Шрифт:
Qdim tar v bug"unk"u lut
“Tar ifacisi susali Sadiqcandan qabaq tari da kamanca kimi diz diryib caldiqlari halda, Sadiqcan alti sinsin s"oykyrk calmaga baslamisdi” ideyasi m"ovcuddur Azrbaycan dbiyyatinda. M"umk"und"ur. Min illrl farslarla eyni d"ovlt trkibnd olmus azrbaycanlilar, min il yaxin da sahliq taxtinda otursalar da, "oz tolerant, daha dogrusu, "ozgy meyl etm tbitlri il cox halda onlarin bzi nnlrin sadiq qaliblar. Ancaq g"ord"uy"un"uz kimi, t"urk k"okd tari sinsi "ust calirdi.
Indi zurnaya da yiy duranlar v bu alti “onlardan aldigimizi” iddia edib bizi burunnayanlar, prt etmk istynlr d coxdur. Amma skkiz min il (!) "oncki piktoqramda (skil yazida) ona (crcivd, sagda b"oy"ud"ulm"us formada) v ondan t"ormis mixi yazi isarlrin rast glinirs v onlardan sasi azrbaycanca (zil, solda b"oy"ud"ulm"us formasi) sslnir v desifr edilirs, onu bizim limizdn hec ks ala bilmz:
AZRBAYCAN ZILI (ZURNASI)
< image l:href="#"/>Skkiz min il "onc icad edilmis ZIL piktoqram (skil yazi) isarsi (solda) bu g"un d zil – zurna adlandirdigimiz altin ksi idi
Ulularimiz zil ssin g"or ona el ZIL d deyirdilr v Kars konservatoriyasinin professoru dostum R.Imraninin sxsi s"ohbtimizd bildirdiyin g"or, T"urkiyd ona el zil d deyirlr. Zil T"urkiy l"ugtlrind zng, qapi zngi olsa da, dialekt variantinda zurnani da ifad edir. G"or"und"uy"u kimi, musiqinin "oz"u qdr qoca olan zil t"urk"un bir sira civi isarlrinin skil yazili sasinda dururdu. B"ut"un d"unyaya da bizdn yayilirdi.
Bu da hl son deyil. Seir dilinin m"urkkbliyin g"or ehtimal ki, 6 min il onc yazib-yaratmis Enlil Ism d"ovrlrin tsad"uf edn, yuxarida artiq tanis oldugumuz sair Biknin tsvir etdiyi hadis, bu g"un T"urkiy camelrind Mevlani triqtin mxsus drvislrin rituallarini xatirladir. Mugam sdalari altinda Yerin "oz"u kimi bir ox "ust"und firlanib g"oylrdn pakliq dilyn clalddincilrin “Semavi reqsi”ni tsvir edir bir n"ov"u anun poemasi. Ilk beyt bel baslanir:
A n ziri dibale ckir Uda, kad bada,
Dimm! K"urr ana mli lateh!
Hmmdanda yazib yaratmis sair Bida Hmmdani (Bida — dyrlilik msali anlaminda tk, yegan, yalniz demkdir. Bu adi da tarimiz, udumuz kimi farsinki sayirlar bizim "oz m"utxssislrimiz; Hmmdani lqbini ana biz vermisik) "oz"un"un “Hmmdan kuku” adli seirind Arazla, K"url yanasi, saza da m"uracit edir a:
Sazu sama tudagun ki, bihama cici,
Amma tudsaq, aya tudagun ki, behama cici!
Asagida yanasi verdiyimiz skillrd terrakotta ks edilmis qdim ozan il m"uasir ozan Araz Elssin fotosu m"uqayis edilir. Onlar sanki Sair Nnnin tsvir etdiyi seir parcasinin ktan "uzr ksidir:
ANTIK NAMLUM OZAN – M"UASIR OZAN ARAZ ELSS
“Sumerdn” tapilmis v hazirda Britaniya muzeyind saxlanilan terrakot (bisirilimis gil) l"ovh "uzrind saz calan antik ozan v m"uasir mshur ozanimiz b"ut"ov vtnhavali, sevimli Araz Elss. Glin bir anliga, hr iki sntkarimizi daha yaxindan m"usahid edk.
Sift eyni sift, sac eyni sac, poza eyni poza, alt eyni alt, halt eyni halt!
Burada hec b"oy"ud"uc"u linza da lazim deyil. Bunlardan birincisi 5 min il bundan "onc yasayib daslasmis ozan, ikincisi m"uasirimiz ozan Araz Elss. Bunlar ikili xromosomun там dsti sayilan bir ziqotadan t"ormis kiz siftlr deyil, bs ndir? Kim dana bilr ki, Araz Elssin Xan Araz kimi cosub-dasan, t"ugyan edn qanindaki istedad onun doguldugu Urminin cmi bir nec y"uz kilometrliyind “Sumer” adlandirdigimiz Batida d"unyaya g"oz acmis bu ulu Baba ozanin qanindan glmir? Onlarin qaploqruplari eyni deyil? Kim dana bilr ki, onlarin hr ikisi eyni gennn deyil? Bu terrakot pannonu yapan heykltaras da "oz vaxtinda sntin vurgun oldugu "oz m"uasirini – Saz calib, s"oz qosan gerck ozani, yni el Araz Elssin bir d"uz xtt boyu cdadini ks etdirib isind… Sevdiklri heyvanlar almind ayli gecd sazin m"usayiti il Vtn ngmsi demirmi hr ikisi?
Asagidaki stirlr Bida Hmmdaninin artiq tanis oldugumuz “Hmmdan kuku” adli seirinnn digr n"umundir. Seir anun Quzey Azrbaycanimizin K"ur-Araz ovaliginda dogulduguna sahidlik edir. Anadan oldugu dogma yurdu "uc"un burnunun ucu g"oynyn Ulu Sairmiz harmonik v hm d monoton ngmsini dinldiyi ququ qusuna nidasi il qlbinin basi g"oyndiyi K"ur"un, Arazin ngmsin v g"or"un"ur, Quzey Azrbaycanda m"uhitind b"oy"ud"uy"u t"urk dilinin ana dogma hun lhcsin olan hsrt odunu s"ond"urmk istyi il qusa m"uracit edir. Sinsind bir an bel sngimyn Vtn hsrtin, lhc hsrtin su cilmk "uc"un.