– Вось і канец.

– Ад ганьбы памёр чалавек. Ой, роме.

Яноўскаму здалося, што першы голас - голас таго цыгана, якому кароль даў аплявуху тады на ганку, а другі - голас таго няшчаснага, у якога гайдукі Знамяроўскага збілі абады на дарозе.

– Хопідь, - азваўся густы бас.
– Плачам справе не паможаш. Але заўтра ён нам адкажа, бізун голы.

За другімі табарамі паслалі?

– Паслалі. Матыс Аўгусцінавіч накіраваў чатырох.

– Добра. Толькі трымайцеся, браты. Т ак трымайцеся, як толькі можна.

Загаварылі па-цыганску, і Міхал павольна пачаў адыходзіць ад таямнічага зборышча. Толькі па дарозе дамоў ён зразумеў, што супрадь Якуба рыхтуюць нешта нядобрае, і, хоць матыў цыганскагу плачу стаяў яшчэ ў яго вушах, хоць дом Знамяроўскага і вечныя гулянкі яму астабрыдлі, вырашыў папярэдзідь караля. Проста на знак удзячнасці.

Але ў палацы зноў спявалі, зноў даляталі з акон крыкі, брынчанне струн, бразгатанне шкла.

З-пад стала тырчалі ногі мітрапаліта. Кароль Якуб сядзеў на сваім месцы, учапіўшыся ладонню ў нячэсаныя валасы. Карыя вочы былі ўтароплены ў нешта, што бачыў ён адзін. Міхал таргануў яго за плячо.

– Ты хто такоў?
– цяжка, як воўк, павярнуўся да яго Знамяроўскі.

– Гэта я, ваша вялікасць, Яноўскі.

– А-а. Ян-ноўскі. А чаго ж гэта ты такі храноўскі? Ты хто

такоў?

– Я пасол.

– А-а, пасол. Пасол замежнага каралеўства. Дык чаго ты лезеш сюды, калі кароль ад-п-пачывае ад д-д-дзяржаўных спраў. Ведай этыкет. Пасля прыму, праз тры дні. І не раней... Ведай маю дабрату. Пшоў прэч!

Яноўскі ледзь стрымаўся, махнуў рукою і на папярэджанні і на размову. Д’ябал яго бяры, раз так. Ён зусім сабраўся пакінудь залу, калі раптам галасы амаль усіх гасцей зараўлі нешта адзінае:

– Дзевак! Дзевак!

Гэты раптоўны псіхоз ахапіў усіх. Нават мітрапаліт выкадіўся з месца свайго адпачынку і пачаў крычадь:

– Вачыма намізаюшчых, тонкашчыкалатных, барвянадзясных, палка лабазаючых!!!

Якуб, як заўважыў Яноўскі, быў амаль раўнадушны да жанчын. Т аму ён абыякава паклікаў гайдука:

– Адшукай гэтым бабздырам... І сумленных не бяры, гэтыя свінні ўсё адно нічога не разумеюць. Колькі іх тут? Двадцадь цвярозых? Вось столькі гуляшчых і знайдзі ва ўсіх вёсках.

І зноў сеў. Баль прадягваўся, а Знамяроўскі ўсё ніжэй апускаў галаву. Яноўскі даўно заўважыў, што хмель налятаў на яго хвалямі.

– Дзевак! Дзевак!
– зноў зараўлі госці.

І раптам Якуб устаў. Яноўскі жахнуўся, гледзячы на яго твар. Наліты крывёй, з ашклянелымі вачыма, страшны. Вялізнай, як цэбар, лапай грукнуў па стале:

– Маўчаць, падлы!

Знямелая цішыня запанавала ў пакоі. Толькі чутна было, як крывая свечка капала воскам на плеш нейкаму п’янаму і той мыкаў у сне.

На твары Якуба краплінамі высыпаў пот.

– Вы - падлы, вы - шчанюкі, п’янюгі, нахабнікі. Дзевак ім, віна! Дзе слава, дзе моц, дзе воля, дзе веліч?! Сны ўсё!!! Сны!!! Сны аб загубленым! З вамі, ці што, царствы пакарадь? Вы, можа, воіны, вы, можа, людзі? Лярвы вы, еўнухі, чарвякі! Хто вам дасць больш - таму вы нявесту, маці, зямлю сваю... пад хвост!

Ён заскроб пяцярнёю па абрусе. Вочы сталі дзікімі і вартымі

жалю.

– Мерцвякі вы! Людзей вы толькі распінаеце! І я распінаю, і я б’ю. Дзярмо - людзі! Руку, што б’е, ліжудь! Хоць бы хто, хоць бы хто мне па мордзе даў у адказ. Гной прымушу вас есці - будзеце жэрці. Харкну у твар - зад пацалуеце. Шляхта! Соль зямлі!

Ён павольна пачаў спаўзаць набок, вывяргаючы самую чорную лаянку, упаў на падлогу, забіўся ў п’яных сутаргах, рыдаў:

– Мне б... мне б хоць у зубы тады... можа, чалавекам быў бы... Чалавекам.

Яму прыціснулі ногі, трымалі за галаву. Пасля панеслі ў спальню. Запанавала маўчанне, такое цяжкае, што, здавалася, грымні пярун - будзе лягчэй.

І раптам “каронны судзя” выскаліўся, і з горла яго вырвалася:

– Гі-гі-гі-гі!

І адразу загігікалі, ашчэрыліся ўсе. Нясмелы спачатку, смех узмаднеў, пакаціўся хвалямі. Смяяліся доўга, са смакам.

– Дзевак прывёў!
– абвясціў гайдук, з’яўляючыся ў дзвярах.
– Недабраў толькі гуляшчых, таму з вёскі адну прыхапіў.

І сапраўды, у дзвярах стаялі нарумяненыя дзеўкі. Амаль кожная - капа капою. Вочы падведзеныя, бровы падмазаныя, зубы нахабна выскаленыя.

Усё завіравала. Тыя, што трымаліся на нагах, кінуліся на стра-катую юбу. Віск, прытворныя ўскрыкі, смех. Сям-там пачыналі ска-кадь, сёй-той знікаў з залы. Нейкая таўстуха кінулася на Яноўскага:

– Прыгарні ж ты мяне, красунчык.