аза еліні жадайын дрыстап тсіну шін, Бірінші Петр патшаны бйрыы бойынша, Сібір губернаторы Гагарин аза жеріне Борис Брянцев басаран арнаулы елшілер шыарды. Бл елшілер тобы 1728 жылы Ккек айыны бесі кні Жайы жаасындаы Кіші жз ханы білайырмен, жаз тосанны алашы айыны жиырма бесі кні Тркістандаы Орта жз ханы айыппен кездесті.

аза жеріне жеткен елшілер е алдымен, бл арада сауда-саттыты молайтуды сан жолы бар екенін ты. аза даласы арылы Азияны лы мемлекеттеріне, сіресе, ар жаында жатан ндістана ол созуа болатынын крді. иял анатты Бірінші Петр патшаны да кткені осы еді. Ол Азияны лы мемлекеттеріне жол ашу — Россияны дние жзіндегі е діретті патшалытарыны атарына осылуы деп ынан. бден кшейіп алан жне зіні лы патшасы «аспана шапшытан» Россия бл кезде Англия, Франциялармен атар баса елдерін отарлау бсекесіне молынан кіріскенді. Біра аза даласы мен Орта Азияа Россияны келуі — отаршылы саясатыны толып жатан иянатына арамай шаын елдерге ытай стемдігінен крі анарлым жеіл збір еді. Бл оамды рекет тарих жзінде зіні маызды орнын алды. «Шынында да шыыс елдерінде Россия прогрессивтік міндет атарып отыр… Россияны бл стемдігі ара теіз бен Каспий теізіні тсында, Орталы Азияа мдениет келді» деп жазды соынан Энгельс.

Орыс елшілеріні таы бір тйгені — ол аза хандарыны азіргі кнде Жоар онтайшысына арсы тра алатын кшіні жотыы болды. Бл жнінде Брянцев экспедициясы аза хандыына жрдем беру саясатын олдады. Сонда барып, Бірінші Петр Жоар хандыына елші жіберуге бекінді. Біра жіберген елшісі Унковский айтып келіп, Петр патша тиісті орытынды істегенше, жоар мен аза арасы лем-тапыры болды да кетті.

рине, мндай жадайда аза елі Сыбан Раптан секілді пышаты жзіндей ылшылдаан, азірді зінде жетпіс мы скері бар жауа арсы тра алар ма? Жне жауы жалыз Жоар хандыы ана ма? Мндай иындыта тек хан ордасыны маындаы аайын, туыс, тлегіт секілді аз ана кшке сйенген хандарды олынан не келеді? р жзді ханы, слтанымын деп отыран Болат, білайыр, Смеке, Бара, Кшіктерді з ордаларыны іші толан жанжал, баталасты, ым-иаш тартыс.

Ал патша кіметі, болалы тран анды уаиаларды екі жаымен де тбі тіл табу керек екенін есіне стап, Орта Азия істеріне те сатыпен арады. айып хан лісіменен: «Арты не болар екен?» — дегендей кту саясатына кшті.

Осыны брі аза халыны басына бір жаманды келгелі трандай еді.

Жоар онтайшысы жоры алдындаы кеесін шаырды. Осы кеесте аза елін шабу тртібі шешілген. Ренат аылы бойынша, ежелден шыыс жеріндегі жауды бір тстан шабу дстрі олданылмай, бірден ос бйірден ала бастама болды. Жоарды бар скеріні олбасшысы етіліп Сыбан Раптанны інісі Шна Дабо баадур белгіленді. Бір жаы аратауды басып, Шу мен Талас зеніні бойына тйілсе, екінші жаы Шыршы ойнауына шыпа. Сол шін Шна Дабо скерін жетіге блді. р ол енді тау бктерлеріне, не жау жеріне арай аатын зен бастарына зіні туын тігіп, скерін жорыа дайындады. Бірінші ол Жетісу Алатауыны етегіне, Балаш кліне ятын трт зенні басына жиналды. Бл ола Сыбан Раптанны баласы алден Церен олбасшы боп белгіленді. Екінші ол Алтынемел тауларына таяу Іле зеніні теріскей жаындаы Кктал мен Кктеректі ортасына туын тікті. Бан олбасшылыа Сыбан Раптанны інісі орен батыр бекітілді. шінші ол Кеген зеніні солтстік жаасына, Нарын зеніні кншыыс жаында жатан Кетпен тауыны бауырына жиналды. Бан олбасшы алден Церенні он жеті жасар немересі Амурсана болды. Тртінші ол Шелек зеніні басына туын тікті. Бны олбасшысы етіп, он сегіз жасар жас батыр Сыбан Доржыны (алден Церенні ортаншы баласын) бекітті. Бесінші ол Тп зеніні бойына, Ысты клді жаалауларына остарын тікті. Бл ола олбасшы боп, алден Церенні лкен баласы Лама Доржы таайындалды. Алтыншы олды Шуа ятын лкен Кебен зеніні алабына жинады. Бан олбасшы етіп, Меркиттен шыан асйек ноян Церен Доржыны таайындады. Жетінші ол боп, Сыбан Раптан онтайшы з туын (Жоар скеріні бас туын), осы кнгі лжа аласына таяу Талы асуыны отстік-батыс тсына тікті.

Осылай, Алатау бктерін жайлаан алы елді оршай, Сыбан Раптан скері трды. Тек онтайшыны «Ала!» деген мірі ана алан.

Сыбан Раптан кктем туысымен шабуыла шыпа болды. Бл кп жыл- ылы аза еліні тай-жабаысы піштірілген, жаа аятанан озы-лаыны кшке ере алмайтын, рысуа ыайы жо кезі еді.

Бгін кн бкіл Тркістан улиеті мен Жетісуды кншыыс-солтстігін айнала оршап тран алы скерді ызары соандай, бір трлі ссты еді. Дл жер сілкінерді алдындаыдай, зінен-зі тншыа безерген дние. Бл орынышты адамнан баса зге тіріні брі де кні брын сезеді-міс. Жылан інінен шыып, тышан зен жаасынан алыс кетуге тырысады деседі… Дл осындай бір ауыр жадай бгін де кнні ашытыына арамай, адамны иыынан басып, бкіл лемді тншытырып бара жатты. Жоар апасынан соатын салын жел, деттегідей жпар аыан жасыл шп иісіні орнына тгілген адам аныны жылымшы иісін жеткізді.

Дл осы кні тнде Тркістанда таы бір ошау оиа болды. Хорезм, Хиуа елдерін Сайбанны баласы Темір слтаннан тараан Ждігер, Хаджім, Аатай атты хандар билеген — 1696–1697 жылдары Хиуа таына осы хандарды соы рпатарыны бірі Ули отыран. Біра зіні тентек, есерсо жне сл есуастау мінезімен жртты басара алмай, аза жеріне уылып келген. Осы кездегі Орта жзді ханы Туке оны Яссыа даруа еткен. Ули Тркістан мірі болысыменен ш айдан кейін дние салан. Туке мегершілік салтыменен оны жесірі Нрбикені зі алан. Жеті айдан кейін ханым Абылай атты л тапан… Бл бала, емшектен шыпай жатып, шешесімен бірге наашы жрты Алтын хан еліне кеткен. Тркіндеп баран Нрбике кенет ойламаан кеселге душар болып, сол Алтын хан жерінде аза болан. Жалыз ызынан айрылан айын атасы Туке хана: «Жалызымыздан айрылды — аан блаымыз суалды, жанан шыраымыз снді. зі кетсе де кзіндей кріп бауырымыза салып сірейік, бдан да зге балалары бар ой, Абылайжанды ат жалын тартып мінгенше бізге исын. Есін білген со елін зі де табар» деп елші салан. Туке жастары келіп алан айын ата, айын енесіні кілдерін алдырмаан, екі жасар Абылай соларды олында ала берген. Сол Абылай он жетіге шыанда Туке хан леріні алдында сонау Алтын хан лкесінен елін іздеп, зі келген. Туке лан асыр той жасап, «он бесінде отау иесі» деген дстрмен, сол жылы Абылайды зіні зегілес серігі, ырыз еліні шо манабыны бірі Тиесті кіші ызы — он трт жасар Зеренге йлендірген. Алдына ыруар мал салып, а отауын тігіп, оаша ауыл еткен. Жыл ткеннен кейін Зерен арудан егіз л туан. Біріні атын Ули, екіншісіні атын Балы ойан. Туке хан екі елді ыз-бозбаласын, батыр-балуанын, игі жасыларын шаырып, таы лан-асыр той жасаан, егіз немерелері боланына жас баладай уанып, шаттыа бір кенелген.

Біра Туке Абылайды алашы крген кні-а та алды. ара ср, ат жаты, лкен ср кзді. Тсі орасан суы. Адамны бетіне араанда, екі кзі тасырайып, е болмаса кірпіктеріні шы да имылдамай, менінен тіп кете жаздайды… Оны стіне, Клмес хан трізді, езу тартып клімсіреуді білмейді. Тукені зіне де, атасы Есім хана да самаан. лде ары бабам Шаай хана тартты ма екен, — деп ойлайтын кейде Туке, — со кісіні тсі осындай суы болан деуші еді ариялар. Кп кешікпей, Туке Абылайды таы бір жан шошырлы мінезін аарды. Ол зге балаларындай емес, мал бауыздауа мар боп шыты. Бны Туке Шыыс тымына тартан аттылыы шыар деп ойлады алашы кезде, біра бертін келе бны анмарлыы млде шектен асып кетті. Жас жігітті анды крсе, жаны жай табатыны байалды. Жрт оан сырттай «анішер» деген ат таты.

Туке енді Абылайдан зі шошына бастады. «Бл алай? — деді ішінен, — лде Алтын хан елі мені лымны орнына бтен біреуді анмар баласын жіберді ме? лде мені кейбіреуге істеген иянатым шін дай маан жаза ретінде осындай баланы бергені ме? — Туке а-та. Тек Туке бір-а адамды мытан: Бл анды кз Ули слтанны баласы еді.

Туке енді Абылайды крген сайын, з балаларыны басына бір ажал ылышы тнгелі трандай, мазасыздана берді. Кенет ханны есіне ккек балапаныны ылыы тсті. Дниеде ккек сты жз жиырма алты трі бар. Соларды сексен екісі жмыртасын баса старды ясына тастап кетеді. Ол сты адып трып, жем іздеп кеткен кезінде, ясына шып келіп, басып отыран бір жмыртасын алып кетеді де, орнына з жмыртасын тастайды. айта шып келген с ккек жмыртасын зінікінен айыра алмайды, балапан боп, аузын ашанда да жем береді. Бл сты жейтін жемі де зіні анасыны жемімен бірдей боландытан, ккек балапаны да се береді. Ал осы жмыртасын бас- а сты ясына салатын ккектерді балапаны да тасбауыр келеді. Ол жем- ор, ашара боп жаратылады. ауызын жарып шыысымен-а жмыртадаы зге «бауырларынан» тез тылуа тырысады. Мндай ккек балапаны зге балапандардан ауызын брын жарады жне ауызынан шыысымен-а ядаы зге жмырталарды біртіндеп яны шетіне апарып, жерге латады. Сйтіп жемге орта болатын зге балапандардан жмырта кнінде-а тылады.

Туке Абылайды ле-лгенше, ккекті балапанындай жат санап кетті. Біра кені бір зата кзі жетпеді. анішер Абылайды баласы Улиден білманср деген л туып, ол он сегіз жасында «Абылайлап!» жауа шауып, анішер атасыны атын лемге жаятынын білмеді. азаты «Абылай» атаан йгілі ханы осы білманср еді. Оан йгілі Абылай аталуа лі кп уаыт бар. Ал зірге атасы «анішер» Абылай анмарлы лыменен Тркістан маын шошытумен болды.

Туке лгеннен кейін Абылайды ызарынан ыан іні-ааларыны бірі Сайрама, екіншісі Ташкентке ашты. Тек Тркістанда, кп нкеріні оршауында ала хакімі дайберді баадЇр алды. Абылай нкерлерін ертіп тн жамылып дайберді сарайына келді, біра жанашыр адамдары хабар бергендіктен ол Сайрама ашып тылды.