Гэтыя недахопы прыхоўваў выгадны змрок. Больш за тое, ён надаваў замроенай касавурасці зеленаватых вачэй нейкую загадкавасць і шарм.

— Пра што вы думаеце, Гендрык?— інтымна прыглушаным голасам спыталася Гэрцфэльд пасля доўгага маўчання.

Гэтак жа ціха адказаў і Гендрык:

— Я думаю, што Дора Марцін памыляецца...

Геда нічога больш не пыталася, не пярэчыла, а ён усё глядзеў паўзверх складзеных на стале рук у цемру.

— Я не буду апраўдвацца, — скардзіўся ён. — Не хачу нічога даказваць. Але я, як чалавек, не адбыўся. Я правінцыял.

Ён замоўк, сціснуў вусны, быццам спалохаўшыся сваёй шчырай адкрытасці, на якую спадобіла яго дзіўная гадзіна.

— І больш?.. — з пяшчотным дакорам спыталася фраў фон Геда. — І больш вы нічога не думаеце? Заўсёды толькі пра гэта?

Паколькі ён маўчаў, яна падумала: "Так, гэта, мабыць, адзінае, што яго сапраўды займае. Тое, што ён там гарадзіў пра рэвалюцыйны тэатр і свой рэвалюцыйны энтузіязм — тэта толькі камедыя." Гэта адкрыццё напоўніла яе расчараваннем; але ў нечым яна адчувала сябе нейкім дзіўным чынам задаволенай.

Вочы ў яго загадкава блішчалі. Ён маўчаў.

— А вы хіба не заўважаеце, як мучыце малышку Ангеліку? — спыталася фраў. — Не адчуваеце, што вы — прымушаеце людзей пакутаваць? Дзесьці неяк трэба плаціць за гэта. — Яна не зводзіла з яго жаласнага, запытальнага позірку. — Калі-небудзь трэба будзе і пакаяцца — і пакахаць.

І ёй зрабілася пакутліва ад таго, што так сказалася. Гэта было занадта многа, яна не справілася з сабою. Яна хутка адвяла вочы ад яго твару. На яе здзіўленне ён не пакараў яе ні злоснай ухмылкай, ні пакеплівым словам. Больш за тое, ягоны касавуры застылы позірк свяціўся, звернуты ў цемру, быццам там шукаў адказу на неадчэпныя пытанні, быццам шукаў суцяшэння ў сваіх сумненнях альбо маляваў перад вачыма карціны будучыні, сапраўдным сэнсам у якой было — стацца вялікім.

На другі дзень Гендрык назначыў рэпетыцыю на палову дзесятай. Трупа, хто быў заняты ў "Абуджэнні вясны", сабралася дакладна, частка на скразнячнай сцэне, частка ў скупа асветленым партэры. Пасля мала не пятнаццаці хвілін чакання фраў фон Гэрцфэльд адважылася паклікаць Гёфгена з кабінета, дзе ён з дзевяці гадзін раіўся з дырэктарамі Шміцам і Кроге.

Адразу, як толькі ён увайшоў, усім стала ясна, што сёння ён не ў гyморы — ад учарашняй прамяністасці не засталося ні следу. Плечы нервова паднятыя, рукі ў кішэнях, ён таропка прайшоў па партэры і папрасіў, амаль бязгучным ад раздражнення голасам, экземпляр тэксту.

— Я забыў свой дома.

Ён гаварыў горка пакрыўджаным тонам, з якога ўсе прысутныя вычыталі ціхі, але энергічны папрок за тое, што ён, Гендрык, сёння забыўлівы і рассеяны.

— Ну, дык магу я папрасіць? — Яму ўдалося сказаць гэта адначасова глуха і вельмі рэзка.— Няўжо ні ў кога не знойдзецца?

Маленькая Ангеліка падала ямy свой.

— Мне ён больш не патрэбен, — сказала яна і пачырванела. — Я сваю ролю ведаю.

Замест таго, каб падзякаваць, Гендрык рэзка кінyў:

— Хацеў бы спадзявацца! — і адвярнуўся.

На фоне чырвонага шаўковага шаля, які ён накінуў паўзверх кашулі, — альбо пад якім схаваў кашулю, калі яна была на ім, — твар яго глядзеўся асабліва бледна. Адно вока зіркала з-пад паўапушчанага павека пагардліва і злосна; на другім пабліскваў манокль. Раптоўна зусім чыстым, праніклівым і крыху бразгатлівым голасам ён скамандаваў:

— Пачынаем, спадарства!

Усе ўздрыгнулі.

Ён шалёна бегаў па зале, а на сцэне працавалі. Ролю Морыца Штыфеля, пакінутyю сабе, ён даў на падчытку Мікласу, якому яго ўласная роля давала вельмі мала працы. І ў гэтай падчытцы можна было заўважыць наўмысную злосць, бо небарака Міклас больш за ўсё ў жыцці хацеў бы сыграць Морыца. Зрэшты Гёфген, здавалася, сваёй правакацыйнай фанабэрыяй хацеў намякнуць калегам, што яму, асабіста, няма аніякай патрэбы нешта там рэпетыраваць ці рыхтаваць наперад: ён — рэжысёр, ён — над усім, ягоная руціна — такая ж вялікая, як і яго геній, сваю ролю ён выконваў проста, як бы мімаходзь, між іншым; толькі на генеральнай рэпетыцыі ад яго можна было пачуць, убачыць па ім, як павінен быць трактаваны і сыграны Морыц Штыфель, панyры гімназіст, роспачна закаханы, самазабойца.

І вось толькі цяпер ён паказваў, што можна зрабіць з дзяўчыны Вэндлы, хлопца Мэльхіёра, матулі Габар. Гендрык з фантастычным спрытам узляцеў на сцэну: і сапраўды — ён ператварыўся ў пяшчотную дзяўчыну, якая ідзе па ранішнім садзе і хоча абняць цэлы свет, думаючы пра каханага; у жыццепрагнага і гордага юнака; у разумную, клапатліва-запабеглівую матулю. Яго голас гучаў то пяшчотна, то задушэўна, то задуменна. Яму ўдавалася ў гэтыя моманты выглядаць то па-діцячы маладым, то старым. Ён быў яркі актор.

Паказаўшы красунчыку Банэці, які ці тое зласнавата, ці тое паважліва ўскідваў бровы, альбо беднай Ангеліцы, якая змагалася са слязьмі, што можна было, уласна кажучы, рабіць у іхніх ролях, калі ў актора ёсць талент, ён стомлена, пагардліва ўстаўляў у вачніцу манокль і спyскаўся ў партэр. І ўжо адтуль тлумачыў, папраўляў і крытыкаваў далей. Нікога не абмінаў насмешліва знішчальнымі словамі, нават фраў фон Гэрцфэльд мыліў шыю — што яна прымала з крывой іранічнай усмешкай; маленькая Ангеліка часта за кулісай залівалася слязьмі; на лобе ў Банэці наліваліся жылы гневу; але найбольш глыбока, найбольш страсна гневаўся Ганс Міклас, твар якога ад злосці, здавалася, цямнеў, і тады паяўляліся на ім тыя чорныя западзіны.