— А хто такі Марцін Крук?

— Чалавек адзін тут. У яго бальшавікі забралі каня, дык ён са злосці і топіць усіх, хто бальшавік, — тлумачыў Мікітка.

— А скуль тід ведаеш, што яго ўдаў Крук?

— Усе так гавораць.

Гутарка спынілася: бег Міхалка. Усім было цікава ведаць, з чым вернецца ён. А Міхалка яшчэ здалёку паведаміў, што Нічыпар дома і зараз ідзе сюды сам. I сапраўды, хвілін праз колькі прыйшоў і Нічыпар, пануры і заклапочаны. Рыжаватыя бровы яго зрасліся на носе, а сам нос яго, хоць і задзёрысты, выглядаў даволі маркотна і нявесела.

На выгляд Нічыпару можна было даць гадоў дваццаць з невялікім хвосцікам. Відаць, нейкая думка яго моцна непакоіла.

Твар яго трохі пасвятлеў, калі падышоў ён да Нявіднага.

Нявідны паглядзеў у вочы Нічыпару.

— Што, брат, нявесел?

— Не вяселіцца штось, — вінаватаю ўсмешкаю ўсміхнуўся Нічыпар.

Хлапчукі стаялі тут жа: ім хацелася чуць, аб чым будуць гутарыць мужчыны. Мікітка, як старшы, пагнаў іх коўзацца і сам адышоўся: прыроджаны такт падказваў яму, што не хлапецкая справа слухаць гутарку дарослых, ды яшчэ пры такіх абставінах.

Нявідны і Нічыпар таксама рушылі з месца. Ідучы гутарылі.

— Сакратар арыштован?

— Арыштован, таварыш Нявідны! — панура адказаў Нічыпар.

— Якую ж работу рабілі вы тут?

— Збіралі сходы. Агітавалі супраць белапалякаў, выступалі за Саветы.

— I якія вынікі?

— Ды ўжо згуртавалі чалавек дванаццаць хлопцаў. А вось цяпер работа прыціхла: паліцыя пачала дужа нася-даць. Шпіянаж на ногі паставілі. А тут і настаўніка забралі!.. Настрой зніжаны.

— А баявую дружыну маеце вы?

Нічыпар крыху замяўся.

— Парассыпаліся хлопцы.

— Ні чорта вы не зрабілі. I грош цана такой вашай рабоце.

Ціхі і лагодны з віду Нявідны загаварыў цвёрда і жорстка:

— Як жа гэта вы не паставілі людзей, здольных узяць у рукі зброю! На вас насядае паліцыя… Дзеці адкрыта гавораць пра даносчыка Марціна Крука. А што вы з ім зрабілі?

— А што зрабіць з ім? — запытаў Нічыпар.

Нявідны паглядзеў на яго халоднымі вачыма.

— У расход яго вывесці! — цвёрда прамовіў ён. — Ці вы спадзеяцеся, што паліцыя запросіць вас на работу і скажа: калі ласка, агітуйце супраць нас!.. Ні к чорту ваша работа! Бабы вы! Старыя дзяды самі сваім розумам даходзяць да думкі, што трэба ўзброенае змаганне супраць акупантаў. Самі збіраюць людзей, зброю самі дастаюць і самі становяцца на чале партызан. А вы спалохаліся паліцыі, арыштаў і стаіліся, як мышы пад мятлою… Склікаць сёння ж сход.

Але Нічыпара непакоіла адна думка, і не сказаць пра яе Нявіднаму не выпадала.

— Горш за ўсё вось што, таварыш Нявідны: на вобыску ў часе арышту нашага сакратара забралі дакумент — спісак членаў замосцінскай падпольнай арганізацыі.

Яшчэ халадней глянуў Нявідны на Нічыпара.

— Самі работы не робіце ды яшчэ другіх падводзіце. Далі знаць аб гэтым у Замосце?

Нічыпар маўчаў вінавата і панура.

— Паведаміць? Ва што б там ні стала паведаміць Замосце.

— Замосце на вялікім падазрэнні ў паліцыі, і прабрацца туды трудна.

Нявідны змераў Нічыпара — з ног да галавы халодным поглядам.

— Няма ў вас арганізацыі, няма ў вас работы… людзей у вас няма. Ёсць людзі, але вы не здолелі паставіць іх на работу.

Нявідны змоўк. Што было гаварыць Нічыпару?

— Вось што, — памаўчаўшы, сказаў Нявідны, — сход склікаць на паслязаўтра. Калі я не вярнуся, праводзьце сход самі. Задача сходу — разгарнуць работу, жывую, бальшавіцкую. Арганізаваць партызанскі актыў, іначай вы не людзі змагання, не бальшавікі, а мёртвы баласт. Не чакаць, покі паліцыя дазволіць вам насіць зброю, — самі вазьміце яе ў паліцыі.

I перадаў Нічыпару жмут адозваў.

— Расклеіць гэтыя адозвы, дзе толькі можна. — Нявідны пайшоў; Нічыпар маўчаў, пазіраў яму ўслед.

— Таварыш Нявідны, і я іду з табою.

Нявідны азірнуўся.

— Аставайся тут і рабі тое, што я табе казаў.

Нявідны знік у кустах. Нічыпар яшчэ пастаяў некалькі хвілін. Яму стала прыкра і сорамна.

Нічыпар задумаўся, і ў другім кірўнку пайшлі яго мыслі.

Калі Саўка Мільгун сам не дадумаўся, якою справаю заняцца яму, дык за яго людзі падумалі, і добра падумалі. Цяпер Саўка злез з печы, ажывіўся, парухавеў, — словам, другім стаў чалавекам, і думак у яго поўная галава. Думкі яго ідуць па дзвюх асноўных лініях: першая — як практычна звязацца з партызанамі і другая — як застрахавацца ад іх на ўсякі выпадак. Іначай сказаць, што трэба зрабіць, каб і сена было цэлае і каб козы былі сытыя? Як вядома, такую мудрасць шмат хто праводзіць у жыцці. I Саўка бярэцца за работу. Не брацца нельга: барыш выпілі, задатак узяў. Крупы, мукі, сала таксама перапала. А наперадзе гэта перападанне абяцае стаць яшчэ болей шчодрым. Не трэба толькі спаць у шапку і не быць дурнем.