Окончен труд дневных забот.

Я часто о тебе мечтаю.

Бродя вблизи пустынных вод,

Вечерним выстрелам внимаю.

И между тем, как чередой

Глушит волнами их седыми,

Я плачу, я томим тоской,

Я умереть желаю с ними.

Кажется, так. A ўспаміналіся мне там, можа, „иные берега, иные волны”. А цяпер я хачу бачыць цябе менавіта на нейкіх здратаваных берагах нейкага менскага возера, — i крый Божа, не ў Палангах i не ў Адэсах шумных! Крый Божа!

Ці не эгаізм гэта? I па праву якому, га?

Як бы там ні было, пасылаю табе трохі „божых слёзак”. А наогул жа, няхай анёлы з табой гуляюць, а ты, калі хочаш, узносся з імі на неба — ненадоўга, праўда, бо ў мяне забаляць вочы глядзець на анёльскае гэта відовішча.

Бывай. Пішы. Жыць асабліва не спяшайся. A маркоціцца — тым болей.

Міхась.

12.06.82”.

Ён умеў быць высакародна-шчодрым — Міхась Стральцоў. Мог высокай думкай сваёй узнесці на „небясі”, надаць шчымліва-чыстую кампанію, кінуць крылцы-пасачкі — не шкада. Хай, маўляў, пацешыцца: я толькі-толькі знялася з трохмесяцовай бюлетэневай котвіцы, ён гэта ведаў. I неяк знаходзіў — там! — i добрыя словы, i „божыя слёзкі”. Крыху сентыментальна? Магчыма. Але — ведаючы ягоны эгацэнтрызм, не як норму паводзін, а як засяроджанасць творцы i імкненне да абароны таго самага „права быць самім сабой”, тым больш духоўным дарункам мелася лічыць ягоны мякка-іранічны клопат. Л па-чалавечы — разумела, што яму лацвей ведаць, што i яшчэ нехта не гойсае па якіх прывабных i далёкіх мясцінах, a сціпла трымаецца блізкіх ваколіц. Яму i тыя ваколіцы былі краем абетаваным. Ці не таму ён так падрабязна ў згаданым ужо пісьме ў Каралішчавічы апісвае маршруты падарожжаў, што яму здаюцца такімі зваблівымі, i ці не таму сочыць сцежкі, па якіх ён нязмушана i звыкла столькі папахадзіў, а зараз тыя пуцявіны далёкія, нібыта якія шляхі на Марсы. Ці не таму, як цярплівы настаўнік, перапытваў: „Я табе паказваў хадзіць там i там — ці ходзіш?” (Ліст ад, 17.VI.82). Я бывала ў тых мясцінах, дарэчы, было халаднавата, то там амаль нікога не было — любата. Пра што i згадвала Міхасю, а тым часам вельмі ж асцерагала ад Масковіі. Перш-наперш — не ўяўляла яго сабе там. Што яму рабіць у тамтэйшых мясцінах? Беларускаму пісьменніку? Усё ж — свая зямля, то яна свая. Ці трэба яе самахоць кідаць? Ды i неяк больш сутыкалася ў жыцці з агрэсіўна актыўнымі сталічнымі дамамі. I ўвогуле маёй местачковай, схільнай да splendid isolation натуры, маскоўская мітусня была чужой, a камільфо, што неслі на сабе „особый отпечаток”, сустракаліся мне толькі зрэдзьчасу. Пра тое неяк i распявала я Міхасю Лявонцьевічу.

„Добрай раніцы, Міхась!

Не паспявае мае лянотнае i неспрактыкаванае пяро за тваёй імклівай думкай. Вось не адказала на адзін ліст — а ты адшкадаваў мне яшчэ адно. Кручуся ў нейкім непатрэбным чыноўным i хатнім клопаце. Раблю зараз мемуары Паўла Малчанава ў так званай апрацоўцы Галавача. Ці звар'яцею, ці скіруюся да ўзроўню „літпраўшчыка”. Але хопіць пра гэта. Хаця — дзіўлюся, як гэты чалавек, Галавач, гэтулькі год рабіў рэдактарам.

Сёння папнуся ў тыя мясціны, якія ты старанна раіў. Халаднавата, мабыць, будзе незавозна. Bo i добра.

Якраз учора пабачыла Рыгора [Барадуліна] i падаспеў твой ліст з яго вершыкам, на жаль, пасля сустрэчы. То Рыгор даводзіў — з чаго гаворка! Ён! Ды не здасі — каго! — Міхася Стральцова. Пра што гаварыць, людзі добрыя! Аж ты ўсё гэта i сам добра ведаеш.

Мне таксама падабаецца назва „Яшчэ i заўтра”. Дарэчы, i на­конт хутара ў мяне пісалася не дзеля апрашчэнства твайго, а дзеля гэ­тага — яшчэ i заўтра. Хто табе будзе там патрэбны — не ведаю. Мяркую толькі, што некаторыя вароны ў жыце i трансцэндэнтныя капітулянкі — не той варыянт. А да Барадуліна тым рэфлексанткам нават i па дыпламатычнай парафіі далёка. „Маладзік прарэзаўся танклявы, быццам малады Міхась Стральцоў”. А, дарэчы, ты памятаеш, як мы з табою сустрэліся ў выдавецтве акадэмічным?”

I я распавяла пра тое, што прамоўлена на пачатку майго допісу. У лісце ж далей было: „Мяне, між іншым, Вера Сямёнаўна [Палтаран] распытвала, ці ёсць у цябе час. Па яе агентурных звестках, ты працуеш у бібліятэцы. Але ж я распарадку твайго дня не ведаю. Сам не пішаш, то мне распытваць няёмка. Сказала толькі ёй, што вольных хвілін у цябе амаль што няма”.

„Дзень добры, Ала!

О, у мяне не такі ўжо i благі быў дзень! Як бы там ні было, тоесёе ўтаргаваў усё ж у цябе. Цяпер хаджу, надзімаюся, як паўлін, ну а ты — ці адчуваеш сябе павай? Магчыма, можа, але не з той нагоды, як хацелася б мне. Во пакруціў я тваё пісьмо i так i гэтак i бачу, што вялікі ты дыпламат. Абвяла мяне вакол пальца, папярэдне не паманіўшы нават! Хітранькая ты! Усе захады мае абышла ды яшчэ мне, як Анегін нейкі ў спадніцы, марал вунь які за мае прамаскавецкія сімпатыі (быццам бы) прачытала. А наастачу яшчэ напалохала тамтэйшым востранькім каблучком, які непазбежна патопчацца па мне. Да апрашчэння завеш, але не з сабой (SIC!), акулярчыкі мне спрытненька ўціраеш, а сама смяешся. Кіпцюрыкі-шпілечкі, маўляў, нехта іншы пакажа няхай... Не, давядзецца мне, мусіць, аб'яву ў тую рыжскую газету, якую ты згадвала неяк, пісаць. А што? Закажы на будучае выразкі ў менскім бюро даведак — пацеха будзе!

Але чакай. Я нейкі іншы ход прыдумаю супроць цябе. Мы яшчэ паваюем! Напалохалася?

Тады будзем пра іншае” (21.VI.82).

„I праўда дачакаешся, калі будзеш пісаць мне сіберныя лісты, што нападзе на мяне немата, як тады, мусіць, у далёкім тым выпадку, пра які згадваеш ты. I лістоў ад мяне другіх не будзе — табе, вядома, усё роўна, а мне крыўда i душэўнае крушэнне.

А што ты пішаш? I нос, маўляў, задзіраў, i над падлогай ледзь не лунаў ці лётаў, i маланкі, як Юпітэр, выкрасаў, а таго i не ведаеш, што калі нешта падобнае i было, дык няйначай ад перапалоху i перапуду. А ты думала, што я S. які, i павінны прымушаць ваша племя трапятаць. Выдумала такое! Я, можа, што i другое помню... таксама выдавецкае. Як пранізала мяне адноечы ад вашай ягамосці нетутэйшымі флюідамі нейкімі, дальбог, — i было ўжо гэта ў тым блаславёным выдавецтве, што ля гасцініцы „Менск” [нейкі час выдавецтва „Мастацкая літаратура” месцілася каля гасцініцы „Менск”] — на першым паверсе, ля касы блізка, ці што, дзе S. (зноў S.!) панаваў над усімі, як Александрыйскі нейкі стоўп. А тут i ты мільганулася, i мо позірк мой цябе пераняў... Далей я табе нічога не скажу, хоць i помню.

Вось табе адповедзь за „недаткнёнтасць”.

А наогул жа ніякі мой варыянт не прымаеш ты, i мне, не надта спадзеючыся на паштовую прозу, адказаць табе хіба вершыкам, i ты ўбачыш тады, на якую дарогу ты мяне падбіваеш i якую папірачку мне падаеш. Чытай i ад згрызотаў пакутуй. А то во яшчэ i вершык вазьму ды i ўсенародна прысвячу табе. I так адпомшчу. Напалохаў? (Не, без дазволу не буду.)

Кіну, рыну — пакіну

Гэты дом на гары,

Горкі дым успаміну

Хай развеюць вятры.

Хіба гэтак няможна?

Дзе пасцелецца цень

Ад капы прыдарожнай,

Там i будзе пасцель.

На Ясельду ці Піну

Ці на Пціч, Вілію, —

Або на лугавіну

Каб зрабіліся парой

Над ракой, над ракой,

Каб здружылася з хмарай