— Садзіся, — паказаў той, чарнамазы, непарушны, на крэсла перад сваім сталом, патушыўшы-затаптаўшы ў попельніцы з тоўстага зялёнага шкла недакурак. — Мне сказалі: ты — сур'ёзны мужык. Дык давай гаварыць па-сур'ёзнаму. Згодзен?

— Згодзен альбо не згодзен — тут не я рашаю… — адказаў ён.

— Правільна, абсалютна правільна, — спакойна прамовіў той. Надзіва быў нейкі непранікальны, нібы ў яго замест твару была адмысловая маска, а да ўсяго маленькія чорныя вочкі пазіралі не на яго, а паўз у прастору. — Скажу табе ясна: у нас хапае матэрыялаў, каб цябе судзілі за антысавецкую прапаганду і далі не меней дваццаці гадоў. Але ты можаш атрымаць пяць-шэсць і да гэтага значна лягчэйшы рэжым ды праз гады дватры вярнуцца па амністыі дадому, да жонкі-красуні, як кажуць. Хочаш?

— Калі была тут мая жонка?

— I пазаўчора, і ўчора.

— Чаму ж вы не пусцілі яе да мяне?

— Будзеш разумны — дадзім сустрэчу.

— А што вы хочаце?

— Мы можам адкінуць падазрэнне ў тваёй варожасці да Савецкай улады, пакрыем яе тваёй істотнай дапамогай партызанам… — сказаў Мірзоеў. — Але за гзта ты павінен пайсці нам насустрач.

«Падслухоўваць, што гавораць у вёсцы, і пераказваць ім?»

Ды не. Мірзоеў аглушыў іншым:

— Вазьмі на сябе абрабаваны ў Прудах магазін, ідзі па побытавым артыкуле…

Сцяпан спачатку ад нечаканасці добра не зразумеў, што ад яго хочуць. Пасля, здагадаўшыся, аж, мусіць, вырачыў вочы: «узяць» на сябе, што ён злодзей? Асароміцца? Зганьбіць сям'ю, усю радню? Вёску?

— Дваццаць гадоў строгага рэжыму страшней, чым два-тры звычайнага. Вызваляць ад знясільваючых агульных работ, будзеш ляпаць малаточкам у якой-небудзь майстэрні.

— У нас злодзей, бандыт — самая вялікая пляміна для чалавека…

— Мне напляваць, што і як лічаць у вас, — непарушна адрэзаў той.

— Што б вы ні рабілі са мной, — цвёрда прамовіў Сцяпан, — але я ніколі не падпішу, што я злодзей.

— А кажуць, ты — сур'ёзны, разумны, — нарэшце ўсміхнуўся Мірзоеў, але нейкай ненатуральнай, безжыццёвай усмешкай. — Няпраўда. Ты — дурань!

— Няхай сабе і дурань, але не злодзей.

— Глядзі сам, — Мірзоеў развёў рукі. — Табе хацеў памагчы сам таварыш Уладароў, помнячы, што ты ў вайну памагаў партызанам. Я хацеў пайсці Уладарову насустрач, але ты сам не захацеў палёгкі. ІІойдзеш са сваім дзядзькам па АСА…

Накрытая шэраю бляхай машына ціха вуркатала і імчала кудысьці ў начную цемру.

Там, у кабіне, сядзелі шафёр-салдат у шынялі, няба-чаны дагэтуль нізкі і куртаты старшына ў бушлаце, а тут, у паўасветленай будцы, — маладзенькі светлавокі салдат і трохі старэйшы, смуглы сяржант (абодва з наганамі), а за замкнёнай жалезнай перагародкай сядзелі яны, Грыгарцэвічы, і яшчэ некалькі сялян-хутаранцаў з прывянкоўскіх вёсак. Куды і чаго іх вязуць энкавэдыс-ты, ніхто ім не сказаў, усе іхнія запытанні коратка і груба абрываліся: «Молчать!», «В машину!», «Шаг влево, шаг вправо — побег! Стреляем без предупреждения!» Хоць было дзве ці тры гадзіны ночы, але з іх, зняволе-ных, ніхто спаць не хацеў і не мог, бо быў напружаны ад невядомасці; час ад часу дзяўблі насамі толькі ахоўнікі — салдат ды сяржант, прахопліваліся, ляніва пазіралі на іх і зноў заплюшчвалі вочы. Маладыя, сон браў сваё. Па-другое, мусіць, вельмі не асцерагаліся іх, вяс-коўцаў, ці прывыклі да сваей адмысловай службы.

— Перавозяць нас у большую цюрму, ці што? — падаў голас пажылы насаты мужчына з Куля (яго ўзялі за тое ж, за што і Грыгарцэвічаў, за нястрыманую гутарку са сваім начальствам, за тую праклятую «АСА»). — Альбо на суд вязуць?

— Прекратить разговоры! — тут жа абудзіўся сяржант. — Молчать!

Неўзабаве, як адчувалася, машына-будка збочыла з добрага, наезджанага шляху і папаўзла-закалыхалася па няроўнай, з выбоінамі і каляінамі дарозе. Значыць, іх везлі не ў Баранавічы, не ў Мінск, а кудысьці ўбок — па лесе альбо па полі. Хісталіся так мо з гадзіну.

Урэшце машына стала, але, здаецца, не па шафёравай волі: напружылася, завыла і тыцнулася, аж заглух ма-тор, тут жа зноў загірчэла, закалацілася і пачала спраба-ваць падавацца то наперад, то назад. Значыць, загрузла ў мяккай веснавой зямлі.

У дзверы грукнулі з двара раз-другі кулаком. А калі сяржант адчыніў, адтуль данёсся голас старшыны:

— Сяржант, выпускай!

Праханіўшыся, сяржант хуценька дастаў з кішэні шыняля ключы, адамкнуў замок і адсунуў кратаваныя дзверы перагародкі. Выйшаў з машыны, за ім — салдат.

— Выходите!

Сцяпан падаўся першы: злева і справа ад дзвярэй ста-яў канвой, воддаль, уперадзе, у святле фар бачыўся высок! плот з дошак, а паверсе іх, здаецца, быў нацягнуты некалькімі радамі калючы дрот.

Вылезлі ўсе.

— Стоять! — строга, як на быдла альбо на адпетых злачынцаў, закрычаў старшына. — Яшчо раз предупреждаю: шаг влево, шаг вправо — побег! Стреляем без предупреждення!

Прыстрашыў і шпарка пакрочыў да плота, загрукаў кулаком у вароты:

— Эй, черти! Хватит пьянствовать! Открывай! Позаплановый контингент!