Аляхновіч Францішак
Шрифт:
— Цiшэй! He кажэце гэтак!
— Дык-жа нiхто ня чуе. Уцяку. Буду ў Вiльнi. Даю вам слова, што буду ў Вiльнi! Там раскажу аб вас. 3 Саловак уцячы ня было нiякае магчымасьцi. Прабавалi iншыя — не ўдалося нiкому. Зь Сiбiру ўцяку! Калi трэба будзе камусьцi лоб расшчапiць — расшчаплю, а ўцяку!
— Цiшэй, калi ласка!
— Нiчога. Нiхто ня чуе…
П-вiчу ўдалося выстарацца для мяне перавод у ягоны барак. Там было шмат вальней. Нам удалося разьмясьцiцца на верхнiх нарах. Каля самых нараў цягнулася зялезная труба ад печкi. Тут, на гэтай трубе, П-вiч пёк для мяне «ляпёшкi». Хаця сам жыў толькi на казённым пайку, нiзашто не хацеў узяць ад мяне нi «ляпёшкi», нi кусочка сала.
— Вы павiнны ашчаджаць свае сiлы й грошы… Нiзашто не вазьму! Вас чакае яшчэ шмат гадоў цяжкiх перажываньняў, а я ўжо скончыў… Я ўжо аднэй нагой на волi…
— Ну, на волi!..
— Але! Кажу вам! Як толькi выбяруся з лягера, зараз пачну думаць, як уцякаць загранiцу… I ўцяку!.. [14]
П-вiч быу маiм апякуном. Для мяне, чалавека новага ў лягеры, апека П-вiча як зь неба звалiлася. Ён ня толькi думаў аб тым, каб палепшыць мае фiзычнае палажэньне, але, што галоўнае, заражаў мяне сваiм аптымiзмам, надаваў мне надзеi на вызваленьне.
14
П-вiч дамогся свае мэты. Уцёк з высылкi. Трэба было камусьцi расшчапiць лоб — расшчапiў. Дабраўся да Вiльнi. Скончыў унiверсытэт. Думаў, што ўжо больш не спаткаецца з бальшавiкамi. Спаткаўся аднак У 1940 годзе. Праседзеў у вастрозе адзiнаццаць месяцаў. Вайна яго вызвалiла.
Нядоўга трывала нашае супольнае жыцьцё на нарах у карантыннай роце.
Аднойчы, калi паклiкалi ўсiх на работу, П-вiч не паслухаўся.
— Не пайду! Я ўжо скончыў свой тэрмiн! Ня маеце права браць мяне на работу!
— П-вiч! Што вы робiце! Не пратэстуйце, гэта нiчога не паможа… — стараўся я пераканаць яго.
— Не пайду! Хай робяць, што хочуць… Ня маюць права. Я не пайду!
П-вiча зачынiлi ў iзалятар. Больш я ў концлягеры яго ня бачыў.
Сустрэлiся мы шмат гадоў пасьля ў Вiльнi…
Далейшае падарожжа
Прамiнулi два тыднi гэткага «карантыну» ў бараках iз блышыцамi й вошамi.
Прыйшлi нейкiя людзi й пачалi выклiкаць вязьняў. Прачыталi колькi дзесяткаў прозьвiшчаў. У гэтым лiку быў i я.
Павялi нас у лазьню. Пры дзьверах сеў «днявальны» (стораж), пiльнуючы, каб хто ня выйшаў вонкi.
Падлога й тапчаны былi шчэ мокрыя пасьля апошняй «банi». Hi сесьцi, нi легчы. Часiны несупакою й няпэўнасьцi. Што будзе далей?
Увечары «днявальны» гукнуў:
— Аляхновiч! Хадзi сюды! Тут да цябе нейкiя прыйшлi!
Гэта былi прыяцелi-беларусы з Менску. У цёмных сенцах адзiн зь iх падаў мне нейкi пакецiк.
— Што гэта?
— Гэта соль. Трэба гэтым нацерцiся пад пахамi. Ад гэтага падвышаецца тэмпэратура. Дамагайцеся, каб вас павялi да доктара, што вы хворы… што ня можаце ехаць…
— Куды мяне павязуць?
— На востраў Мяч… на лясныя работы. Гэта горш за Салоўкi… Калi вам удасца астацца ад гэтага этапу, уладзiм вас у канцылярыi… Цяпер трэба рабiць, што мага… Дагэтуль не ўдалося. Ну, тымчасам бывайце здаровы!.. Трэба ўжо йсьцi… Даўжэй нельга… Нацiрайцеся!
Я сеў на мокрым тапчане, разгарнуў торбачку з соляй i зрабiў тое, што мне раiлi прыяцелi.
Пасьля заявiў днявальнаму:
— Таварыш днявальны! Вядзеце мяне да доктара.
— А чаго там? — нехаця спытаўся вартаўнiк.
— Я хворы… Трасца… Тэмпэратура падвышаная… Я думаю, што гэта тыфус…
— Добра. Зараз заяўлю.
Праз мамэнт мяне павялi. Вялi нейкiмi сьцежкамi, памiж кучамi дошчак. Iшлi паўз нейкiя баракi. Дарогу асьвятляў толькi месяц.
У нейкiм драўляным памешканьнi было сьвятло ў адным вакне. Гэта была больнiца. Павадыр мой пастукаўся.
— А там хто?
— Прывёў хворага, таварыш доктар!
— Давай яго сюды!
3 тапчана падняўся чалавек са змораным тварам. Вiдаць, што нядаўна скончыў сваю работу й злаваўся, што яму не даюць супакою.
На падлозе валялiся кавалкi ваты, брудныя бандажы. На столiку з простых сасновых дошчак стаялi бутэлечкi зь лекамi. На сьценцы вiсела малая шафачка з мэдыкамэнтамi.
Гэта была кватэра й адначасна габiнэт доктара-вязьня.
Не сьпяшаючыся, доктар узяў свой брудны доктарскi халат, якi вiсеў на цьвiку, скруцiў з махоркi папяросу й спытаўся:
— Ну, што вам балiць?
— Ня ведаю, што са мною, таварыш доктар! Мо гэта тыфус? Зябiць… а пасьля горача… Галава балiць… страшэнна.
— Зараз пабачым… Сядайце!
Доктар узяў з шафкi тэрмомэтр i палажыў яго мне пад паху.
Тэмпэратура была нармальная.
— Забiрайце яго!.. Дарма толькi забiрае час…
На другi дзень я паехаў на «лесазагатоўкi».
Цягнiк прывёз нас у мястэчка Сарока. Адтуль, пехатой ужо, пагналi нас на абток Мяч.
Было нас, падарожных, сорак два чалавекi. Канвой складаўся з трох чырвонаармейцаў. Расьцягнуўшыся на пару кiлёмэтраў, адзiн за адным, гужам мы йшлi засьнежанай дарогаю.