Быйа?наах кытылын ???й? Бар?а б????лэгэ, оттон тулатыгар тэйиччи со?ус ?сс? ?с т??лбэ баар. Кинилэр этэ??э олохторун т?рд?н-т?б?т?н, иитин-са?атын барытын эмиэ бу улуу эбэни кытта ситимнииллэр. Олохтоохтор бары билси?эллэр, хардарыта к?м?л?с??эри умнубаттар, ыччаттарын ыал о?ортуур ?гэстэрэ сал?анар. Маннык ?т?? ?гэстэрин киинниир, соргулаах с?бэни тобулар, инники сайдыыга сирдиир сирдэрэ, уйгулаах туса?алара Бар?а буолар. Маны барытын кырдьа?астыын, эмэнниин, эдэрдиин ылыналлар, киин уора?айынан билинэллэр.

Холхуостаа?ын са?ана хас биирдии т??лбэ чугастаа?ы кыстыктарын, сайылыктарын т?мэн туспа холхуостар буолбуттара. Оттон сопхуостары тэрийиигэ бары кыттыспыттара, биир сопхуос буолбуттара, Бар?а дэриэбинэни киининэн билиммиттэрэ, «Быйа?» диэн ааты ылыммыттара.

Бэриэт оскуола?а ?ч?гэйдик ??рэммитэ, ордук ахсаан бары эйгэтигэр. Онус кылаа?ы хай?ал суруктаах б?тэрбитэ. Кини Сэбиэскэй Сойуус ?рд?к ??рэхтэрин кы?аларын ту?унан и?итиннэриилэр т?м?лл?б?т бэрт халы? кинигэни ити дьыл балачча сыымайдаабыта буолан баран, дьи?инэн, хайа хайысханы таларын бы?аара илигэ. Эйэ?эс-дьэллэм, кэпсэтинньэ?-ипсэтинньэ?, ылсары-бэрсэри улгумнук ылынар майгылаах Бэриэт уол долгуйар Дьо-куускай куоракка кэлээт, бэрт сотору атас-до?ор уолаттары булуммута. Кинилэр с?бэ-ама кэпсээннэригэр, дь??л-дь???н сэ?эннэригэр кыттыспыта. Онно ордук дойду киин сирдэригэр ??рэххэ тарды?ыы к??стээх курдуга: сайдыылаах, киэ? ыырдаах, басты? учуонайдар т?м?лл?б?т сирдэригэр тиийэн ??рэнэр быдан ордук, кэскиллээх диэн ис хо?оонноо?о.

Аны биирдэ киинэ?э сылдьаары дойдутун ки?итэ Ба?ылай На?абыы?ыны к?рс?н сэ?эргэспиттэрэ, кэлин ыкса билси?эн барбыттара. Кини ??рэххэ туттарса кэлбит уолга сибээс тэрилтэтигэр монтерунан ?лэлиирин эппитэ уонна сибээс эйгэтэ улахан кэскиллээх хайысха буоларын бэрт сэргэхтик, ылыннарыылаахтык ойуулаан сэ?эргиир буолан биэрбитэ. Бэриэт бэркэ сэ?ээрбитэ, сотору ханна ??рэнэ барарын бы?аарыммыта – сибээс ??рэ?ин талбыта. Дойдутун Бар?а дэриэбинэтин сибээ?э м?лт??? бу бы?аарыныыга ордук суолталаах буолбута диэтэххэ омуна суох буолуохтаах.

Киирии эксээмэннэри бэркэ туттаран Новосибирскайдаа?ы сибээс институтун икки миэстэтиттэн биирин ха?аайына буолан ??р??-к?т?? ?р?г?йд??б?тэ. Кини бастакынан убай кэриэтэ санаабыт, с?бэ-ама буолбут биир дойдулаа?ар Ба?ылайга кэпсээн э?эрдэ ?т??т?н, ба?а санаа басты?ын туппута. Дьонугар а?ыйах тыллаах тэлэгирээмэ ыыппыта.

??рэххэ киирбит, олох киэ? суолун арыйбыт уол улахан ки?и буолбутун билинэн, Бэриэт Сиидэрэбис са?а сананан бу дьыаланы уолаттарын кытта сууйар-тарыыр этиини ылыммыта. Уопсай дьиэ?э халба?ы, помидор, о?урсу, балык кэнсиэрбэтэ сокуускалаах а?ылык буолбута. Кини арыгыны бу манна аан бастаан испитэ уонна т?р?т с?б?лээбэтэ?э. Кырыылаах дьэ?кир ыстакаан кыра а?аарынан а?ыы ута?ы испитэ, ол кэннэ ыыра аккаас-таммыта. Т?б?т? кулахачыйбытын, курта?а а?ыйбытын олус аты?ыраабыта. Сокууска а?а туох да амтана суох буолан хаалбыт курдук буолбута. Ону олус дьиктиргээбитэ, со?уйбута, ас амтана уларыйарын билэн на?аа с?хп?тэ. Уолаттар араастаан хаайа сатаабыттара эрээри, Бэриэти кыайбатахтара. Сотору суолун к?нн?рб?тэ, дьиэтин былдьаспыта.

Бу т?гэнтэн арыгыттан илэ ?йд??х т?б? олус дьиктитик дьалкыйарын, тугу да толкуйдаан бы?аара сатаабат буоларын билбитэ. Бэриэт Сиидэрэбис кэлин ону ?сс? илэ билэн чи?ник ?йд??б?тэ. Олоххо ханнык да ыарахан кэмнэргэ, ону у?арытар бы?аарыылары ылынарга илэ ?й? тута сылдьан толкуйдуур, тобулар наадатын уонна ол эрэ бэйэ санаатын-оноотун модьуратарын итэ?эйбитэ. Аны кини ол атын дьонтон олус тутулуктаа?ын билбитэ. Ордук ?рд?к ????лээхтэртэн… Чэ, бээ, ити олус киэ? кэпсээн. Ону кэлин…

Т?б?ктээхэп диэн араспаанньа кырдьык да наар т?б?г? эрэ т??рэр дуу, ??дэн дуу?!

Т?р?т-уус ки?ибит Т?б?к Т?р?л диэн эбитэ ???. Айыл?аттан у?уох, к??с-уох ?тт?нэн маанылаппыт бэйэтэ, кыанара бэрт буолан буолла?а, ?лэнэн ?л???йб?т, биир сиргэ олорон турбат, ?лэ ?м?р?йдэ диэн тохтоон сын-ньаммат, т?б?ктэн т?б?г? булан ыла турар барахсан эбит. Онтон ситимнээн би?иэхэ араспаанньа кэлбит, та?ара дьиэтин дьа?алынан, ханнык эрэ а?абыыт бы?аарыытынан. Дьи?инэн, уу сахалыыта бэркэ и?иллэр буолан баран тустаахха баттыгастаах со?у?а биллибитэ ыраатта… Бээ, кэбис, ону т?р?ттэргэ хомнуур сыы?а.

Бэриэт Сиидэрэбис оронуттан туран туалекка киирбитэ. Ииктии сатаабыта да дуоннаах кэлбэтэ?э. Хаба?ырбатах да эрээри санаа араа?ын тута сылдьан, ??рэммиччэ, бу дойдуга киирбитин ?йд??н сонньуйан ылбыта. Кини оргууй ч?м??р ?ктээн т?нн?ккэ кэлэн, сабыытын сэгэтэн ыйда?а сырдыгар аллараа тэлгэ?э?э кэккэлэспит а?ыйах массыынаны кы?астаспыта.

Аныгы ?йэ мааны массыыналарын араа?а, дьэ, дэлэйдэ. Аны массыына баай ки?и бэлиэтэ буолбатах бы?ыылаах. Олох тупсарын бэлиэтэ, дьыала эккирэти?иитин ситэ сатыыр ми?э к?л?. Арыычча ки?и бары атыыла?ар, иэскэ да киирэн туран…

Ааспыт ?йэ 70-с сылларыгар кыра массыына сэдэх да этэ. Райком?а, райсовекка, сопхуос дириэктэрдэригэр эрэ баара. Чаа?ынай ки?и ол ту?унан саныыра да сатаммат курдуга.

??рэнэ сылдьан, 16 саа?ын туолан пааспар ыларыгар а?ата, тырахтарыыс Сиидэр, ?лэтиттэн к???ллэтэн, кинини илдьэ оройуон киинигэр дириэктэр массыынатынан барбыттара. Оо, онно ол массыына астык да этэ, тойон са?а санаммыта ээ! Би?иги дойду суола тибиитэ-ха?аата диэн бэйэтин киэнэ буолла?а. Хор онно и?нибэккэ барара, дьэ, к??стээх этэ до?ор, иккитэ буксуйа сылдьыбыппытын аахсыбатахха. Оччолорго ол барахсаны таа?каттан итэ?эс санаабата?ым. С?рдээх сэп этэ…