— Сонда таы соыспасыдар ма?

Жаратылалы соысып келе жатан жопыз ба? Брын хана еріп соысса, енді халы болып соысамыз. Жеріміз, суымыз, намысымыз шін бкіл аза болып ктерілуге бармыз.

— Хан бл тілектеріді абылдамайды.

— Онда ханды біз де абылдамаймыз. Кшсін бл арадан.

— айда кшеді?

— дасы Мхамед-Шайбани жеріне.

Ел абыройына нсан келтіріп айтесідер. Хан адасса да халы адаспау керек. ыздарыды берді деп Брындыты елден усадар, Мхамед-Шайбанимен жасасан бітім-шартын бзан боламыз. Айып Мхамед-Шайбаниды зінен болсын. Шартты зі бзанша шыдауымыз керек. Ал шартты білайыр блтіріктері алдымен бзатынына дау жо. Олара бл шарт Тркістан мен Мауреннахрды аланша ана керек. Содан кейін анды аузын бізге салма. Аталары білайыр билеген Дшті ыпшаты айтарып алмай кілдері кншімейтіні ха.

— Біз де солай ойлаймыз. Мхамед-Шайбанимен арамыз тым алша жатыр. Бір мытап ан тгіспей екі жаты дауыны бітуі ммкін емес. Хан бны неге тсінбейді?

— Хан бл арада шола ойлап отыр. Ал бізді борышымыз сонау келешек айаса осы бастан дайындалу. апы алмауымыз керек.

— Сонда Брындыты айтеміз?

— Екі бірдей ызын беріп отыран дасымен алысуа Брынды азір бара алмайды. Ол бл тартыстан шыуы абзал. Майдана зіміз дайындаламыз. Ал Брынды з атесін зі тсініп, халымен бір болысы келсе, хан абыройын сатап Ара жеріне, не Сарайшыа кшеді.

— Дрыс айтасы. Ал Брынды кшпеймін десе?

— Кп орытады. Егер зіне пайдалы шешімнен бас тартса, з обалы зіне!

Ертеіне асым слтан басаран бір топ ру бастытары хан аулына келді. Брындыа хан абыройын сатап алу шін здеріні шартын айтты.

Брынды хан шу дегенде блан-талан боп ашуланды. Бл блікті шыарып жрген сенсі деп асым аулын шауып алма та болды. йтсе де рі тулап, бері тулап, аза батырларыны темір тегеурініне шыдай алмай, Сарайшыа кшпек боп птуаа келді.

Міне, осы кезде Брынды ханны ылыына ызаланан «Жалыз кз» батыр бір топ серіктерімен ханны алы жылысын уып кетті. Кіле кк аланы айдап апарып ол, Мхамед-Шайбани жасатарынан жер шып алан кедей ауылдара бліп берді. «Жалыз кз» батырды бл ылыына сйсінген алы бара айтадан дрлікті. Біра ол бір тнде жоалып кетті. Басшыларынан айырылан кіле жырты тыма, жаман шекпен кедейлер ру батырларыны айтанынан шыа алмай тартыс іркіліп алды, ттаса жауыан жрт атары ждеп, халы озалысы енді лажсыз кібіртіктей бастады.

Екі апта ткеннен кейін Брынды хан жеті атыны жеті ауыл болып, ыралып-жыралып Сарайшыа кшті. Біра ол бос кшпеді. Малын шапан «Жалыз кз» батырды хан алтынына сатылан екі арамза серігі Брындыа стап берген. Жрта таралып кеткен малын айтара алмайтынын білетін хан «малымны шін зінен алармын» деп сырт кзден тасалап «Жалыз кз» батырды ол-аяын шынжырлап, тулаа орап зімен бірге ала кшті.

Брындытан іргесін алыс сала бастаан Жнібек балалары хан Ордасынан алыс отырайын деп Шу бойында алды. Кз келеріні ескі онысы аратала кшіп келді. ыстауына жеткен кннен бастап асым слтан бл арадаы аза руларыны басын осып, сонау болаша айаса амдану рекетіне кірісті…

асым слтанны болжааны дрыса шыты. Мхамед-Шайбани хан аз жылды ішінде дегеніне жетті. Самарант, Бар, Андижанды билеп отыран бусейіт рпатары мен Ташкент, Сайрам улиеттерін билеп келген моол Слтан-Махмт ханны араларындаы наразылыты пайдаланып, Слтан-Махмт хан берген бес мы скерді з скерімен осып, е алдыменен Самарант, Бар, Андижанды алды. Содан кейін барып, Жаатай скерін з скеріне осып кшейтіп, Ташкент улиетіне ауыз салды. Ташкент, Тркістан, Самарант, Бар, Андижан улиеттерін бден зіне баындыраннан кейін, Дшті ыпша жерімен шекаралас Хорезмді шапты. Сйтіп Мауреннахр, Тркістан лкесін тегіс жеіп болып, енді Дшті ыпшаты жаулауды ойлана бастады.

Мхамед-Шайбаниды жианкерлік рекеті мінекей осылай, асым слтан ойлаандай боп шыты. Мхамед-Шайбани хан елу мы атты скерімен Соза пен лытауа аттануа дайындалып жатанын естіп, асым слтан аратаудан айтадан Шу бойына кшіп келді. Бл кезде Брынды хан Сарайшыта болатын, абыройын айрандай тгіп алан ханны р «хан» деген аты ана алан, бкіл билік скер басы асыма кшкен.

асым Шу бойына кшіп келісімен, «блем, сені ме!» — деп Мхамед-Шайбаниа бден шігіп алан аза халына дабыл аты. Мхамед-Шайбаниды досты шартын бзып лытау мен Созаты шапалы жатанын хабарлады. Егер Соза пен лытаудан айрылса Дшті ыпшаты баса жерлерін орап отыра алмайтындарын тсіндірді. Мхамед-Шайбани хан Мауреннахр мен Тркістан лкесіне аттанып, Моол, Жаатай, Аса Темір мірлерімен ан-жоса болып ырылысып жатанда, ешкіммен жнді соыспай жептуір тыныып алан Дшті ыпша жауынгерлері айтадан ата онды. ран салып топтанып, ру-ру боп здеріні батырларыны жанына жинала бастады. Дл осы кезде Мхамед-Шайбани елу мы атты скермен орасана аттанды. Ташкент улиетін билеп тран Сйіншік слтанды жиырма бес мы адаммен лытауа жргізді. Рабиу-Бегімні екінші баласы, Тркістан улиетіні осы кездегі міршісі Кшкінші слтанды отыз мы скермен Созаты алуа жіберді. Мхамед-Шайбани бл уаытта бден кшейіп алан. Ол енді брыныдай алаларды біртіндеп алу саясатынан бас тартан. з кшіне зі сенген міршіні рпыменен отстігі мен солтстігіндегі екі елді бірден жаулап алуа кіріскен. Біра Мхамед-Шайбани хан орасанда жеіске жеткенмен, Соза пен лытауда стсіздікке шырады.

лытау мен Созаа келген асым мен амбар слтанны алы скері Сйіншік пен Кшкінші слтанны лашкарларыны быт-шытын шыарды. Елу мы скерді те жартысына таяуын ырып, аланын сонау Дшті ыпшаты шекарасында жатан майт, таыр мды далалармен Тркістан мен Ташкентке дейін уды. Бл жеіліс бкіл Орта Азияны зіне баындырып, енді Дшті ыпша пен Ирана ауыз сала бастаан, айбындарымен талай елді тітіреткен білайыр блтіріктеріні кптен бергі елеулі жеілісі еді. Ал Дшті ыпша халыны рухын ктеріп тастады. Енді аза рулары асым тірегіне жинала бастады. Дл осы кезде Сарайшытан Брынды хан бар балаларыны аулымен кшіп келді. р ана кшіп келген жо, зімен бірге бір тайпа елге баытсызды ала келеді. ткен ыс те атты болан. сіресе Тянь-Шань тауыны теріскей жаында отыран кптеген ырыз, аза лыстары жттан бар малын ырып алан. атты кйзеліске шыраан. Сол себепті Дулат руыны біраз ауылы зіні жылдаы деті бойынша Шуды Жуанарытан жоары жаына жайлауа шыа алмай, Жаы аласына таяу жердегі Талас зеніні жаасындаы ккорай шалынды жайылыма жылжып кше салан. Елді ат жалын тартып мінер бар жігіті асым мен амбар батыра еріп, лытау мен Созаты жаудан арашалауа кеткен. Міне, осы кезде тыныш жатан Дулат аулына кенет жау тиді. Ел жаа тнгі асын ішіп жатан кез еді. «Брынды!», «Брынды!», «Керей!», «Керей!» деп салан раннан, шапан ат, айайлаан дауыстан ауыл сті азан-азан болды да алды. Кп мынадан шыты. Дулат руыны осы онан Талас зеніні кгал шпті, амысты жаасы, Брынды ханны ыс ерте шыан жылы Дшті ыпша даласына кшкенше тратайтын кктемгі жайылымы екен. Брынды Сарайшы жаында кшіп жріп бл жайылыма кптен бері сопай ойан. Бл ара биыл бос жатан со, ыстан кйзеліп шыан Дулат ауылдары хан келе оймас деген мітпен осы жерге онан. Біра Жайы жаасы да биыл ысы арсыз, кктемі жабырсыздау боп Брынды бері арай кшкен. Талас зеніне таянан кезде кп жылдан бері кктемде оныс ететін Дулат ауылдары отыранын білген. Соы кезде ел онбай, даласы да жайылымыны оты басылмай тран шыар деп келе жат- ан Брынды жеріні бос емес екенін естігенде, ашудан ат стінде отыра алмаан. Соы жылдары аза рулары асым слтана ауып кеткен. Сыныа сылтау, соан іштей бден ызаланып жрген Брынды «бл ай орлаулары!» деп блан-талан болан да алан. «Крсетейін мен блара басынуды!» деп олына темір табанды сойылын алан. арамаындаы бес жз сарбазын ертіп, аса дайындалып жатан ауылды, ойа шапан асырдай, бір шетінен тиген. Шопарымен рып сан йді шаыраын ортасына тсірген. Ауылды заматта лек-шлегін шыаран. «Хан тасыр, бос жатан со онып едік», «арамаыыздаы азаыбыз ой, дкпірімізді алмай, та атанша шыдаыз, зіміз де кшейік» деп жалынан ауыл асаалдарын долы мінезді Брынды ештееге арамай «кш деген со кш! арсыласайын деген екенсі!» деп табанда сойыла жыан. Ойбайлаан атын, жылаан бала, рген ит, маыраан ой-ешкі, ауыл сті азан-азан болан. Кптен бері алысатын жау шыпай, жынын алан басыдай, бден ансырап алан Брынды, жо жерден сойыл соар ос тауып, баурын бір жазды. Ат ойнатып, аырып рааттанды да алды. Хан з елін жауынан атты шапты. Та атанша Талас зеніні осы арадаы бес-алты кедей ауылын бала-шаасын шбыртып, ліктерін аралатып ма айдап салды. Бл оианы жорытан айтан ел азаматтары естіп, андары ызды, аарларына мінді, хан аулын клін ккке шыарып тал тсте шаппа болды. Жрт дрлігіп ол жиналды. Тек Дулат еліні аасы, Брібай батырды баласы асалда би жрта аыл айтып, аз уаыта халы ашуын саябырлатты.

— Ел деген атымыз бар, хан аыматы істеді деп біз аыма болмайы. Брынды ханны бл ылыын асым слтана жеткізелік, аа да, хан да зінікі ой, ділетін зі шешсін, — деді.

Жрт осы сзге тотады.

Бл хикаяны естісімен асына бір топ батырларын ертіп асым Брынды хан Ордасына аттанды. Хан бларды келетінін кні брын естігендей ауыл сыртында арсы алды. Астында аты шулы, сліктей жараан, жалйрыы жерге тгілген мндайда жауа мінер ара айыры, стінде оба тастай боп дкиіп зі отыр. Арт жаында оба тасыны жанындаы балбалалардай трт баласы. Бріні де мінгені осы ара айырды тымы, кіле топа жал нардай длдлдер. стерінде кеуде тсы ттасан алан темір, келте сауыт, жедері мен шалбарлары ана шынжырдан тоыан… Бріні олдарында шойын шопар, ер басына іле салан темір табанды айы сойыл. Жаындап келе жатан батырларды олар сол тнерген алыптарында, мызымай ктіп тр. Жайшылыта тсі суы, долы Брынды ашулананда, аары бетіне жан аратпайтын аяздай тіпті ызбарлана алатын. Б жолы да бет-лпеті сондай еді. Екі бетіні тгі шыып, ара креденіп, ісініп, кзі анталап кеткен.