Шляхам жыцьця
вернуться

Купала Янка
Шрифт:

7

Ох, як гляну, гляну я На жыцьцё паганае, Ціснуць думы знаныя, Жалем выліваныя. У цябе, саколіка, Ані свайго полейка, Ані свайго воліка, Ані свайго століка. Ходзіш ты вячорамі Зь ціхаю пакораю, Бачаць неба з зорамі, Полейка з разорамі. I клянеш напэўнае Гора не разьвейнае, Долю пустасейную, Долю безьзямельную. Толькі думы думныя Чуюць хмары буйныя, Хвойкі, елкі шумныя Дый ня людзі чуйныя. Вось, як гляну, гляну я На жыцьцё паганае, Бачу ўсё мне знанае, Сьлязьмі паліванае.

8

Дзе мой дом, дзе ты, хата мая, Дзе загон хлебадайнай зямлі? Сам — зь бядой, ні жыцьця, ні пуцьця! Знай, гаруй ды магілку хвалі. Дзень і ноч нада мной, сіратой, Стогне, сьцелецца стада хмурын, Дзень і ноч то сьлязой, то крывёй Сьцежку росіш адзін, сам адзін! З году ў год злыдні з кута ў куток Пруць у сьвет, сьвету знаць не даюць; Як вятрышчы сарваны лісток, Падхапілі, нясуць і нясуць. Знай, нясуць, вось скруцілі, згнялі, А ўсё пруць, усё ў сьвет, на той сьвет; Вось і звон, шмат званоў… Загулі… Бач, труна, пры труне адзін дзед. Жыў, ня жыў, шчасьця знаў, не зазнаў, Палажылі ў дамоўку — ляжы! Дайце ж камень на грудзь, каб ня ўстаў Безьзямельнік, гаротнік сьляпы!..

V. Сваім і чужым

Ужо днее…

З-над сонных вод Нёмна, з-пад хвой Белавежы, Суседзі, суседкі, вітаю я вас! Блудзіла я доўга па рытвах, па межах, Аж сьцежку-дарожку знайшла во хоць раз. Хоць, пэўна, вы знаеце, хто я такая, Якім правам тут перад вамі стаю, Дзе дом мой, народ мой, — зь якога я краю, — Паслухайце смутную повесьць маю. З канца у канец, дзе загнанае слова Зьвініць беларуса, — ўладаньне маё; Шмат сотняў таму лет у хаце вясковай Ўзяла і праводжу сваё я жыцьцё. З-пад гэтай хаціны па выдмах нязнаных Ганялі, чаго не згубіла, шукаць. Глядзіце: во рукі і ногі у ранах, А раны на сэрцы — каму ж іх паняць?! Па грудах, каменьнях хадзіла я босай, Крывёю чырвонай дабрыла зямлю; На шаты мае паглядалі з'укоса I песьню з насьмешкай віталі маю! З балотам мяшалі, пагардай плявалі Ўсе тыя, што вырасьлі нават са мной! З маім людам згінуць навек мне казалі, I страшна было мне так жыць сіратой! За сошкай, за коскай, зь сярпом і зь сякерай Я шла-валаклася, дзе шоў мой народ; Заплатай было, што ён часам мне верыў I думкі снаваў аба мне з году ў год. Шлі векі. Магіла лягла пры магіле, — Вада змыла наспы, крыжы пагнілі; Гаротнасьцяй зможаны, ў крыўдзе, ў бясьсільлі Там прадзедаў косьці бяз часу ляглі. Шлі векі. Хрэст брала народнай сьлязою; Між віхраў, і бураў, і холаду зім Зь людской неразлучны ўзяла шлюб бядою, I тузаюць мной, як народам маім. Здушылі мне голас на родных на нівах; Крыж цяжкі упадку з народам нясла, I думаў чужынец, што ўжо я няжыва. Ня верце! Жыву, як ад векаў жыла! Я ўсё, колькі сілы, змагала, ўставала! Я жыва! Народ мой са мною, пры мне! Я ўсё перанесла і выйшла я з хвалай, Я сільна, я вечна ў сваёй старане! Прайшло засьляпеньне, мінае трывога; На небе ўжо новая відна зара. Шырок прада мною гасьцінец-дарога. Ўжо днее! ўжо днее! — к сваім мне пара!

Роднае слова

Пад навалай крыўдаў многія сталецьці Мы нясьлі пакорна лямку беспрасьвецьця. Мы нясьлі — ўсё ныла, гінула памалу, Аж ня нашай наша Бацькаўшчына стала. Не для нас сасонкі нашы зашумелі, Не для нас пасевы нашы зарунелі; Адно ты нам, слова, засталося верным, Каб вясьці з упадку к радасьцям нязьмерным.
*
Каб вясьці нас, як мы век свайго сумленьня Не заклеймавалі помстай, зьніштажэньнем, — Мы калі ўміралі, то ішлі на муку Для чужой карысьці, пад чужой прынукай. Сеючы ж і дома, і за домам косьці, — Дзе нас гналі нашы леташнія госьці, — Як у пушчы цёмнай, зьбіліся з дарогі I здарма чакалі ад людзей падмогі…
*
Ўсё спаганяць людзі, покі ноч шалее, Вырвуць веру ў шчасьце, веру і надзею, Ды таго ня вырвуць, што напела маці Ночкай над калыскай роднаму дзіцяці. Ой, ня вырваць з сэрца цябе, наша слова, Ой, ня ўзяць ніякім сховам ды аковам, Як бяруць матулю у малой дзяціны, Як бяруць у бацькі апошняга сына!
*
Ты зжылося з намі, бацькаўскае слоўца, Як бы корань з дрэвам, як бы зь небам сонца; Дзеліш з намі вечна ўсё, што з намі ходзе У благой і добрай мачысе-прыгодзе. I мы самі нават мо' не спазнавалі, Як у думках нашых цябе гадавалі, Як цябе хавалі ў шчасьці і няшчасьці Ад напраснай злосьці, ад людской напасьці.
*
Ты ў жыцьці вяло нас з хвалай і няхвалай; Быў час — свае правы чужым дыктавала; І цяпер хто зводна над табой сьмяецца, — Гэта або вецер, што ў платах трасецца, Або той сьмяецца, хто ня знаў ніколі Чалавечых думак, чалавечай долі, — Хто ў грудзях гадуе злосна, непрытворна Замест сэрца — камень, мест душы — дым чорны.
*
Як жыло ты з намі — будзеш вечна жыці, Грамадой мільёнаў зь сьветам гаманіці… З попелу мінуўшых дзён сьляпых, крывавых Весела узойдзе рунь сьвятлянай славы, I радзімым словам рукой мазалістай Беларус упіша на старонцы чыстай Кнігі ўсіх народаў важна, ў непрымусе Сумную аповесьць роднай Беларусі.

«Нашай Ніве»

Не загаснуць зоркі ў небе, Покі неба будзе, — Не загіне край забраны, Покі будуць людзі. Ночка цёмная на сьвеце Вечна не начуе; Зерне, кінутае ў ніву, Ўсходзіць ды красуе. Наша зерне — нашы думкі — Не загінуць сьвету, — Бліснуць краскай непаблеклай Вечных агняцьветаў. З добрых думак, што мы кінем На сваім дзірване, Будзе ўнукам нашым жніва — Доля, панаваньне. Беларускаю рукою Сьветлай праўды сіла Славу лепшую напіша Бацькаўшчыне мілай. Зацьвіце яна, як сонца Пасьля непагоды, Ў роўнай волі, ў роўным стане Між усіх народаў. Не загіне край забраны, Покі жывы людзі, — Не загаснуць зоркі ў небе, Покі неба будзе!

Ворагам беларушчыны

Чаго вам хочацца, панове? Які вас выклікаў прымус Забіць трывогу аб той мове, Якой азваўся беларус? Чаму вам дзіка яго мова? Паверце, вашай ён ня ўкраў, Сваё ён толькі ўспомніў слова, Зь якім радзіўся, падрастаў. Цяпер і вы загаварылі, З апекай выйшлі, як зь зямлі; А што ж дагэтуль вы рабілі? А дзе ж дагэтуль вы былі? Ваш брат і цёмны, і галодны; Хацінка свой зжывае век; I век ня знаў ён дум свабодных, I крыўдзіў свой брат — чалавек. Вам страшна нашай сьлёзнай песьні I жальбы страшна вам глухой? Вам жудка сонца напрадвесьні? Мілей вам холад зь цемнатой? А што ж вам беларус такога Пасьмеў зрабіць, пасьмеў сказаць? Эх, трэба ўчыць яшчэ вас многа, Як свайго брата шанаваць! Эх, кіньце крыўдамі карміцца, — Кожны народ сам сабе пан; I беларус можа зьмясьціцца Ў сям’і нялічанай славян! Напасьцю, лаянкай напраснай Грудзей ня варта мазаліць! Не пагасіць вам праўды яснай: Жыў беларус і будзе жыць! Ня столькі «хамскія» натуры На карках вынесьлі сваіх! I сьвіст даносчыкаў пануры, Паверце, не запудзіць іх! К свабодзе, роўнасьці і знаньню Мы працярэбім сабе сьлед! I будзе ўнукаў панаваньне Там, дзе сягоньня плача дзед!

Гэй, капайце, далакопы…

Гэй, капайце, далакопы, Яміну-магілу, — А шырока, а глыбока, Колькі хваціць сілы. Так капайце днём і ночай, Помач усклікайце, — Бо ў тым доле хаваць будзем, Беларусь хаваці.
*
Гэй, ударце, загудзіце, Званы з усіх вежаў, Каб ніхто ўжо пары гэтай Дома не залежаў. Так званіце, не кідайце, Дружыну склікайце… Хаўтуры ўжо свае будзе Беларусь спраўляці.
*
Гэй, зайграйце ў мільён струнаў, Слаўныя музыкі, Каб аж водгалас каціўся, Як ёсьць сьвет вялікі. Так іграйце, каб было ўжо І глухім чуваці, — Каб маркотна не было спаць Беларусі-маці.
*
Гэй, зьбірайцесь на памінкі, І сыны, і дочкі, Справім гучную бяседу Пад аслонай ночкі. Сабірайцесь, ды ня сьнеце Галасіці звонка, — Памінаць бо толькі будзем Родную старонку.

На рынку

— Хадзеце, хадзеце, вясёлыя людзі! А жыва да нас на таргоўлю: Пакупка — гасьцінчык вам кожнаму будзе Чырвоненькі, хатняй гадоўлі! Паціху… ня бойцеся — пойдзе ўсё гладка, — Крый Божа, якога прымусу. Маленькая рэч, — як матыль ці стрынатка… Ўсёй куплі — душа беларуса… Меў хату, меў поле; — прыйшлі і забралі… Сам вінен: ня ўмеў пільнаваці. Ну, ўсякаму ж трэба як-небудзь жыць далей, — Душу вось і можа прадаці… Падходзь жа, паночку!.. зьнімі акуляры — Лепш будзе агледзіць пакупку, Ты, барынька, так жа падбліжся!.. мы нары Дамо нават зь ёю, галубкай… Штось срэбнікаў з трыццаць — як піша ў законе — Узяў за Хрыста калісь Юда… Аб гэткай цане ані сьнім мы сягоньня: Станела ўсё — душы і цуды. Дасьцё крыві з каплю, з гарошынку чэсьці, І — ваша душа ва ўсёй хвале… Бо так — не купіўшы — ня сьлед на крыж весьці, Гатовы сказаць, што вы ўкралі…