Хомойуох иин, «Кэпсиээ» лэлиирим тухары ол тмслээх тлгэлэргэ тбээрим, сблээн тиийэрим биирдэ эмэ буолааччы. Тоо диэтэххэ, ксн рблэ суох лэлээбитим: чэппиэргэ, бээтинсээ сюжеттарбытын устабыт, бу киээлэргэ ууллан кэлбити мин тута крн, монтажка бэлэмниибин, куорат хойукку уулуссатынан срэ-хаама былаастаах лэм – дьиэм–лэм – дьиэм маршрутунан баран иэн сюжеттар сценарийдарын толкуйдуубун; режиссербунаан субуота, рбл киээлэри монтажка аныыбыт, онон элбэх ыырыылартан, крслэртэн, айаннартан булгунарга кэллэрим. Оннооор чугас аймаым блйгэр тиийбэккэ, улаханнык сэмэлэнэн турардаахпын. Бэнидиэнньиккэ устуудьуйаа «олоруубар» бэлэмнэнэбин (ол кн буолар планерка-мунньахха биирин ксн ол иин тиийинэн сылдьыбат этим), тылбын-спн чочуйабын, ыалдьыттарбын кытта кэпсэтэбин, кэлэр нэдиэлэтээи биэриибин толкуйдуубун, тэрээин лэтин мртэбин. Дьахтар ксэ рбл кн суунар-тараанар, оостор буоллаына, мин ону бэнидиэнньиккэ гынабын. Оптуорунньук сарсыарда сэриигэ баран эрэр кии курдук хомунан дьиэбиттэн тахсабын. Кнс генеральнай репетиция курдук ыытааччыбыт. Бу тэрээин бастаан саалыыр сахха олус кмлх буолар эбит этэ. Дьэ уонна киээ 21.00 чаастан быа эфиргэ тахсабыт, сарсыныгар, сэрэдээ, кыратык рбн.

«Кэпсиэ» аан бастакы биэриитин хайдах бэлэмнээбиппитин субу баар курдук йдбн. Ол биэрии сааланыытын скээ «Сэргэлээх» устуудьуйаа лэлиир кэммэр силис тарпыт эбит. Биирдэ университет медицинскэй институтун преподавателлэрэ Бл куоратыгар дьону кр-истэ (таарыйа быыбарга лэлииллэр быыылаах) аттанар буолбуттара, ону сырдатарга бииги устуудьуйаттан кэрэспэдьиэн барсыахтааа. Мин, айаны-сырыыны таптыыр кии, тылланан кэриэтэ онно барыстым.

Блгэ диэри университет олус нэс айаннаах оптуобуунан айаннаан иэбит. Бары бэйэ-бэйэлэрин ртн ыла билсэр, бииргэ лэлии сылдьар дьон кэпсээннэрэ диэн элбэх, элэктэрэ-хаадьылара оргуйан олорор. Онно хирург Рево Захарович Алексеев: «Дьиэ, кии лйэн лбт. Сатаан ириэрэр буоллар, лйэн лбт кии члгэр тн, быаччы эттэххэ, тиллиэн сп. Холобур, тайаы бааырдан баран хараарыар диэри кыайан сиппэккэ отуугар тннн баран, сарсыныгар сарсыарда суоллаан тиийдэххинэ, лн адаарыйан сытар, хайыы-йээ хам томут буолар дии. Ол то эти эттээн срээр тиийдэххэ, срээ тэбэн битиргии сытар буолааччы. Ол аата – кини таыттан крдхх эрэ лбт, дьиэ томут, лйбт эрэ буоллаа. Ону ити дакаастыы сатыыбын. Халлаан тымныйда да Ожоговай кииэ илиилэрэ-атахтара лйэн киирэр дьону эмтиирбэр саа ньымалары киллэрээри уопут оорорго п крд сатыыбын да, онтум йммт. Билигин ама кии лйбэт, ол буомжалар, алкоголиктар лйэн лр буоллахтарына ллннэр дааны диэх курдуктар. Хата, интернеккэ тааарбыт матырыйаалбын Канадаттан кэрэхсээн ыйыталаан эрэллэр…» – диэн кэпсээнэ йбр тэн хаалбыта. Былыр да ирбэт тоо тыыннаах курдук тырымнаабытынан хаалбыт лктэр тустарынан номохтор кии аймаы долгуталлара, кэнники киини хаан эрэ тилиннэрэргэ анаан тооруу олоххо киирэн эрэр. «Бу бырааы биэриигэ ыырар буоллар, саха дьонун сэргэхситиэх да эбит», – дии санаабытым.

Сыл курдук буолан баран «Кэпсиэ» бырайыага бигэргэнэн, бастакы биэриибин толкуйдуурбар ол «хаааска» ууруммут санаам крэйэн кэлэн, Рево Захаровиы крдбтм. Кыын оройо буолан, Ожоговай кииэ кини кн солото суох, били уопсастыбаа «туалыылларын ааспыт» дьонун илиилэрин-атахтарын быыыырга р мхс сылдьар кэмэ этэ. «Кыра п крллр буоллар, сибиинньэни лтэн баран ону быыаан, торумнаабыт санааларбын бигэргэтиэм этэ. Сыл аайы маннык таба тириитинэн кээнчэ курдуктары тиктэрэбин ээ, тоо диэтэххэ, таба ттэ сыыйа ириэрии температуратын спк тутар… Онтум саатар стэн иэр, ити дьонум кэтэн баран хаалаллар дуу, хайдах дуу…» – дьоруойум ити курдук лэ-хамнас туунан кэпсээннээх миигин крсбтэ.

Кинини тааарарга биэрии ис хооонун ханнык кстгэ дуу, йдблгэ дуу аныахха сбй? Режиссерум Любовь Васильевнаны кытта сбэлээн, биэриибитин тымныы тиэмэтигэр аныырга быаарбыппыт. Оннук сбэлээн тараспыппыт киээ Киин тэлэбиидэнньэ ханаалыгар «Холод» диэн ааттаах биэрии кстбтэ! Иккиэн тбээн крбт этибит уонна «идиэйэлэр салгыа сылдьаллар, ол иин биир кэмэ биир санаа элбэх кииэхэ киирэр дииллэрэ сптх эбит» дэспиппит.

Срн ыалдьыппыт баар буолла, ону тула бу тиэмэни арыйар, сайыннарар сюжеттар барыахтаахтар. Биэриим

«Кэпсиэ» диэн бырагыраамаа киирэр ааттааын рднэн, мин хас биирдии тааарыыбын бэйэм бэлиэтэнэрбэр туунан ааттаталаан иэрим. Санаабар, ол аата табылыннаына, биэриини бэлэмнээин ордук кудурхайдык, айымньылаахтык барар курдук этэ. Холобур, ити бастакы биэриим «Тымныы: саха дооро эбэтэр ст?» диэн ис-иигэр ааттаммыта.

Аан бастаан биэрии ис хооонун арыйарга тбэиэх дьонтон ыйытыылары киллэрэр «опрос» ньыматынан барар рубриканы аспыппыт. Бу рубрикабыт «Кэпсиэ» лэлээбит биэс ааар сылын тухары уларыйбакка сылдьыспыта, олохсуйбута. Кэлин баар буолбут быа эфиргэ барар биэриилэр бу ньыманы тумнубакка туаналлар. Манна камера объективыгар тбэиэх хабыллыбыт кии айаа аыллан кэпсэтэригэр ыйытыылар сптхтк толкуйдаммыт, туруоруллубут буолуохтаахтар. Саха дьоно ыйытыы доппуруос курдук буолбакка, кэпсэтии курдук бардаына ордук аыллан кэпсииллэр быыылаах. Холобур, «эн санааар киин куораппыт т сайдар?» диэн туруору ыйытыыга, ыйытыллааччы «суох, оннук быыылаах, оттон сайдар дии» диэбит курдук судургу уонна дири ис хоооно суох тбэиэх хоруйдары биэриэ. Оттон суруналыыс бу кииттэн: «Ким диэн, хайа диэкиттэн трттээх-уустаах киигиний? Куоракка хаааыттан олороунуй? Дьиэ-уоту ханан турарый? Эн санааар, киин куораппытын сайыннарарга туох лэ барда?» диэн кэпсэттэинэ (ыйыттаына буолбатах – кэпсэттэинэ) куорат олохтооо ыйытыы тосхолунан тугу саныырын тоо кутан биэриэн сп. Биллэн турар, маннык кэпсэтиини аттарыы хара лэтэ уун, ньаай соус буолар (ууннук уулуссаа устуу, ону талыы, быыы-отуу лэтэ), ол эрээри тмгэ – крччн бг кэпсэтиигэ тардар, кини эмиэ ити ыйытыыларга туох эмэ диэн хоруйдуон сп эбитин толкуйдатар.

Санаабар эбитэ дуу, кэнники дьон тыла- сс аыллан кэпсэтэр курдук буолбута, сс бу маннык «опроска» хабыллыбыт кии диэн соруйан бэлэмнэммит, кмлччлэрим мэлдьи сылдьар мааыыннарыгар, киилээх сирдэригэр анаан кэлэр да дьоо тбээр буолбуппут. Дьиэ, миигин сэрэппиттэрэ ээ: «Уулуссаа сахалар хаан да астык хоруйу биэрбэттэр, сатаан саарбаттар, арыллыбаттар», – диэн…

Ол бастакы, тымныы туунан биэриибэр мин тус бэйэм сылдьан уулуссаттан уонна мааыыннарга киирэн: «Эн маннык тымныы сиргэ олороргунан киэн туттаын дуу эбэтэр арыый атын сиргэ бгэлэрбит олохсуйбуттара буоллар диэн ардыгар саныыгын дуу?» – диэммин эрийэн-моуйан ыйыталаспытым. Бары биир кии курдук «киэн туттабыт» диэбэтэхтэрэ, эгэлгэ санаа дьоо баара биллибитэ: «хотторон, трллэн кэлбит сир туох аанньа буолуой», «иккиин тррм буоллар Италия эин курдук кэрэ айылалаах дойдуларга талаан крм этэ», «Африкаа, бука сатаан олоруо суох этим, трбт сир тымныыта да кнд», «бииги тымныыбытын туаныахтаах, онон аан дойдуга аатырыахтаах этибит», о.д.а. Ыйытыылары ыла сылдьан нэдиэлэ аайы биир кнм аІаардас маннык лээ ананнаына кыаныа суохпун билиммитим.

Миэхэ опрос ыытан аалар эбии кэрэспэдьиэни крбттр биллэр, онон арай устудьуоннары туаныахха сп эбит диэн санааа кэлбитим. Саха тылыгар уонна суруналыыстыкаа рэнэр устудьуоннарга маннык лээ кыттыы тлх рйэи, идээ дьи ууйуллууну тстй? Ити санаабытым туолбута: ис санааларыттан лэит курдук кэлэн кмлр эдэр дооттордоммутум. Кинилэр тустарынан сс сиилии кэпсиэхпит.

«Тымныы: саха дооро эбэтэр ст?» биэриим бэлэмнээинин сиэрэ-силигэ ситэн-хотон барбыта. Биир сюжеппыт «Саха сирэ – бу баараай холодильник» диир университет физик учуонайдарын кытта кэпсэтиигэ олоурбута. Тымныы – Саха сирин сс да туаа тааарылла илик баайа буоларын туунан эдэр учуонайдар итээтиилээхтик кэпсээбиттэрин бииги сптх кстлэринэн крдбппт. Срн ыалдьыппыт Рево Захарович «тоон лбт киини тилиннэриэххэ сп» диэн этиитин бигэргэтээри, анаан-минээн тооруллубут дьон олоххо тннлэрэ кстр «Амазонки XXI века» киинэ каадырдарын крдн, гс сырабыт барбыта (интернеккэ ол саана билии курдук таптаабыккын булбат эти). Тымныы туунан с хооонноро, бэйиэттэр суруйуулара туаныллыбыттара. Саа бырайыак тахсан эрэрин туунан нэдиэлэ инниттэн анонс биэрэммит дьон сэээриитин тарпыппыт. Салалтабыт биэрии рбл кннэргэ тахсыаын баарбыта. Ол эрээри мин бары ттттэн ыаранатан крн баран, нэдиэлэ ортотугар тахсарбыт иккиэйэх кии лэбитигэр ордук табыгастаах буолуоун сабаалаабытым. Ардыгар буолбатах, ксгэр ситэ быаарыллыбатах тгэннэр баар буолаллар, ыксаллаах да быыы-майгы тахсыан сп, урут суотабай сибээс суох эрдэинэ рбл кэ ону быаартараары кими эмит булары срдээх кчмээй буолуохтааа. Онон улаханнык туруорсан, бастаан сэрэдэ, онтон оптуорунньук киээ «Кэпсиэ» киэнэ буоларын ситиспиппит. Дьиэ, ол кэмэ чопчу болдьохтоох, кннээх-дьыллаах биэриилэр диэн «Сонуннар», «Сардаана», «Геван» быыылаахтара. гстэр биэриилэрэ биирдиилээн тахсыы буолара, бэлэмнээн бтэрэллэринэн сайаапкалаан, бырагыраамаа туруортарар этилэр.

Дьэ онон, аналлаах чааска биэриибин: «Итии чэйдээх, иирэх кэпсээннээх исти киээ буоллун, сахам дьоно!» – диэн саалаабытым. Ыалдьытым Рево Захарович били балыыатыгар эмчит сырдык кх тааын кэтэн, крдхтк сааран кэбиэ-кэбиэ, сытыы-хотуу баайытык хааман-сиимэн сылыбырайа сылдьыбыта ханна да суох: хабаратын кэтэ рэммэтэх хаалтыа хам тутар быыылаах, хараы саатырдар сытыы уот-кс да кинини улаханнык долгуппута, симитиннэрбитэ кстр… Мин сибилигин кинини тыыынчанан ыалларга ыырыллыбатах ыалдьыт гынан сиэтэн киллэриэхтээхпин… Рево Захаровичка мин уон с сыл буолан баран «Сайа этиим…» биэриибэр тннбтм, хомойуох иин, били этэр кыалалара сс да быаарылла илик этилэр.