mitami. Kolejn'ym krokiem byla rekonstrukcja rozwini?tej mitologii wywodz^cej si? z og'olno- indoeuropejskiej («Mit Podstawowy», walka Pioruna z Wolosem — Welesem, itd.). Metody, kt'orymi si? oni postugiwali w znacznej mierze pochodzify od L'evi-Straussa, uniozliwify one bardzo swobodne ustalenie zwi^zk'ow, co doprowadzilo do bogatej rekonstrukcji, kt'ora byla jednak malo wiarygodna. Nie ma prost'ych dowod'ow na istnienie walki pomi?dzy Wolosem a Piorunem, ba Wolos, w odr'oznieniu od Welesa, jest najprawdopodobniej nowym bogiem, powstalym z transformacji chrzescijanskiego sw. Blazej a — bulg. Wlasa.

Jesli chodzi o koncepcj? Rybakowa, to ze wzgl?du na jej znacznq. popularnosc w kr?gach zar'owno naukowych jak i (daleko wi?cej) poza- naukowych, zajmuje ona znaczne miejsce w mej ksi^zce. Analizuj? zr'odla, kt'orymi (poza w^skim kr?giem swojej specjalizacji) nieprofesjonalnie poshigiwat si? Rybakow, jego metody (nieprawdopodobnie przestarzale, wr?cz prymitywne) oraz wnioski (kt'ore s^ pochopn'e, wr?cz anegdotyczne). Jednak nie zamierzam podwazac jego talentu, pot?gi i entuzjazmu.

Istotne jest to, ze jego twory stali si? punktem wyjscia dla neopoganstwa, kt'ore w latach siedemdziesi^tych powstalo wsr'od nowych ruch'ow religijnych. Ruch ten, wywotany nacjonalizmem zrodzonym z kryzysu prawoslawia, ignorowal realne dane dotycz^ce dawnych kultur i obrz?d'ow poganskich, i rozpocz^t tworzenie nowych kult'ow i obrz?d'ow, kt'ore po cz?sci s^ zapozyczone z indyjskiej i germanskiej praktyki kultowej. Celem ich jest propagowanie barbarzynskiej ideologii pierwotnej, charaktery zuj ^cej si? nienawisci^ do obcoplemienc'ow, wladczosci^, izolacjonizmem i solidarnosci^ nacjonalistycznq.. Wsp'olczesne hasla ekologiczne (szacunek do przyrody) tworz^ u nich jedynie poz'or wyrzeczenia si? pryncypi'ow i norm cywilizacji.

Analiza rzeczywiscie historychnych wschodnioslowianskich kult'ow i mitologii zdaje si? byc przydatnq. wsp'olczesnie r'owniez dlatego, ze pozwala spojrzec na ruch neopoganski w swietle re'aln'ych fakt'ow.

Do rekonstrukcji poganstwa wchodnioslowianskiego wykorzystano w tej ksi^zce nowy rodzaj zr'odei, jakim jest folklor wajnachski (czeczeno-inguszecki). W folklorze tym istnieje postac o imieniu Piton, kt'ora jest bardzo bliska slowianskiemu Piorunowi (ros. Perunowi). Folklorysci twierdz^, ze jego imi? wywodzi si? od przetworzonego slowa «fara'on». Jednak analiza funkcji, w jakich wyst?puje ta postac w przekazach foklorystycznych, kl'oci si? z Ц. interpretacj^: Piton wst?puje bowiem na niebiosa, grzmi, polewa deszczem. Oznacza to, ze jest bliski gromowladcy. W jaki spos'ob postac ta stala si? elementem folkloru wajnachskiego? Kiedy Rosjanie przybyli na Kaukaz w okresie ostatn'ich kilkuset lat, byli juz wyznawcami prawoslawia a postac Pioruna nie istniala w ich mitologii.

Okazalo si?, ze w VII wieku po Chrystusie arabski dow'odca Merwan II na czele armii wkroczyl z pohidnia na P'olnocny Kaukaz, nast?pnie zas w gl^b Kaganatu Chazarskiego oraz na tereny zamieszkale przez Slowian (doszedl do «rzeki Sakalib'ow»). Wzi^l on w'owczas do niewoli 20 tys. ludzi, kt'orych uprowadzil ze sob^. i osiedlil w Kachetii na terenie P'olnocnego Kaukazu w s^siedztwie Czeczenii. To za spraw^tych niewolnik'ow mity o Piorunie mogty przedostac si? do Wajnach'ow. W konfrontacji z ich mitologii utratily pierwotny walor swi?tosci i zeszly do rangi folkloru. Тут sposobem opowiesci o Piorunie (dotycz^ce polecen nakazuj ^cych kobietom licie wody z beczek, zwi^zk'ow z chlebem i ml'ynem, pieczy nad star'ymi i dziecmi, etc.), kt'ore spotyka si? w przekazach etnograf'icznych wschodniej Slowianszczyzny (podania, bajki), okazaly si? niezwykle przydatne dla rekonstrukcji mit'ow slowianskich. W tym celu konieczna okazala si? analiza zwi^zanych z nim bajek Rosyjskich.

Koncepcja Rybakowa wyklucza mozliwosc zapozyczenia imienia Piorun od Slowian. Jego zdaniem, najwyzszym bogiem Slowian byl R'od, Piorun zas mial byc jedynie bogiem druzyny ksi^z?cej, wprowadzonym przez ksi?cia Wlodzimierza. Temu sprzeczy jednak obecnosc Pioruna u wszystkich lud'ow slowianskich. Co wi?cej, b'og R'od w og'ole nie istnial u Slowian—jest to nieprawdziwa konstrukcja dawnych Rosyjskich autor'ow, spowodowana bl?dnym odczytaniem greckich tekst'ow chrzescijanskich. Bizantyjczycy zwali horoskopy «genealogiami» (to znaczy doslownie rodoslowiem, nauk^ o rodzie). Thimacze bl?dnie utozsamiali takie rozumienie losu l^czonego z narodzeniem czlowieka z postacil Roda. St^d tez pochodzi jego postulowany zwi^zek z R'ozenicami — pannami losu.

Piorun byl nie tylko najwazniejszym bogiem u Slowian Wschodnich, mozliwe jest, ze przez kr'otki czas byl ich jednym bogiem. Jak zauwazyl Lowmianski, istniejq. dowody na to, ze inne bogowie w panteonie Wlodzimierza sq. tam dod'ani przez chrzescijanskiego redaktora. Innymi slowy, pierwsza reforma religijna Wlodzimierza miala na celu nadanie poganstwu charakteru religii monoteistycznej. Zabytki archeologiczne, przywolywane na potwierdzenie istnienia szesciu bog'ow w panteonie Wlodzimierza, nie s^ wiarygodne. Szczeg'olowa analiza zamieszczona w niniejszej ksi^zce та pokazac, ze prawie wszystkie swi^tynie poganskie przypisywane wschodnim Slowianom (dwie w Kijowie i po jednej w Nowogrodzie i Pskowie) s^bardzo w^tpliwe. Cz?sc z nich z calq. pewnosci^ nie jest pozostalosciq. architektury sakralnej, inne zas sq. pozostalosciami obrz^dku pogrzebowego.

Na potwierdzenie swego syst'emu bog'ow z Rodem na czele, Rybakow odwofywal si? do pos^gu ze Zbrucza — czworograniastej stelli z wyobrazeniami antropomorf'icznymi. Szczeg'olowa analiza tego zabytku wskazuje, ze przedsta- wiane tam postacie nie mogq. byc uznan'e za wyobrazenie Roda czy bog'ow z panteonu Wlodzimierza, a calego zas pos^gu nie mozn'a uznac za typowy wytw'or wschodnioslowianski. Bior^c pod uwag? czas jego powstania jest on p'ozniejszy anizeli wschodnioslowianskie poganstwo. Ze wzgl?du na jego ikonografie, pos^g ze Zbrucza n'alezy l^czyc ze Slowianszczyzn^Zachodniq. w pol^czeniu z wplywami koczownik'ow. Podobn'e pos^gi spotyka si? na tym obszarze (Naddniestrze) dosyc cz?sto. Przekazy historyczne zas poswiadczaj^ tam obecnosc plemion zachodnioslowianskich, kt'orym przez dhigi czas udawalo si? unikac chrystianizacji (w szczeg'olnosci L?dzianie).

L^czenie postac'i Pioruna z funkcj 3. gromowladcy bylo rezultatem procesu zapoez^tkowanego jeszcze na etapie wsp'olnoty indoeuropejskiej i konty- nuowanego w okresie p'ozniejszym. Jego wezesnymi cechami byla pot?ga i wojowniczosc sk^d bierze si? jego zwi^zek z d?bem, toporem i strzalami. Z uwagi na oddziaiywanie na urodzaj i plodnosc pojawiajq. si? nast?pnie erotyezne elementy kultu Pioruna. Uznanie czwartku za dzien Pioruna nasupilo juz pod wplywem kalendarza chrzescijanskiego. Taki obraz Pioruna zrekonstruowany z mit'ow ukazal si? w folklorze wajnachskim.