Прыехаў аўтобус. Усе сваякі селі, майго сына няма.

— Ігар, дзе ты? Ідзі сюды.

Ён заходзіць — месца вольнага няма.

Ці то ад штуршка, ці то… Аўтобус крануўся, і брат на імгненне расплюшчыў вочы. Благая прыкмета — у сям'і будзе яшчэ адна смерць. Я думала… мая мама, баялася за яе сэрца… Сталі апускаць труну ў дол, штосьці ўпала туды, я скачу ў гліну, дастаю. Ніхто ў дол не скача… Благая прыкмета… На памінках усе селі, усім крэслаў хапіла, і зноў за гэтым сталом Ігару месца няма…

Калі б можна было павярнуць назад… Я не дала б яму глядзець на смерць… Узірацца…

…А зараз па гадзінах… Чатырнаццатага снежня… Раніцай… Я мыюся, адчуваю: стаіць у праёме дзвярэй, трымаючыся абедзвюма рукамі за вушакі, і пільным поглядам абводзіць ванную, пасля мые рукі, твар…

— Што з табой? Сядай за ўрокі. Я хутка вярнуся.

Моўчкі павярнуўся і пайшоў у свой пакой.

Я спаткала сяброўку. Яна звязала яму модны пуловер. Мне хацелася зрабіць яму прыгожы падарунак у дзень нараджэння. Прынесла дадому, муж насварыўся: «Няўжо ты не разумееш, што пакуль нельга, каб ён насіў такія дарагія рэчы».

На абед дала яго любімыя пельмені. Звычайна талерку з дабаўкай просіць, а тут паторкаў відэльцам і пакінуў.

— Што-небудзь у школе здарылася?

Маўчыць. Тут я заплакала, у мяне чамусьці слёзы руччом паліліся. Сама злякалася — я плакала гэтак наўзрыд упершыню за многія гады. На пахаванні брата са мною такога не было. І ён спалохаўся моцна, я нават пачала яго суцяшаць.

— Памерай пуловер.

Апрануў.

— Падабаецца?

— Вельмі.

Зазірнула праз нейкі час да яго ў пакой: ён чытаў Пушкіна. У другім пакоі бацька друкаваў на машынцы. У мяне балела галава, і я задрамала. Калі пажар, людзі спяць мацней, чым звычайна… На бяду… Я пакінула яго за сталом… Цімка, наш сабачка, ляжаў у вітальні. Не забрахаў, не заенчыў…

Не памятаю, колькі часу мінула, расплюшчваю вочы: ля мяне сядзіць муж.

— А дзе Ігар?

— У туалеце. Запёрся. Напэўна, вершы свае бубніць, з гадзіну ўжо.

Дзікі, немы жах падкінуў мяне ўгору. Падбягаю, стукаю, грукаю ў дзверы. Б'ю рукамі, нагамі. Цішыня. Клічу, крычу, упрошваю. Цішыня. Муж шукае малаток, сякерку. Узломвае дзверы… У старэнькіх штоніках, швэдары, хатніх тапках… На нейкім раменьчыку… Схапіла, панесла… Мяккі, цёплы… Пачалі рабіць штучнае дыханне… Выклікалі «хуткую дапамогу»…

Як жа я спала? Чаму Цімка не адчуў? Сабакі такія чуйныя… Я сядзела і глядзела ў адну кропку… Як вар'ятка… Мне далі ўкол і я кудысьці правалілася… Раніцай разбудзілі:

— Вера, падымайся. Пасля сабе не даруеш.

«Ну, зараз я табе дам, ты ў мяне атрымаеш», — падумала я, і тут да мяне даходзіць, што «даваць» няма каму.

Ён ляжаў… На ім той пуловер, які я падрыхтавала яму на дзень нараджэння… Усё знаёмае, роднае — твар, вусны, рукі… Я дакранаюся да яго… І ён дакранаўся да мяне… Яшчэ дзень мы былі разам…

Не затрымаць… Не запыніць… Не падштурхнуць да берага… Можа, я занадта моцна яго любіла? Як нельга любіць?..

— Я не ведала, куда мне бегчы. У царкве малілася, але баялася прызнацца, што ён скончыў самагубствам. Ходзіш і на неба глядзіш… На неба… На неба… На неба… Крычаць пачала не адразу, праз некалькі месяцаў. Але слёз не было. Крычаць крычала, а не плакала. І толькі калі адноечы выпіла шклянку гарэлкі — заплакала. Пачала піць, каб плакаць… Пачала чапляцца за людзей. У адных нашых сяброў мы праседзелі, не выходзячы з кватэры, два дні. Зараз разумею, як ім было цяжка, як мы іх мучылі. Мы ўцякалі са свайго дому… Як заставаліся, я адчыняла дзверы ў туалет, стаяла і глядзела: на тую трубу ад выцяжкі, на тыя сцены… Пакуль муж не адцягне… Двойчы хацелі памяняць кватэру, ужо дакументы падрыхтуем, людзей абнадзеім, спакуем рэчы… І не магу з кватэры выйсці, нешта вынесці… Не для мяне гэтае выйсце — пачаць новае жыццё… Я сноўдалася па крамах, падбірала яму рэчы: вось гэты швэдар — ягоны колер, і гэтая сарочка…

Якаясьці па ліку вясна… Якая — не памятаю. Прыходжу дадому, кажу мужу:

— Ведаеш, сёння я спадабалася аднаму мужчыну. Ён хацеў прызначыць мне спатканне.

І мой муж адказвае:

— Як я рады за цябе, Верачка. Ты вяртаешся…

Бязмежна была я ўдзячна яму за гэтыя словы.

Тут я хачу распавесці пра свайго мужа. Ён — фізік, сышліся вада і полымя. (Памаўчаўшы.) Не, пра каханне, як і пра смерць, немагчыма расказаць. Я кахала… Чаму кахала, а не кахаю? Бо той мяне няма… А сябе новую, акрыялую, я не ведаю… Не разумею…

Уначы ляжу з расплюшчанымі вачамі. Званок. Выразна чую званок у дзверы.

Раніцаю расказваю мужу. Ён:

— А я нічога не чуў.

Апошні раз — званок. Я не сплю, паварочваю вочы на мужа: ён таксама прачнуўся.

— Ты чуў?

— Чуў.

І Цімка кругі робіць ля ложка, як па следу за кімсьці… Я некуды падаю, у нешта цёплае… І бачу такі сон…

Невядома дзе выходзіць да мяне Ігар у тым адзенні, у якім мы яго пахавалі.

— Мама, ты мяне клічаш і не разумееш, як мне цяжка да цябе прыйсці. Перастань плакаць.