rid u[d]siz K"ur dey ki, Arazu dey,

Gl ed savab, hunca dey, bari hunca dey.

Burada, Azrbaycanin taninmis rssami, qardasim Fxrddin linin ckdiyi Bida Hmmdaninin gil l"ovh il birg xyali portretini n"umayis etdirmk lazim glir. slind rssamin bu sri Heydr liyev Fondunun prezidenti Mehriban liyevanin sifarisi il yaratdigi “Qadinlarimiz Azrbaycan siyastind” adli silsil portretlrindn biridir. sr slind Bidaya hsr olunmayib. Biz onu u silsildn alib, Gil l"ovh il sintezd vermisik burda. Portret mixi yazili gil l"ovhni biz lav etmisik. “Hmmdan kuku” adli poemasi biti edilmis l"ovhni sair k"urd "ut"ub (bisirib) cixarmis nasirin lindn sanki bu an alib. “Kitabi nsr olunmus” Azrbaycanin qdim sairsi d"unyanin n xosbxt insanidir. Inaniram ki, n rssam, n d fondun prezidenti q"udrtli qadinlarimizdan kims hs edilmis bu skil “plagiatligima” g"or, ilk df ulu seri il rastimiza cixmis antik sairmizi "oz"um"uz dogmalasdirmaq, xalqimiza tanitdirmaq amaciyla tutdugum bu xeyirxah is "uc"un mni bagislayarlar.

Sahidi olduq ki, mbddki silindri n qdim yazili mnb kimi qbul etsk d, o, Mugam bardki informasiyasi il yegan yazili fakt deyil. Uzaq cdadlarimizin sonraki, yaxud mbddn "oncki yaradiciliqlarinda da musiqi altlrimizin adlarina tez-tez rast glinir. gr fikir verdinizs, Enlil Ism Dagan qzllrinin birind deyir:

BIDA HMMDANI – XYALI PORTRET

RssamFxrddin li (Azrbaycan)

Du g, du g, du g ey, mn azuni n"ukur udam!

(Du g, sahidi ol ki, mn n azi naxisli udam!)

Bir parcasini trc"um ed bildiyimiz v kontekstindn “Anasinin "ol"um"un” yazildigi blli olduguna g"or Agi (Elegiya) adlandirdigimiz Enlil Ism "oz poemasinda taley – fly bel bir arzuyla m"uracit edir:

Ikrip ili uturub a tari in sptiy…

(qrb ili a (Ana) oturub tarini kas bir d k"oklyydi…).

Mugam bard gil yazilardan aldigimiz mlumatlar bunlarla da bitmir.

I: da-gu-na……………..II: dim-mu-ziSALagrig

ama-ga-ku

DUMU.SAL ti-sa

Qiymtli das sayilan lyapis-lazuri l"ovhsi "ust"und trtib edilmis yazini ilkin desifr edib oxuyan J.Nougayrol [8] hr iki trfd qabardilmis eyni yazinin dilini hurrit dili sayir. Onu qeyd edk ki, 22 illik gil yazilarin tdqiqi tcr"ubmizd ilk dfdir hurrit dilin rast glirik. El bri basdan deyk ki, trc"um "oz"un"un mnasiz s"oz yigimi il minlrl digr trc"umlrdn hec nyi il frqlnmir. Burada da k"ut v nnvi s"ozlr meydan verilib. Trc"umnin daha bir tcc"ubl"u chti ondan ibartdir ki, yazidaki t"urk dilinin sual skilcisi olan DUMU, sn dem, h"urrit dilind d “"ovlad” mnasini verir. Adtn, dil ailsin mnsubiyytindn asili olmayaraq, istr sami mnsli dillr (akkad, assur), istr aqql"utinativ dillr (sumer, urartu, elam), istrs d hind-avropa mnsli dillr grupuna (harrit, hetit, hurrit) v yaxud digrlri olsun, hec bir frqi yoxdur, b"ut"un "ol"u dillrd DUMU “ogul” kimi trc"um edilir. Bu nec olur ki, eyni bir s"oz b"ut"un n m"uxtlif dil ailsin mnsub dillrd bel eyni mna verir?

Dillrin "oz aralarinda s"ozdyism prosesi milltlrin lap ilk tmas d"ovrlrindn yer almis tbii prosesdir. Amma eyni mixiyazili skilcini b"ut"un dillr samil etmyin "oz"u, bu c"ur trc"umnin uydurma olduguna qti s"ubutdur. Bir ani da qeyd etmk vacibdir – gr DUMU – dan sonra anlasilmayan hr hansi s"oz v ya skilci glirs, o zaman onlar birlikd, bu mtnd oldugu tki, b"ut"un sadaladigim dillrd “qiz”a cevrilir. Yni “qiz” kimi trc"um edilir. J.Nougayrol da DUMU.SAL`i “hurrit” dili "uc"un d tam minlikl qiz kimi qbul edir:

Daguna, the wet-nurse,

daughter of

Tisadimmuzi

the attendant

Az: S"ud vern (mizdirn) Daguna, Tisadimmuzinin qulluqcusunun qizidir.

Mtn bizim modellsdirm v trc"ummizd asagidaki kimi sslnir:

M: I. Daguna amaga kuDUMU sal tisa

II. Dim muzi sal agrig

L"ugt v kommentarilr (LК):

I.Daguna – g"uman ki, taganula — irlamak – sakimak, oxumaq, trnn"um etmk, b"ul"ub"ul tk "otmk, ch-ch vurmaq, zngul vurmaq; amaga – amaca — amac, qay, mqsd; 2) nisangah; amak (-ki) cmd, tkdki umk — drinlik, amakina n"ufuz etmk – [isin] mgzin varmaq; kuDUMU- kudumu – g"ud"um"u – g"ud"urm"u; birlikd amaca g"utmek – mqsd g"udmk; amaca g"ud"um"u – u mqsdi g"ud"urm"u? Sal – salmaq, qatmaq, s"ohbt y"uksk tonda ssdn gedir; tisa – sksiz tiza – tiz – 1) h"und"ur, kskin, n"ufuz edn; 2) mus. h"und"ur, yuxari not; birlikd: Sal tiza – yuxaridan, h"und"urdn g"ot"ur (notu); y"uksk notda oxu;

II.Dim – dm – bm` – ps` oxsayir; bm – bmdn, astadan, yarimtonda oxumaq; Amma bm deyil. Muzi – musiqi; sal —; agrig – agriq (xalq deyimi) – аgri – ah-vay, qm, kdr.

Bahar (Istr) bayraminin ilk shri erdn Azrbaycan t"urklri dhn, khriz, cay "ust"un cixib, Baharin ilk m"uqdds sularinda yuyunur, sonra onun "ust"undn hoppanaraq h"und"urdn: “Agirrigim-bugurrugum bu su asagi!”, dey suya m"uracit edirlr. Hmn "umid dolu ifadni u g"un"un axsami Yeni fsil – Yeni il bayram srfin qalanmis ocaq alovlarinin "ust"undn atilanda da qisqirir, lakin bu df oda m"uracitl: “Agirrigim-bugurrugum bu odda yansin!» nidasini edirlr.

Coxlarinin d"us"und"uy"u kimi, buradaki agirriq – cki, k"utl v ya massivlik deyil. Agri, kdr, qm-q"uss, muun`dur (gil yazili d"ovr"un"un adekvat mna dasiyan terminidir). Yazidaki agriq burada bu anlamlarda isldilib.

Lyapis-lazurdan hazirlanmis l"ovhdki yazinin isarlrini ayrica desifr etmy calisaq:

Bu kicik mtni tam dqiqliyi il acmaq yolunda 3 mrhl kecmisik. Onlar bir-birini rdd etslr d, biz onlarin hr "uc versiyasini burda isiqlandirmaqdan utanc duymadiq. ksin, dilimizin mixi yazili sirrlrinin glck tdqiqatcilara civi yazilardan son v tkmil cavab almaq yollarinin ctin oldugunu, ctin olduqca da sbir tlb etdiyini g"ostrmk istdik. Bellikl.