Хурматли китобхон биз ушбу тўпламга 3 та муста?ил асарни жойлашдик. Улар бир-бирларига ўхшамаслиги учун хайратга тушишингиз табиий, лекин ди??ат билан кузатиб борсангиз улар ўртасида албатта бо?ланиш бор. Бири олис ўтмиш, иккинчиси я?ин ўтмиш, учинчиси келажак тў?рисидаги. Ўтмиш хардоим келажакдан фар? ?илади, лекин мутло? эмас. Ўтмишнинг ижобий томонлари тинимсиз ўсиб ул?айганини гувохи бўламиз, афсуски ну?сонлар ?ам маълум даражада ўсади, биз истардикки ўтмишдаги жами нокисликлар йў?олиб борса.
Кириш сўзи
Хурматли китобхон биз ушбу тўпламга 3 та мустаил асарни жойлашдик. Улар бир-бирларига ўхшамаслиги учун хайратга тушишингиз табиий, лекин диат билан кузатиб борсангиз улар ўртасида албатта боланиш бор. Бири олис ўтмиш, иккинчиси яин ўтмиш, учинчиси келажак тўрисидаги. Ўтмиш хардоим келажакдан фар илади, лекин мутло эмас. Ўтмишнинг ижобий томонлари тинимсиз ўсиб улайганини гувохи бўламиз, афсуски нусонлар ам маълум даражада ўсади, биз истардикки ўтмишдаги жами нокисликлар йўолиб борса. Буюк ватандошимиз Абу Наср Фаробийнинг фикрича бахт-саодат тушунчаси “фаол алга энг яин турган нарсадир, ва унинг маъно-мохияти фаол ал билан ўшилувида яширингандир. Бахт-саодат фаол алнинг энг яин босичига шиддат билан етишдирки, бу жойда рух моддий таянчга эхтиёж олмайди. Бахт-саодат хайрли ишнинг ўзгинаси бўлиб, хар бир инсон эришиши мумкин бўлган масадларнинг энг улуидир. Барча фазилатларнинг масади рухий хайрихохликдир. Демак барча рухий кечинмаларнинг сабаби ихтилоф ва арама-аршиликдир. Инсон арама-аршиликлар исканжасида улайиб, камолат ва камчиликларни эгаллайбошлайди. Демак масадларимизнинг энг улуи инсониятнинг бахт-саодати учун, порло келажаги учун айуриш ва менат илиш. Хозирги замонамизда илм ва тараиёт шундай имкониятларни яратганки, у бутун башариятнинг асрий орзуси бўлган тўла бахт саодатни ер юзнинг ўзида яратиб беришга одир. Бу уч асарни диат билан ўиб чиан китобхоннинг кўз ўнгида, босиб ўтгани, шунга арамай у хар доим эзгуликни орзу илиб у томон одимлагани, ва айни чода оир юк остида бўлатуриб анчалик гўзаллашганини, анчалик муъжизалар яратганини гувохи бўлади.
Хотири жамлик
Соий ёнда бўлса ёутлаб санам,
Узум бўлса, Хизр суви ам,
Зухро Мутриб Исо бўлсада Хамдам,
Шодлик бўлмас хотир бўлмас эса жам.
Бир диний уламо танишим шундай хикмат сўзлаб берган эди: Пайамбаримиз Мухаммад (с.а.в) Парвардигорнинг хузурида бўлганларида, энг улу неъмат тўрисида сўраган эканлар. Олло шундай жавоб берган экан:
Бандалар учун энг улу неъмат танисихатлик ва хотирижамлик. Бу улу неъматни бобокалонларимиз хардоим дуога ўл очиб Оллодан сўраб келганлар. Бу истакка етишиш йўлларини хамма ам билавермайди. Хўш унга андай етишиш мумкин. Энг аввалло нодон одамлар асло хотиржамликка эришаолмайдилар, чунки уларда нафс олиблиги оибатида, турли-туман жиноятлар илишга бўлган мойиллик кучли бўлади. Ана шунинг учун жиноятчиларнинг аксарият кўпчилиги нодон кишилардир. Наркоман, фохишабоз, ўри, иморбоз, порахўр кишилар хечачон хотиржамликка эришаолмайдилар ва унга бориш йўлларини изламайдилар, адрламайдилар ам, хар доим нафс хохишини ондириш билан машул бўладилар. Демак кишилардаги нокис сифатлар очкўзлик, каландимолик, хасидгўйлик, бахиллик, хиёнаткорлик кабилар хотиржамлик йўлини беркитиб ўяди. Нопок одамлар хечачон хотиржамликка эришаолмай ўз умриларини фожеа билан ёхуд жазо олиш билан якунлайдилар. Хотиржамликдан махрум одамларга турмуш увончлари, хаёт гўзалликларини кўриш насиб илмайди, хечачон мер кўрмай афсус ва надомат билан ўтадилар, ўзлари ам хечкимга самимий мер кўрсатмайдилар, Уларга тинимсиз хавотирлик, кўнгли ашлик насиб илади холос. Хўш хотиржамликка кимлар эришаоладилар?
Унга халол, менатсевар, илмли, маърифатли кишилар эришадилар ва увончли, унумли аёт кечирадилар. Хотир жам одамнинг уйуси мириарли, таоми тотли, кайфияти аъло, асаблари тинч, аёти фаолиятли менати унумли, тани солом бўлади, чехраси чиройли, юзидан нур сочилади. Хаётимиз осойишта, серзав ва мазмунли бўлиши учун юртимиз тинч бўлсин, миллатимиз хотири жам бўлсин, барчамизга Парвардигор ана шу улу неъматни дари тутмасин. Юртимизнинг юксалиши бунданда юксак бўлаверсин.
Инсон
Инсон ижтимоий жонзот, шундай бўлмаганда эди, бу даражада юксак, бу даражада удратли бўлаолмас эди. У бир-биридан ўрганиб, бир-бирига ўрганиб аилли бўлади, ўрганмай аилли бўлишнинг боша йўли йў. Тинмай ўрганиб, тинмай ўргатиб, бутун умр менат илиб толимаган одам зоти тинимсиз тараий илиши ам ани, ана шундай хусусият уни ечачон тарк этмайди, чунки унинг вужуди орзулар макони, асло орзу илишдан тўхтамайи, афсуски кўпгина холатларда орзулар армонлар билан алмашиб туради.
Энди хечнарса ёзмайман дейман асаримни якўнлаш олдидан, бироз вакт ўтадию яна ёзгим келиб олади, бундай холат кўп маротаба такрорланди, охир оибат хали анчагина асарлар ёзаман шекилли деган хулосага келдим, фикримча инсоннинг фикрлаши умрбод тухтамайдиган жараён экан. Аслида шундай бўлиб чиди, лекин фикрлашлар ам ўзгариб бориб бир нутага етканда ижод илиш учун яросиз холга тушиб олар экан. Бундай холат харкимда хархил даврда бошланса керак. Хуллас мен ёзаолмай олмода ман фикрларим айаш – уйаш – хотира нураган, тинилик мутлао йўолган, увончли кайфият ноёб ходисага айланган. Авваллари бирор нарса ёзиш зав баишласа, энди у зўрма – зўраки, илгарилари фикрлар ёмири остида бўлган, энди томчи сув томмайдиган таир чўлдаман. Демак барча жараённинг умри бўлгани каби, ижод илишнинг ам ўз фурсати бор. Мен бу жараёнларни ёритишимдан масад, ижодкор шошилмои. У имконияти ўз ихтиёридалигида кўп ишлаши, кўп ёзиши лозим.
Кириш сўзи
арандай асарнинг чинакам хаками маърифатли ўувчилардир. Мустаиллигимизниннг дастлабки йилларида анчагина маърифатпарвар кишилар гангиб олишди, бундай фойдаланган баъзибир кимсалар, чаласавод маддолар диний либосларга бурканиб олиб вайсай бошладилар, омманинг бир исми бунга кўникди ва ишона бошлади. Айни чода уларнинг баъзилари “ошии олжи” еинларда сўбатнинг тўрида, хаммани оизларига аратиб амру-маъруф иладилар, авлиёлар номидан, дин номидан, яна алланималар номидан гапирадилар, махаллаларда уларни ечким тўхтатиб ўймайди, хатто танбех ам беришмайди, нимани лозим топса, нимани хохласа вайсайберади, телба – тескари гаплар, ёимсиз бузук ривоятлар, зарарли насихатлар билан кишиларни чалитади, фикрини бузади, дуога ўл очиб кишиларни алдайди.
Бир аилли дўстим менга жуда музмунли саволлар билан мурожаат илди.
1)
Инсон бахт-саодатга эришишга одирми?
2)
Бахт-саодатга айси йўлдан юриб борилади?
3)
Бахт-саодат нималигини инсоният анилаб олганми?
Жуда жўн кўринган ушбу саволларнинг ечими жуда мураккаб ва охирига етказилмаган.
Инсон бахт-саодатга эришишга одир, фаат мутло эмас. Синовдан ўтган жавоб шуки, одамлар бахт-саодат чаманзорига маърифат ва маънавият каби тилсимларни ўрганиб, эгаллабгина араоладилар. Бу – менат ва илм ўрганиш деганидир.
Бахт-саодатга одамийлик йўли билан донишмандлик билан борилади, албатта худбинлик ва очкўзликни енгиб.
арандай муаммолар каби инсоният бахт-саодат нималигини ўз даврига монанд анилаб олган. Аслида бу йўл чексиз, демак бахт-саодат излаш ам инсоният учун абадий интилишдир, яъни кишилар баркамол бўлиб боришлари лозим. Баркамоллик тушунчаси ам тўхтамай ривожланадиган кўрсаткичдир, унга харбир давр ўз нутаи – назари билан араган, лекин барча даврларда ал билан фазилатлар бирлигина риоя илувчи гўзал кишилар маънавий баркамол хисобланганлар.
Иш-муаббат масаласига бўлган муносабат ам барча замонларда ўзига хос ва хилма-хил бўлган. Одамлар чинакам севгини тушунмаган, адрламаган даврлар ам бўлган, хукмрон синф томонидан аёлларни камситиш, даал муомала илиш узо даврни ўз ичига олади, аёлларни муъжиза деб араган, уларни чинакам эъзозлаган шахслар ўтмишда жуда кам бўлган. Аёлларнинг юзларидаги чимматни олиб ташлаш, уларнинг хууларини ўрнига ўйиш учун бирнеча минг йиллар керак бўлган, анча-анча фожеалар, онли воеалар бўлиб ўтган, бугунги кундан аёлларимиз, аранча увонишса арзийди. Эркакларимиз ам худди шундай, аранча увонишга халидир. Буларнинг бош сабаби биз миллат сифатида эркинбиз, юртимиз мустаил. Бу неъмат арандай бойликдан афзал, бебаъхо, иёси йў. Не-не муаммо-ю, изтиробларни кўрган миллатимиз бу йўлни узо босиб ўтди, барча офату-балоларни, яна анча-анча хотираларни кўрди. Етиб келган бу манзилимизни харбиримиз парваришлашимиз, адрлашимиз лозим.