І вось аднойчы… Пачынаецца містыка, але ўсё было так. Позні вечар, я ў пасцелі ўжо, перачытваю раман «Майстар і Маргарыта» Міхаіла Булгакава (мая любімая кніга). Даходжу да апошніх старонак… Памятаеце, Маргарыта просіць адпусціць Майстра, а Воланд, дух Сатаны, гаворыць: «Не трэба крычаць у гарах, ён усё роўна прывык да абвалаў, і гэта яго не ўстрывожыць. Вам не трэба прасіць за яго, Маргарыта, бо за яго ўжо прасіў той, з кім ён гэтак прагне размаўляць…»

Нейкая незразумелая сіла штурхнула мяне да канапы, на якой спаў сын. Я ўкленчыла перад ім і шаптала, як малітву:

— Ігарок, не трэба. Любенькі мой, не трэба. — Пачала рабіць тое, што мне ўжо было забаронена, як толькі ён падрос: цалаваць яго рукі, ногі. Ён расплюшчыў вочы:

— Мама, ты чаго?

Зусім спакойным голасам я адказала яму:

— З цябе спаўзла коўдра. Я паправіла.

Ён тут жа заснуў. Я пайшла ў другі пакой і таксама заснула: ранічкаю трэба было бегчы ў інстытут. Што адбылося са мною, я проста не зразумела.

Вясёлы, ён дражніўся са мною, абзываючы «агнявуха-вяртуха». Як лёгка бегла я па жыцці… З якім лёгкім сэрцам…

Адкуль ён гэта ведаў? У чатырнаццаць гадоў… Набліжаўся дзень яго нараджэння і Новы год. Я паабяцала купіць бутэльку шампанскага…

Не, я не хачу канчаць свой аповед гэтак хутка. У нас было ажно чатырнаццаць гадоў шчасця… Чатырнаццаць гадоў без дзесяці дзён…

У мяне два страшныя сны… Адзін, як мы з ім топімся… Ён жа добра плаваў, аднаго разу я рызыкнула паплыць разам з ім далёка ў мора. Павярнулі назад, адчуваю, сілы не хапае — учарэпілася ў яго, ды мёртвай хваткай. Ён крычыць: «Пусці!» Я крычу: «Не магу!» Учарэпілася, на дно яго цягну. Ён усё-такі адарваўся і пачаў мяне падштурхоўваць да берага… Падтрымлівае і падштурхоўвае… Гэтак мы з ім выплылі.

А ў сне я яго не пускаю… Мы і не тонем і не выплываем…Доўжыцца такая схватка на вадзе…

Другі сон… Пачынаецца дождж, але я адчуваю, што гэта не дождж, а зямля сыплецца. Пясок. Пачынае ісці снег, але я па шоргату ўжо чую, што гэта не снег, а зямля… Пясок. Рыдлёўка стукае, як сэрца: шых-шых, шых-шых…

Зноў мяне цягне да канца… Да краю… Не хачу! Не хачу!

Я шмат думаю пра смерць, але я не хачу сябе забіць. А як ён там? Што там?

Ён любіў мора, рэчку, калодзежы. Ён любіў усё, дзе жыла вада, яна яго прыварожвала: «Глядзіш у ваду, а там цемень». Альбо: «Зорка ціхая адна пабялела, як вада. Цемната». Яшчэ: «І вада цячэ адна… Цішыня».

І тут падыходжу да самага жахлівага моманту… Як толькі я на гэта натыкаюся — хуценька адыходжу, адбягаюся ўбок, ці іду-іду, а перад гэтым момантам спыняюся, як укапаная. Не, я памыляюся, а можа, і не. Не, вядома ж, я памыляюся. Гэта самая жахлівая думка, якая прыходзіла да мяне. Усё-такі насмелюся… Вымаўлю… Упершыню вымаўлю яе ўголас, раптам я ад яе такім чынам пазбаўлюся. У мяне няма іншага спосабу выкінуць яе з душы, акрамя як наважыцца сказаць… Выцягнуць з сябе…

Кожны год я пісала новы рэферат, які пасля павінна была абараняць на кафедры ў інстытуце. Як заўсёды, дома абмяркоўвалі яго разам. Я чытала за вячэрай свае выпіскі, вершы, упадабаныя цытаты. «Паэты, што аддалі жыццё народу, у народзе застаюцца назаўжды» — так была пазначана мая тэма. Хто ёсць паэт? Які ў яго непазбежны лёс у Расеі! Лёс памерці… У сувязі з гэтым мы шмат гаварылі дома пра смерць, пра бацькаўшчыну. З мяне, як з каляднага меха, сыпалася і сыпалася… Цытаты пра нашу дарагую Радзіму, пра тое, што маці-жабрачка даражэй за ўсё… Мой любімы эпіграф да ўсяго ў нашай гісторыі: «Люблю Айчыну я, ды дзіўнаю любоўю…» Паўтарала, як Блок у пісьме да маці пасля вяртання з-за мяжы пісаў, што Радзіма адразу паказала яму і свіны лыч, і боскае аблічча. Націск, вядома, рабіўся на боскае.

Што яшчэ адбывалася гэтым апошнім годам? Ігар ездзіў у Маскву на магілу Высоцкага. Закахаўся ў дзяўчынку Наташу, пасля штосьці ў іх разладзілася, ён пакінуў гаварыць пра яе вершамі. Узяў і пастрыгся нагала, стаў вельмі падобны да Маякоўскага.

Апошняе лета… Загарэлы. Вялікі, дужы. Яму давалі на выгляд васемнаццаць гадоў. Паехалі на канікулы з ім у Талін. Ён быў там другі раз, вадзіў мяне паўсюль, па розных закавулках. За тры дні мы «жахнулі» кучу грошай. Начавалі ў нейкім інтэрнаце.

Я хацела, каб ён стаў доктарам… Яшчэ нічога не здарылася. Аніякага намёку, а на мяне знячэўку набягалі прыступы нямога адчаю: «Не хачу, каб ён быў паэтам! Не хачу!» А ён пісаў і пісаў вершы…

Апошні месяц… У мяне памёр брат. Калі б можна было павярнуць час назад, я не брала б у тыя дні з сабой сына. Але ў нас у радзіне мала мужчын, і ён мне памагаў, міжволі выходзіла, што меў дачыненне да смерці. Глядзеў на яе, прывыкаў. У паэзіі, кіно — смерць прыгожая: на хаду, на ляту… Трупа няма, трупа мы не бачым… Як яго мыюць, апранаюць… Як ужо на другі дзень паяўляецца пах… Нічога гэтага ў мастацтве няма. Пасля таго, як ужо было позна баяцца, у мяне ўзнік страх, што ён падглядваў за смерцю, занадта доўга ля яе знаходзіўся: «Ігар, перастаў кветкі… Прынясі крэслы… Схадзі прынясі хлеба…» Вось гэтая звычайнасць рэчаў, якія адбываюцца побач са смерцю, магла падзейнічаць на яго нечаканым чынам. Тут усё магло паяднацца: і жаданне перажыць тое, пра што хацеў напісаць, і непасільна жахлівыя для яго ўзросту пытанні — чаму, куды?