Шрифт:
Пасьля маршу вайскоўцаў быў мітынг. Выступалі Ленін і Троцкі. Пра што – расчуць здалёк было цяжка. А да ўсяго ўшчаўся дождж…
Леніна давялося яму пабачыць двойчы. Пасьля Чырвонай плошчы – у Аляксандраўскім народным доме а сёмай вечара 23 жніўня таго ж, 1918-га, года. Нагаварыў схадзіць туды сусед па маскоўскай кватэры, крыху старэйшы за яго рабочы Конак, шчыры, сяброўскі, вельмі набожны.
Не зважаючы на картавасьць, Ленін аказаўся выдатным аратарам: адчуваў аўдыторыю, гаварыў экспрэсіўна, апантана, і ўадначас – проста, зразумела: пра складанае ваеннае становішча – унутранае і зьнешняе. Пераконваў у перамозе. некалькі разоў прамоўцу перапынялі апладысменты...
Па дарозе дадому Конак усхвалявана тараторыў пра бальшавікоў, пра Леніна.
– Слухай, ты ж верыш у Бога? – нечакана спыніў знаёмцу Дубоўка.
– Веру… А што? – зьніякавеў той.
– А тое, што бальшавікі – злосныя бязбожнікі, яны ж не прызнаюць Хрыста.
Конак нічога не адказаў, а на другі дзень і зусім перастаў нават вітацца…
Па-праўдзе, як ставіцца да бальшавікоў і іхняга правадыра Дубоўка пакуль яшчэ і сам ня вызначыўся. Тады, слухаючы Леніна, і яму здавалася ўсё правільным і слушным. Але… Але ці правільна Леніну з Троцкім было купляць мір за кошт ягонай Беларусі?! І ці апраўдваліся паманлівай сьветлай будучыняй учарашнія, сёньняшнія сьмерці і сялян, і рабочых, і, урэшце, інтэлігентаў – у распаленых грамадзянскіх войнах?
Беглі месяцы, і на пачатку 1920 года прыйшла позва ў Чырвонае войска…
Ад Дубоўкі ў Маскву сьпяшаліся лісты.
Мама, тата, браты й Тася!
Добрага дня і здароўя зычу вам, мае дарагія. Вось ужо скончыліся шэсьць месяцаў маёй службы… Часта ўзгадваю ўсіх вас, узгадваю нашы Агароднікі. Там ужо, пэўна, высьпела жыта. І ня верыцца, што жыта ўжо тое – ня наша, не беларускае1 …
А надоечы прысьніўся мне Іван.
– Здароў, братка! – кажу яму, а ён сумна неяк зірнуў – і як не сваім голасам:
– Вось і ты сувязістам стаў…
Ён жа падчас вайны, як і я зараз, сувязістам быў, у Коўне. А потым я як на свае вочы бачыў: яго, хворага халерай… і як паляць у 1918-м ягонае цела ў тым Гур’еве… Перакажы, тата, маме2 , каб схадзіла паставіць у яго памяць сьвечку.
Мая служба нічым асаблівым не вызначаецца. Дзе цягаю катушку з дротам, дзе стаўляем слупы і нацягваем той дрот на ізалятары. Гэта ўсё падалёк ад першай лініі фронту. А то тыдзень адбудоўвалі драўляны мост.
Вось і ўсе мае клопаты. То не хвалюйцеся па мне.
Ваш Уладзімер, салдат Асобай тэлеграфна-будаўнічай роты [назва тлуста закрэсьленая палкавым цэнзарам] Рэўваенсавета Рэспублікі.
Жнівень 1920 г.
5.
Як дабрацца да Ліхабораў, яму падказалі сябры-студэнты: цягніком да станцыі Пятроўска-Разумоўскае, а там – хвілінаў з дзесяць пешшу. А як выйшаў з цягніка, зразумеў, што ўсяго ня выпытаў: ад платформы ва ўсе бакі разьбягаліся сьцежкі, а якая з іх да тых Ліхабораў? Заўважыў юнака ў простым, крыху камечаным пінжаку, з добрым тварам.
– Ці не падкажаш, кудой на Ліхаборы выйсьці?
Той усьміхнуўся:
– Я якраз туды. Разам пойдам, – узьняў бровы, уважліва агледзеў яго – як падалося, крыху насьцярожыўся вайсковай формы. – Выпадкам не на маёўку?
– На маёўку…
Яны спусьціліся з дарожнага насыпу ў сьвежасакавітую зяленіву прысадаў. Сонца прадапошняга дня вясны яшчэ не дабралася туды праз густыя шапкі арэшніку, і іх абдало настоенай на дзікай траве прахалодай, хмельным водарам вільготнай кары, “конскага шчаўя”, крапівы і маліньніку.
– Мяне Ўладзімерам завуць, Дубоўкам…
– Гарэцкі Гаўрыла, – падаў руку і спадарожнік.
– Ня родзіч Максіму?
– Брат.
– Ого, значыць, з Магілёўшчыны, беларус?..
– А ты дэмабілізаваўся ці яшчэ служыш?
– Крыху яшчэ засталося. У адпачынку. Бацькі мае ў Маскве цяпер…
Вёска, здалося, патанала ў сонцы – мяккім, бадзёрым. На ўскрайку, дзе невялікі ўзвышак прыціскаў да хатаў яшчэ засьнежаны пахкімі пялёсткамі сад (вясна прыпазьнілася), ужо віднеліся некалькі дзясяткаў постацяў – большасьцю студэнты Пятроўскай сельскагаспадарчай акадэміі. У ёй вучыўся і сёньняшні Дубоўкаў спадарожнік. У Маскве ж адведваў сястру, таксама студэнтку (вёска ж Ліхаборы была непадалёк ад акадэміі).
Маёўка прымяркоўвалася чацьвёртым угодкам з дня сьмерці Максіма Багдановіча. Разам з маскоўскім студэнцтвам (беларусамі, украінцамі) запрашаліся супрацоўнікі прадстаўніцтва Беларусі ў РСФСР. З двума маскоўскімі службоўцамі на легкавіку прыехаў Сьцяпан Булат, сакратар ЦК КП(б)Б.
Гаўрыла Гарэцкі прачытаў на сустрэчы даклад аб жыцьці і творчасьці Багдановіча – хваляваўся, гаварыў больш пра журботнае, сумнае. Дубоўку ж Максімава паэзія бачылася радаснай, жыццесьцьвярджальнай, узьнёслай, а таму і не стрымаўся, папрасіў слова.