Шрифт:
Як вы там усе? Як Сцяпан з Марысяй і маткай? Па-ехалі ўжо ў Польшчу ці яшчэ дома? Калі дадуць адтуль вестку, дык дайце і мне іхні адрас. Як школа? Ці многа ўжо чаго зрабілі?»
Францішак — спакойны, мужны, нават часамі, зда-ецца, не толькі стрыманы, але і, як кажуць, сухі чалавек — не вытрываў, зацёр пальцамі заплюшчаныя вочы, сцёр слязіны:
— I пра школу нашу не забыў…
— Не перажывай, — усё зразумеўшы, падаў голас Супраневіч. — Не ўбачыш, калі мільгануць тыя тры гады. Вернецца жывы-здаровы, ажэніцца, дзяцей прыстараецца і сюды вучыцца прывядзе… Абы новай вайны небыло…
— Вот-вот… — на гэты раз Францішак дружна згадзіўся, як усе лічаць, з несур'ёзным, зайздросным і з вераломным Супраневічам, пачуўшы ад таго разумныя словы. Расчуліўся, але тут жа браў сябе ў рукі, спакайнеў. Што б там ні было, можа, і патрэслі хлопца, але жывы-здаровы, служыць, цягне салдацкі плуг. Не пястун, змалку да работы, да цярплівасці, нягод прывучаны. Адным словам, устоіць, мужчынскі характар сцвердзіць.
— Гэта яшчэ не ўсё, дзядзька Францішак, — падала голас Гэля. — Вам вот яшчэ позва. У ваенкамат.
— Во! — загарэзаваў акрыялы Супраневіч. — Сын так спадабаўся, што рашылі і бацьку ўзяць! За капрала, а то і за плютановага!
— Ці не блытаеш ты чаго, дзяўчына? — не зважаючы на калючы, але не такі ўжо страшны кпін, знайшоў сілы ўсміхнуцца Францішак.
— Не, дзядзька, — шчыра адказала тая. — Там напісана, каб паслязаўтра вы там заявіліся. Але Навуменкаў сказаў не аддаваць вам позву, толькі даць, каб вы на ёй распісаліся. Што ведаеце пра яе.
— Во які сакрэт! — пакпіў Супраневіч.
Гэля падала невялікую паперку, самапіску, паказа-ла, дзе паставіць подпіс. Францішак не завіхаўся распіс-вацца, бо ўжо добра ведаў, што на важных паперах свой подпіс трэба ставіць вельмі асцярожна, жмурыўся, збіраў у куточках некалі блакітных, а цяпер выцвілых вачэй глыбокія маршчыны і з усіх бакоў разглядаў гэтую дзіўную позву.
— Навуменкаў кажа: хочуць вярнуць вам Адамаву цывільную вопратку, — дадала Гэля. — Але толькі вам у рукі.
Каб такое сказаў сам Навуменкаў, стары і вопытны Францішак Грыгарцэвіч не вельмі паверыў бы ў гэта, але калі пра гэта сказала дзікаватая, але шчырая Гэля, ён ні ў чым не засумняваўся. Чыркнуў на падстаўленай Гэлі-най сумцы сваё прозвішча на паггерцы ўнізе і, думаючы ўжо зусім пра іншае, папрасіў:
— Хоць і цямнее, але давайце, мужчыны, усё ж сёння паставім рыштаванне.
Яму ніхто не сказаў супраць слова — разышліся: хто падаўся далей укопваць слупы, хто прыбіваць да іх, ужо ўкапаных, і да зруба калкі, а хто пачаў усцягваць на перакладзіны аполкі.
…Дома, на хутары — пры запаленай ужо газоўцы, — перш чым вячэраць, Францішак спачатку ўсім прачытаў Адамаў ліст (той, што напісаў зямляк), даў кожнаму, жонцы, сыну і нявестцы, патрымаць яго ў руках, яшчэ некалькі разоў перачытаў моўчкі сам, узіраючыся ў кожнае слова, у кожную літару, нібы намагаючыся ад-чуць сынавы думы і пачуцці, а заадно па-сталаму ўжо зразумець, асэнсаваць тое, што было закрэслена альбо зафарбавана, а затым схаваў ліст у свой куфэрак, дзе быў сямейны «скарб» і «архіў». З гэтай хвіліны сынаў ліст стаў не простай паперкаю, а сямейнай рэліквіяй. Скалазубны ліст парваў і ўкінуў у печ. Затым пасёрбаў трошкі астылай, але пахкай і смачнай капусты, што пакінулі яму з полудня, няспешна і акуратна абрэзаў сцізорыкам мяса на костцы, выбіў з яе, як тут казалі, шпік, а тады, памыўшы тлуставатыя рукі, зноў начапіў акуляры, падсеў да лямпы і ўзяў у рукі раённую газету. Спачатку кі-нуў позірк на ўсе чатыры старонкі, прыкідваючы, што чытаць найперш, а пасля ўзяўся чытаць усё запар, спрабуючы адчуць, пра што і як піша новая ўлада.
«…Как сказал мудрый вождь всех времен и народов товарищ Сталин, мы должны преодолеть временные трудности. Еще немного терпения, еще более трудового энтузиазма, и мы придем к счастливой жизни, где каждый советский человек…»
«Можа, скора і палягчэе жыць, — згадзіўся, але заадно і заспрачаўся, з тым, пра што чытаў. — Але кожны ча-лавек ніколі не будзе шчаслівы. Усе старыя людзі казалі: пал авіна свету скача, а другая пал авіна плача…»
Калі запар прачытаў дзве першыя невялікія, але аб'ё-містыя старонкі, адарваў палавіну газеты і пакінуў яе на стале — сыну на самакруткі, а другую, нячытаную, палову газеты ткнуў за бэльку, каб дачытаць заутра. Не ўсяму ён верыў, што пісалася ў газеце, але ўсё роўна вабіла пачытаць, бо часамі сярод тутэйшых вестак былі навіны і пра свет вялікі, сустракаліся цікавыя, смешныя малюнкі, вершыкі — праўда, заўсёды крывіўся, не любіў, калі, бывала, непрыстойна і злосна пацяшаліся над папамі і ксяндзамі, а то і над самім Богам…
16
Назаўтра Франщшак узяў акрайчык хлеба, скварку, кіёк і, як клікалі, патрухаў у раённы ваенкамат — пашкадаваў ганяць туды-сюды каня, падаўся пехатой. Цяжкога чаго купляць не меўся, а тое дробнае, што возьме, не зломак яшчэ, прынясе ў торбе за плячыма. Хоць хацеў забраць сынавыя рэчы, але заадно і шкадаваў, што змарнуе такі патрэбны вясновы дзень — недзе сёння мужчыны павінны ставіць ужо на школьным зрубе кроквы і лаціць.
У горадзе адразу пайшоў да ваенкамата — высокай і аб'ёмістай драўлянай будыніны, з усіх бакоў абнесенай дашчаным плотам. Дошкі ў гэтым плоце былі пафарбаваныя ў зялёны колер, на асобных кідаліся ў вочы яркія чырвоныя зоркі. Па дарозе, што вяла да будынка, па адзін і другі яе бок роўнымі радамі стаялі фанерныя шчыты, а на іх былі намаляваны суровыя воіны, розныя карціны з іхняга побыту, і на кожным шчыце стракацелі вял'чімі чырвонымі літарамі надпісы: «Служба в Вооруж яных Силах — почетная обязанность каждого советского гражданина», «Советская Армия непобедимая», «Товарищ Сталин — лучший друг советских воинов»…
Ваенкамацкі дзяжурны, паджылы чырванашчокі і паўнаваты старшына, паслухаўшы яго, спачатку зазірнуў у сваю кнігу-сшытак, а потым сказаў, куды ісці.
Ён падаўся туды, як і кожны вясковы чалавек, трошкі разгубліваючыся ў незнаёмай казённай будыніне і лічачы тут кожнага за вельмі важнага чалавека. Каля пафарбаваных дзвярэй пад нумарам «13» запыніўся і запыніў позірк на прадаўгаватай шыльдачцы: