— дабайлар ой, — деді білайыр, — сендер ордаа айта берідер.

Жанат келе жатан салт аттылардан кзін айырмай сл трды. айтысы келмеп еді, біра кесі мен аа-інісінен ялды ма, брылып кетті. Нралы, Шыыс шеуі ауыла арай беттеді. Келе жатан ш салт аттыны бірі дабай — кесіні хатшысы рі тілмашы. Орынбор маындаы аза ауылдарынан. Келбетті жне тепсе темір зетін жас жігіт. Осы жігітпен былтырдан бері Жанат кілдес. Крмесе саынып алады. «Осыан барам» деуге кесінен жас- анады. арадан шыана тре тымы ыз бермейді. Еркін скен хан ызы сол себептен де й ішіне білдірмей, бгінге дейін жігітпен пия кездесіп келген. Жаында азалы аласыны маындаы дата далары келмек. Кйеу келетін мезгіл таяан сайын Жанат дабайа елте тсуде. Ханны тапсырмасымен кеткен жігітті алты кн крмей алып еді, жанын ояра жер таппады…

білайыр сыра те берік жан. Ал алда-жалда кіліні бір кмнін ашысы келсе оны тек Жаната ана айтатын. йткені ке балаа сыншы, Жанат заты йел боланыменен, зіне тартан атыгез, сыра берік тиы екенін білетін. білайыр Неплюевтен: Ор аласына келсін, онда білммбет хан мен Абылай слтан болады деген хабарды алысымен Орынбора жанына он бес жігіт нкер ертіп осы Жанатты жіберген. ызы арылы Неплюевке: «білммбет Жоар онтайшысы алден Церенмен жаындасалы жр. алден Церен оан Тркістан шаарын айтарса, Жоарлармен айтадан татуласпа, достыты белгісі етіп аманата бір баласын жібермек. Егер білммбет Ор аласына келе алса, одан Жоар жаына шыпаймын жне а патшаа адал ызмет істеймін деген антын алу керек. Жне білммбет сзінде труы шін бір баласын аманата тапсырсын. Ал аманат баласын келіп бергенше, зін жібермей, ттын ете трсын» деген. Жанат Неплюевке бл слемді блжытпай жеткізді. Біра кесі бл сырды ешкімге айтпа дегеніне арамай, лдеалай дабайа айтып ойды.

Осы дабайды білайыр Ор аласына келе жатан білммбетті алдынан шыаран. Кшігінен асыраан итіндей хатшысына екі-ш кн білммбетті асында болып, бар сырын біліп келуді тапсыран.

білайыр кешеден сол дабайды тыпырши ктуде еді. Белестен салт аттылар крінісімен, сабыры алмай, рі-бері жре бастады.

дабай атынан тсіп, ханны асына жаяулап келді.

— Армысыз, хан ием?

— Барсы ба, жарыным? андай хабар келді?

Кенет ханны кзі дабайды беліндегі жарыраан кміс белбеуге тсті. Кісесі де, кішкентай анжарлы ынабы да сом кмістен соылан. тте не керек, бл кміс белбеу нені тлеуі боланын білер ме еді. Ханны зіне сезіктене араанын бірден ан хатшы, титтей де абыржымай бейам тр.

Хан кдігі тез тарады. Жаната тапсырылан пиядан хатшым хабардар болып алан жо па екен деген срау оны ойына кірмеген. «Хатшыма мынадай бір аралы белбеу тартаны, — білммбет ханны менімен тіл табыс- ысы келгені ой» деп жасылыа жорыды.

— Айта бер, не естіп, не крді?

— Естігенім де, кргенім де аз. Тек бар тсінгенім, орыс патшасымен араздасар білммбет те, Абылай да жо… Ал Жоар онтайшысымен келіссз жргізулері жай улы трізді..

дабай крген-білгенін тгел айтты. Кенет білайыр лденені ойлана алды.

— астарында аылгйі Бар жырау бар ма екен?

— Жо… Кргем жо.

— Сонда алай боланы?… Бар жырау ел кзі ой. Келмеуіне араанда жрты хандарыны ойын натпааны ма?

— Білмедім. Губернатор жырауды шаырмаан шыар…

Енді олар Ордаа арай аядады.

ш кн ткен со білайыр асына Кіші жзді ырытан аса асаалдары мен батыр, билерін ертіп Ор аласына жріп кетті.

… Бір мы жеті жз ыры екінші жылы жиырмасыншы август кні Неплюев Ор бекінісіне таяу Тасткел деген жерде аза хандарымен кездесуге шатырларын тіккізді. Бдан ш кн брын жеткен білайыр Орынбор губернаторы кееске тек ана білммбет пен Абылай, Баратарды шаырып оймаанын білді. Жоар елшілері Кошка мен Бурун, оларды серіктері — араалпа батырлары Момор мен шаты да губернатор шаыруымен келгенін естіді. Екі кннен кейін Неплюевті бйрыы бойынша, білайырды екі лы Ералы мен Нралы да здеріне арнап тігілген йге келіп тсті.

Шаырылан онатарды санына араанда бл кееске орыс кімдері лкен маыз беретіні аныталды. Оан Кіші жз ханыны кзі кп кешікпей жетті де.

Неплюев жпар аыан жанаргл, азоты аралас алы шпті Тасткелді талды ойпатына елуге таяу а боз й тіккізген. зімен бірге келген екі эскадрон атты, бір батальон жаяу скеріне арнап жиырма шаты шатыр трызан. Аттарыны ер-тоымдары да, солдаттарыны киген киімдері де судай жаа. Брі мздай боп кк темірлі ару-жара асынан. ылыштарыны сары жез саптары мен мылтытарыны жалааш штары кн сулесімен жар-жр ойнайды. онатарына Россия патшасыны айбарлы кшін крсеткісі келген болу керек, Неплюев лагерь сыртына алты зебірек ойызды.

онатарды брі жиналанмен, жиырмасында келуге тиіс Орта жзді ханы мен слтандары августы жиырма екісіне дейін келмеді. «Блар неге кешігіп жатыр?» деп алдарынан жіберген кісісі: «Тасткелге жарты кндік жердегі ияты сайына осыдан ш кн брын білммбет хан осын тіккен екен, тнде кеес рып, таерте кейін айтып кетіпті» деген хабар келді. «андай себеппен айтты екен? Ешкім ештее демей ме?» деп сраан Неплюевке, жіберген кісісі: «Жо себебін айтпапты. Сол араны бір байынан срап кріп едім, ол: Орта жз ханыны алдынан білайырды тілмашы шыанын, сол тілмаш еліне кеткен кніні ертеіне білммбетті де кейін шегінгенін айтты. Сір, сол тілмаштан сізді Жоар елшісін де шаыраныызды естіген болуы керек. білммбет зі Жоар онтайшысымен келісім сз жргізіп жргендіктен, сізбен ол ел елшілеріні кзінше сйлескісі келмеген шыар» деген жорамал айтты. Неплюев жирен мртын сипап, тксиген ткті абаын арс жауып сл ойланып алды. «Бл сзді исыны бар. Жоар елшісіні келгенін естісе, білммбет атыны басын кейін бруы ажап емес. Жоар скері бан жаын тр ой. Біра оны алай естиді? Осындай жадай болмас шін Жоар елшісіні келетінін мен білайыра да білдірген жо едім ой… Жо, мнда баса гп бар».

Дереу ол дабайды шаыртты. Кіші жз ханыны хатшысы, Неплюевті одыра-одыра аттауынан, жирен мртыны едірейіп, кк кзіні шыныдай боп мызымай алуынан губернаторды ашулы екенін айтпай тсінді.

— Сау-саламатсыз ба, марабатлы губернатор мырза, — деді дабай тілі сл крмеліп. — Сіз шаырып жатыр деген со…

Губернатор хатшыны амандасуына жауап та айыран жо.

— білммбетті алдынан білайыр сені неге жіберді? — деп срады ызарлы нмен.

ккі тілмаш гіме Орта жз ханыны кееске келе жатып кейін айтаны жайында екенін сезе ойды. білммбет бгін болмаса ерте келе алса, зіні не шін кейін айтанын тсіндіреді. Сонда хан алдында да, губернатор алдында да тілмашты ара бет ісі шкереленеді. білайырдан грі, оан зіні шын ожасы Неплюевті ашуланбааны керек.