Шрифт:
Аыры хан, стіне жан адамды кіргізбей, кз шырымын алмай, дм татпай а орданы ішінде бір кн, бір тн бойы ерсілі-арсылы сенделіп жрген де ойан. білайыр б жолы, шынтуайта келгенде ел тадырын хан мен слтандар емес, халыты зі шешетінін ты. азір Дшті ыпшаты алы барасы зінен опа шегіп, азаты жеке хандыын рамыз деген рулар жаына млдем шыып кеткеніне шек келтірмеді. Енді ол Жнібек пен Керейлерді ханды рмай транында басып алу шін жорыа аттану жайлы ойынан бас тартты. йтпеске шарасы да жо-ты. Жаралы арыстан сияты ызалы хан іші азандай айнаанмен кресуге дрмені жо, істі аырын ктіп, аысын адуа кшті.
Екінші блім
І
лы Шыысханны екінші баласы Жаатайды бесінші буыны Мхамед ханны шбересі, ататы Уайс ханнан туан, Моолстанны азіргі ханы Исан-Бы бгін те апалы еді.
Жайшылыта бір арааннан кілін ктеріп жіберетін Алмалыты жасыл тккен бау-башасы да, Алатауды блт онан аарлы биіктері де, кшеде ыз клкісіндей немі сыырлап аып жатан арытарды кміс сылдыры да, бгін ждеу жанын жбата алмаан.
Ол кездегі мол сулы Алтын Емел зенінен Жалайыр жігіттері жаз бойы м жуып, хана тарту етіп алып келген жарты апшы са алтын да, тіпті бны кілін ашпаан. Жігіттерді ыыласын аясыз тастаысы келмей, бесеуіне бірдей сол Алтын Емел бойынан райсысына бір тепе [34] басыбайлы жер берілсін деп бйры алан да з олымен иытарына зерлі шапан жауып, айтадан тргі блмесіне кіріп кеткен. райсысы бір тепе алтын жуатын жерге ие болып, кенет байып алан жігіттерді уанышты кетіп бара жатанын терезеден кріп, сл езу тартып, клген. Біра кенет айтадан абаы тйіле алан. Кешегі естіген хабары айтадан ойнына біреу суы жылан салып жібергендей бойын тітіркенте тскен.
34
К н е ж е р л ш е у м л ш е р і — бір тепеде екі шаршы шаырымдай.
Хан кеесі жиыланша жанын ояра жер таппаан. Сосын екі жз елу жыл брын Жаатай бабасы мекен еткен, бір кезде йсін, Жалайыр, йыр диандары салан, біра азір лап біткен кне Алмалыты ескі жртына баран. Бл ескі жрт Исан-Быа ымбат дние еді. Осы ескі жртта ол алашы рет махаббатты не екенін білді, осы ескі жртта ол кесі Уайс ханны алай ан тккенін крді.
кесі Уайс слтанны алашы жігіт кезінде бларды лысы Жейхун дариясыны о жаында болатын. Дарияны сол жаында ат шаптырымдай жерде Аса Темір уаытында салынан аыт руыны дихасы — Маыт, одан рі бір кндік жерде ргеніш шаары жатан. Ал Жейхунны о жаы — срыл тбелі, тек жусан мен баялыш ана сетін, тйіршік тасты шы-иыры жо дала, араалпа тсы — Слтан Уайсты лысы еді. Кк Орда мен осы Жаатай рпаыны меншікті жерін екіге бліп, екпіні Сейхуннан екі есе кшті, срылт толынын йірілте блынан, адамны бір арааннан арадай зресі шатын, мол сулы Жейхун аатын. Осы Жейхун дарияны кнбатыс жаасында биіктігі ыры, алыдыы он лаштай срылт топыраты шымнан йан бекініс бар. Бекіністі ішінде срылт кірпіштен алаан бірнеше ке сарайлар салынан. Міне, осы бекініс, соынан Слтан-Уайс-Даг деп аталан жер, Уайс слтанны атамекен онысы болатын.
Исан-Быны балалы шаы осы жерде тті. кесі за жыл Моолстан скерін басарып, басынан сан жорыты ткізіп аырында зіні астарын жеіп, а кигізге ктеріліп хан болан. Содан кейін барып Исан-Бы Моолстанны астанасы, бау-башалы Алмалы шаарын крді. Жейхунны жаасындаы жан-жаын биік бекініспен оршаан, айдалада жападан-жалыз тран слтан Ордасында скен жас балаа, бл шаар бір керемет салтанатты боп елестеді. аланы жасыл баында сысыан алма, рік, жзім, алмрт… Кшесіне шыса, диан аспаптарын, жауынгер ару-жараын, ыз-келіншектер ала-жзік, білезіктерін соып жатан шеберлерді кк рыш тсті лаштай кеп ран балаларыны шаылынан ла тнады. Алашы рет ол осы алада намаз оуа кк кмбезді мешітке кірді. Осы алада ол алашы рет кпірлер шоынатын насрани дініндегі келімсектер салан шіркеуді крді. Сол бір ажайып балалы шаындаы кріністер лі кнге дейін кз алдынан кетпейтін. кесі Уайс хан те діншіл еді. Бір кні ол таы намазын оып болды да лі шырт йыда жатан ер жете бастаан балалары — Жныс пен Исан-Быны оятты. зімен бірге ертіп жрді. Содарында нкерлері. Кп кешікпей блар кне Алмалыа келді. Тісі тсіп опырайан крі адамны аузы трізді, келісімсіз кіле лап жатан шым йлер, зулім лкен кірпіш оралар… Осы жан шошырлы кйреген аланы ортасында тек басында сары жезден крес орнатан жасыл кмбезді мнерлеп салан ааш й крінеді. йді жанында бау-баша. Баша толы кіле ишан, ожа, а слделі, кк слделі молда, мзін, кри, мриттер. Хан келісімен ортада тран мінбеге а слделі молда шыты. Таертегі салыннан бден мздап алан екі бала енді лгі мінбені жанындаы дарды крді. Дар асында екі олы артына байланан, шашы сіп кеткен, а саалы бкіл кеудесін жапан, стінде тізесіне тсетін а кенеп кйлегі бар келісті біреу тр. Сырт пішіні, тр келбеті мсылмана самайды. Ат жаты, кк кзді, а сары адам.
Мінбеге шыан лгі молда екі олын жоары ктеріп, Уайс хана арап:
— Іслм дініні ораны, лы мртебелі Уайс хан сізді мбрк олыыз ойылып, алтын мрііз басылан ділетті жарлыыызды орындауа рсат етііз! — деген.
Хан басын изеген:
— Рсат!..
ызыл шырайлы молда енді олы байлаулы кісіге араан:
— Мхаммед пайамбарды мбеті, лы Моолстанны л-ызын з дініне ткізіп, дозаа тсірмек рекетімен шіркеу стап, кнкар боланы шін Слеймен пайамбардай ділетті, азірет алидай айбарлы, лы мртебелі Уайс хан, аллатааланы кпір пендесі Дниел, сені дара асып лтіру жазасына бйырды. Ажал алдында андай тініші бар?
зын саалды, дудар шашты адам басын шайаан.
— Діні баса псырмандардан еш тінішім жо. Дінім шін рбан болуа бармын! Тезірек дарларыа тарта берідер!
Молда хана араан. Хан басын таы изеген. олы байлаулы адамны жанындаы екі жендетке молда:
— Аллатааланы жазмышы осылай. дайды шоынды лы Дниелді дара асыдар! — деген.
Екі жендет олы байлаулы адамны мойнына ыл аранды ілмешектеп тйіп, екінші шын здеріне арай тарта бастаан. Саалды адам серейе, жоары ктеріле берген. Тек дары белаашыны тсына таяанда ана бір рет жлына тсіп, екі олын салбырата, басын бір жаына исайтып тына алан. Екі жендет аранны олдаы басын жердегі азыа апарып байлаан.
лгі молда айтадан Уайс хана араан:
— лы мртебелі тасыр хан ибаратты жерімізде тосан жыл бойы ззілді ошаы боп келген мына шіркеуді кл-таланын шыаруа рсат етііз! — деді.
Хан таы да басын изеп, «рсат» деген ишарат крсеткен.
Білектерін сыбанан ожа, молда, мзін, кри, мриттер «тфа, тфа, плекет!» деп ыл аранды шіркеуді биік басындаы кресіне байлап, брі жабыла тартып жерге жлып тсірген. Содан кейін лкендігі тай азандай мыс оырауын жерге латан. Екі бие сауымдай уаыта жеткізбей, бір шеге шашпай, Алатауды аршасынан иыстырып, жонып салан шаын, салтанатты шіркеуді кл-талан еткен. Сниет дінін берік стаан, Арабстаннан, Ираннан келген ожа, муфти, ишандарды кеу-кеуімен, кіле ызба фенді, мрит, шейхтер шіркеуді біржолата жермен-жексен етіп жо ылан.