Ей, Абылай, Абылай,

Сзімді тыда таыда-ай!

зінен біраз жасы лкен

Дмпеш таудай басы лкен,

Жасыда болан сырласы,

лкен де болса рдасы,

Сексеннен аса бергенде

айрылмас аза келгенде

Батыры лді — Бгенбай! —

дегенде Абылай жрегі абынып, не дерін білмей, сілейіп отырып алан.

Бгенбай-сынды батырды

Береке берсін артына-ай,

Сабыр берсін халына-ай,

Жасаан ие жар болып,

Бейіште нры шалыай —

деген е аыры жыр шумаын зер тыдады.

Баянаулада лген батырды рметіне Абылай ел жинап, ран оытып, азасын осы Тркістанда ткерді. Сол кннен бастап з денесі рысып, жрегі абынатын кесел пайда болды. Біра, бл дерт айында, жылында бір стап, Абылайды дейі тубесін келтіргісі келгендей, рі-бері ысып, артынан тарап кететін. Ал сол кесел, міне, ш айдан бері, ханды трызбай біржолата басып алды. Абылайды есін жиюынан талысуы кбейіп кетті. Бгін де сондай халде еді. лсін-лсін стап жанында отыран Бар жыраумен лер алдында оштасып, іштегі арманын сырта шыаруа да мршасын келтірмей ойан. Сйтіп иналып жатан ханны, тек тс ауа ана тілдесуге шамасы келді. Кіліндегісін айтып алайын дегендей асыа тіл атты.

— дайдан жалыз ана тілегім бар еді, Бар аа, алар болса ан майданда жргенімде ал деуші едім, — деді ол аырын кзін ашып. — Крді бе, міне, елу жыл о дарымай келіп, аыры бір шаншудан ажал таппапын. мірде бар тілегімді бергенде, дай бл тілегімді неге бермеді екен.

Бар жырау «лмейсі» деп оны кілін жбатан жо. Адамны менінен тетін лкен ткір кздеріндегі нрды сніп бара жатанын крді де е болмаса сйлесіп алайын дегендей, Абылайды тсегіне жаындау отырды.

— И, Абылай, — деді сзді ріден толап, — елу жылдан астам ат стінде болды. Батыр да атанды, аыры хан таына да отырды. Біра соны брінен не алды?

— Сені осылай дейтініді сезетін едім, — Абылай езу тартандай болды, — рас, хан таына жету шін мен за м брала жол бастым… Біра сол хан таы маан не шін керек еді? Осы сраа кіл кйім таы бір асірет шеккен кні жауап берейін деп едім ой. Сол кн туан секілді… Адама лімнен арты асірет бар ма? Ал тыда… И, ханды ру, тек мансапорлытан туды ма сол арман? Жо, Бар аа, онда сен мені білмегені. олыда кші болмаса, кімге айтаныды істете аласы? лы хан таына отырсам аза елін зімні дегеніме жеткізсем деп ойлаам… Ал соынан… ділетті лы хан болсам халы мені брыны иянаттарымды мытады ой деп сенгенмін…

— Біра сені олынан ондай хан болу келмеді ой.

— Хан бар жерде иянат болмауы ммкін емес екен. Біра мен сол иянатымды да, озбырлыымды да, халымды уысымда стау шін жмсадым, ел бірлігін кшпен сатама болдым.

Бар ндемей отырып алды. Бір кезде барып:

— И, Абылай, сен анды кз ара бркіт еді!

Саан еліді ау стай демі німен басармады деу кн болар… Олай басаруды мына замана ктермес те еді, — деп Абылайды зын, ары саусатарын сипады. — Ал енді бл жаланнан тіп барасы, артыдаы л-ызыа айтар андай кеесі бар?

Абылай бл сраты кткен секілді. Сл ойланып жатты да, Бара кзіні иыын аударды.

— л-ыз дейсі бе?.. Мені кеесіммен жрер л-ыз болар ма екен? Сйтсе де екі айтарым бар. Бірі — аза аз ел ой, азып-тозып кетпес шін, олдарынан келсе соларды бірлігін сатасын. Бірлігі бар елді басару жеіл. Екінші айтарым — мен елу жылдан астам соыс жргіздім. Жетпіске келген жасымда, мейлі айла райын, олыма найза стап майдана шыайын, йтеуір шыыс жаымнан келген жауа, сіресе, ытайа азаты бір ттам жерін бергем жо. Ал батыстан келе жатан орыс еліне, оны бекініс, ала салуына арсы шыпадым. Тіпті ара шекпендеріне егін-жай да бердім. Осыны неге істедім? А патшамен тіл тапым келді. Рас, кейде оны иянаты да аз болан жо. — Абылай зін Їш жзді ханы етпеген кпесін айтысы келді де кенет оя ойды. — Біра «битке кпелеп тоныды ота салма» деген, сол а патшамен найза арылы емес, сз арылы тіл табуа тырыссын. Блай ету здеріне сйеніш болады. А патша тірі трса, Абылай рпаынан ел билеу стемдігі кетпейді…

— Абылай, — деді Бар жырау, — мірде иындыты да, ызыты да кп крді, ал сонда андай кініші бар?

— кінішім, — деді Абылай крсініп. — з басымны кініші… ш жзді басын оса алмадым; аз елге хан болдым. азаа мал емшегін емізгенмен, жер емшегін емізе алмадым. Орда Ккшетауда транда аылшым болан Тимофей Егорлыны кеесімен Зеренді, Шортандыны жайлаан тлегіттеріме егін егуді йретсін деп орыс мжытарын да келдім. Біра мал баан, найза стаан сорлы аза, тез кндіге оймады. Жер деген алтын азына ой. Екі тепе сулы жері бар збек, екі йір жылысы бар азатан бай трады. Жне жттан да уашылытан да орыпайды. Ал мен жаудан азаты жері біткенін ораймын деп жргенімде дние рыр тіп кетіпті ой, білмей алдым…

Абылай ндемей сл жатты да, жмылып кеткен кзін айтадан ашты, дние шіркінді имаандай салтанатты хан сарайына стана бір арады.

— Жырау, егер айтары бітсе, мені де сенен срарым бар, соан жауап берші.

— Айтыыз, хан ием.

— Адамзата рашанда уат беретін міт деген лы кш бар. Ол аылыды анааттандырып ияа саматады. Жігеріді амсыз айрай кк темірге салдыртады. Мен де бл дниеден кп нрседен міттенген едім, жеткен жерім осы болды. — Абылай ауыр крсінді де таы ндемей алды. Аздан кейін айта сйлеп кетті. — мітсіз тек шайтан дейді аза. Жо, ол бекер екен. Е мітсіз — кктемі мен жазы ткен, тере тамырлары айта жасармастай боп семген крілік екен. — Ол таы инала крсінді, — рине, жетпіс екі жас крілік пе? Біра басымнан ткен илы-илы кезедерге кз жіберсем, мы жыл жасаандаймын. Жо, мазасыз ой, бітпес тартыстан, тнім емес, жаным артайыпты. Ал жаныны артайаны — шын крілікті келгені, алдаы мітіні тегіс снгені… мітіні снгені — ол сені лгені! Бл аурудан жазылсам да, жаным шаршаан кріліктен жазыла алмайтыным кміл. Жазылуды да керегі жо секілді, біра сйтсе де лгі келмейді екен, лі де жер басып, кн сйіп жре трсам дейсі…