Сапраўды жахліва. Сапраўды вандалы. Гісторыя не забудзе гэтага ніколі! Але ж мы ўбачылі тут і прычыну нямецкіх зьверстваў – партызанскія дыверсіі. Каб не яны, сотні тысячаў беларусаў уцалелі б, не было б такой дзікай расправы над мірным насельніцтвам...

20 мая 1985 г. Апошнія дзянёчкі тут, у Аксакаўшчыне. Да дванаццаці гадзінаў працэдуры ўсе прынятыя, хоць іх засталося дый было наогул ня так багата. Аднак атрымаўся адзін “збой”: прыём у доктара быў прызначаны на дзесяць гадзінаў дваццаць хвілінаў. Цяпер 12.30, а яго ў кабінеце няма. Кажуць, што сьпярша хадзіў прымаць ці правяраць нейкую новую апаратуру – ён жа загадчык аддзяленьня. Пасьля пачаў бегаць, высьвятляць, чаму “сарваўся” сёньня заезд у санаторый яго пацыентаў. Чакаўся заезд аж сямнаццаці чалавек, а заехала толькі чатыры. Вось так адразу і склалася невыкананьне “ложкамесцаў”. Ну, як-небудзь за дзень прайду праз яго кабінет, хоць не хацелася б быць прывязаным да яго цэлы дзень.

Раніцаю, у час сьнеданьня, абвясьцілі, што замест “вялікіх танцаў” будзе паказаны італьянскі фільм “Цана перамогі”. Гэта той самы фільм, які загадчык аддзелу культуры Менскага абкаму партыі А. Стрыжэвіч хацеў не пусьціць на экран вобласьці. Прычына: “занадта многа бойкі”. Далажыў першаму (тады быў яшчэ Мікуліч). Гэты не пайшоў “правяраць”, паслаў другога (Князюка), а той скеміў захапіць з сабою “гасьцяваўшага” ў іх інструктара ЦК КПСС. Паглядзелі разам з І. Дарашкевічам, які ўсё гэта і расказваў, вырашылі – пусьціць на экраны. Прызналі, што “бойкі” там вядуць прагрэсіўныя элементы супраць рэакцыйных.

Трэба будзе паглядзець і ацаніць “пільнасьць” Стрыжэвіча. Але ж факт усёроўна застаецца, што Стрыжэвічы-Маркевічы ёсьць, што яны часьцей за ўсё мацнейшыя за Нестрыжэвічаў-Немаркевічаў…

Вярнуўся з кіно. Фільм нармальны і ў нармальнага чалавека ня можа выклікаць цэнзурных перасьцярогаў ні ў якім плане (хацеў закругліць гэту фразу: “ні ў камуністычным, ні ў фашысцкім”. Цяпер жа, здаецца, толькі ў краінах такіх і блізкіх да іх веравызнаньняў лютуе афіцыйная цэнзура.)

21 мая 1985 г. Пярэдадзень ад’езду. Паўтараю Пераверзева. Нітрагліцырын пачаў глытаць з досьвітку. Першы раз прыняў, прачнуўшыся ад болю, у 4.15. Гэта супакоіла мяне, і я заснуў. Але хутка, у 6 гадзінаў прачнуўся зноў і зноў прыняў гэту малюсенькую таблетачку. Заснуў, хоць можна было ўжо і ўставаць (пад’ём а 7-ай гадзіне), адчуваў сябе стомленым. Праспаў да паловы 8-й – разбудзіў сусед. Ён ужо сьпяшаўся на нейкую працэдуру, таму, не запраўляючы пасьцелі, пабег у ванны пакой. Я пачаў прыводзіць у парадак сваё месца адпачынку. Хвілінаў праз дзесяць – зноў сьціснула сэрца так, што ўхапіўся за тую самую таблетку.

Нечакана зайшоў урач (звычайна я да яго іду ў дамоўлены час), я яму ўсё гэта і расказаў. Памералі пульс – 60, ціск – 130/90. Дабавіў адну таблетку сустака і, здаецца, яшчэ нешта, сказаў, дапіша ў карту назначэньняў.

Пасьля пачалі выклікаць на ЭКГ, на тэтрапалярную рэаграфію. На ЛФК сказалі не ісьці, але ўсё-ткі я пайшоў. А там пачуў, што мой Жора сёньня адсутнічае. “Памахайце рукамі ў палаце самі”, прапанаваў мне Валодзя з вусікамі, таксама фізкультурнік, а ў дадатак масажыст (кажуць выдатны) і артыст-аматар (сам бачыў і высока ацаніў).

Наведаў бібліятэку. З усіх падразьдзяленьняў санаторыя гэта, бадай што, найгоршае. Сістэмы разьмяшчэньня кніг на паліцах улавіць нельга. Прынамсі не алфавітная, не тэматычная і не па краінах ці жанрах. На адной паліцы ляжаць універсальныя даведнікі па краінах і кантынентах, па СССР, разам з імі некалькі кніг Флабера, Сіманава і г. д. Затое беларуская літаратура загнана ў самы далёкі куток і тут таксама цяжка ў ёй разабрацца.

Яскравы прыклад узроўню бібліятэкі, а гэта перш за ўсё значыць, бібліятэкара, “камплектнасьць” Беларускай Савецкай Энцыклапедыі. З ёю атрымаліся дзівосы: стаіць сабе важна ўся пяцітомная Кароткая энцыклапедыя “БССР”, а далей пайшла з шостага тому 12-томная БелСЭ. Такім чынам, Беларускую Савецкую Энцыклапедыю ў 12-ці тамах скампанавалі тут з двух розных выданьняў. Бібліятэкарша так і кажа: “Да пятага тому яна зялёная, а з шостага – чырвоная”. А пры мне пенсіянер Бураў хацеў знайсьці даведку пра Індзіру Гандзі (пачынаў шукаць з “І”), і не знайшоў, бо ў “зялёнай” яе і не магло быць, а тамы 1-5 БелСЭ адсутнічаюць з-за няведаньня справы бібліятэкарам.

26 мая 1985 г. Першыя вынікі “барацьбы з п’янствам”. У гэтай цудоўнай дзяржаве, пры яе закарэлых парадках марна чакаць нейкіх грунтоўных, радыкальных зьменаў на лепшае. М. Гарбачоў ці наіўны, ці занадта самаўпэўнены, раз ён кідаецца ва ўсякія “рэформы” перш, чым рызыкнуць памяняць існуючы генеральны парадак, які ў краіне называюць савецкім, а за мяжою – камуністычным. Першае, вядома, больш правільна, хоць і другое не пазбаўлена нейкага сэнсу (“парадачкі” тутэйшыя сапраўды ж насаджаны і ахоўваюцца камуністамі).

Колькі ўжо прымалася пастановаў “партыі і ўраду” пра неабходнасьць змаганьня з “перажыткам капіталізму” п’янствам! А яно ня толькі ня зьнікла ці хаця б паменьшылася, а нават яшчэ больш расьцьвіло. Яно ўжо даўно перарасло паняцьце “перажытак” і стала арыгінальнай, нідзе больш у сьвеце не сустракаемай, чыста савецкай зьяваю, рэальным фактам “рэальнага сацыялізму”. Шмат прычынаў спрыяла такому ўзвышэньню тут гэтай чалавечай заганы. Адзначым некаторыя з іх. Пасьля масавага адлучэньня насельніцтва ад рэлігіі катастрафічна ўпала мараль людзей. Асабліва гэта характэрна якраз новым, савецкім, пакаленьням, якія з самай калыскі растуць ужо бяз Бога, гэта значыць, без усякіх тармазоў. Новая, штучная, рэлігія – марксізм-ленінізм – аказалася ня ў стане замяніць сапраўдную рэлігію. Больш таго, яна, як толькі магла, прывучала і нарэшце прывучыла людзей да п’янства.

Добра, напрыклад, помняцца ўсім крыху старэйшым грамадзянам заахвочвальныя словы да выпівак, сказаныя і шырока рэкламаваныя ў свой час то адным, то другім савецкім правадыром. Мы помнім тосты-запаведзі, тосты-эталоны вылюдка Сталіна “за вялікі рускі народ” і іншыя. Мы помнім пахвалу п’янству, выказаную крамлёўскім доўгажыхаром Мікаянам, што круціўся там доўгія “дзесяцігоддзі” “ад Ільіча да Ільіча”. Ён прама заклікаў піць, савецкія людзі цяпер жывуць заможна, дык чаму ж і ня выпіць?..

У такім жа духу і стылі выказваліся і іншыя найвялікшыя, вялікія, сярэднія і меншыя бонзы і бонзачкі. Шмат хто з іх, як, скажам, Мікіта Хрушчоў, Леанід Брэжнеў ня раз дэманстравалі сваё майстэрства піць. Пілі і п’юць улады на сцэне, на экране, у рамане. І “савецкі народ” запіў ледзь не пагалоўна. Паводле вымушанага панічнага прызнаньня дзеячаў прапаганды, ён перапіў ужо царскую Расію ў 30 разоў. Нядаўна ў цэнтральны друк трапіла статыстыка, у якой супаставілі ў гэтых адносінах апошнія царскія гады з 1980-мі гадамі, гэта значыць, з нашымі днямі. Дык вось высьвятляецца, што пляшкі дзяржаўнага алкаголю тады, пры капіталізме, дастаткова было сярэднестатыстычнаму “расіяніну” на цэлыя 83 дні. А цяпер? А цяпер “савецкаму чалавеку” не хапае яе і на тры дні!!! Гэта дзяржаўнага алкаголю! А “савецкі ж чалавек” у агромістых колькасьцях вырабляе яшчэ самагонку і іншыя алкагольныя напоі…