Шрифт:
– Беларусь яшчэ доўга будзе вывучаць свайго паэта, паэта жалобнага лёсу, але аптымістычнай, сьветлай песьні… Ён быў пэвен у вялікай будучыні беларускага народа, у росквіце ягонай гаспадаркі і культуры. Як прыклад – гучыць яго верш «Летапісец», – і пачаў чытаць верш на памяць – голасна, кранальна. Затым зрабіў паўзу, перахапіў уважлівы позірк Булата, крыху зьбянтэжыўся, дастаў з кішэні гімнасьцёркі акуратна складзеную газету – і зноў абудзіўся: – Так, Максім Багдановіч верыў у сонечны лёс сваёй Бацькаўшчыны, як верыць павінны ўсе яе сыны і дочкі… Напрыканцы дазвольце прачытаць свой верш, напісаны з тымі ж настроямі, – «Сонца Беларусі», – і дэкламаваў ужо цішэй… Гэта быў ягоны паэтычны дэбют: верш за два дні да маёўкі – 28 траўня 1921 года – надрукавала газета «Савецкая Беларусь».
За Дубоўкам прамаўляў Сьцяпан Булат – пра перамогу рэвалюцыі і пачатак велічнай адбудовы краіны, пра ўдзел у гэтым будаўніцтве беларускай інтэлігенцыі і пра тое, што яе шэрагі павінны папоўніць і беларусы – выпускнікі Пятроўскай акадэміі.
Калі пачалі разыходзіцца і Дубоўка, абмяняўшыся адрасамі з Гаўрылам Гарэцкім, сабраўся назад – на станцыю, яго нечакана спыніў Сьцяпан Булат.
– То, значыць, такі ты, Бладысь Дубоўка?! (Так у «Савецкай Беларусі» быў падпісаны ягоны верш.) Бачу, да чыгункі йдзеш… Ці не ў сталіцу?
– Туды.
– У нас якраз адно месца вольнае. Можам падвезьці…
Па дарозе Булат распытваў пра службу, бацькоў, чым думае займацца пасьля войска. Расказаў, што год назад сам узначальваў рэдакцыю «Савецкай Беларусі». А пры разьвітаньні паабяцаў, моцна ціснучы руку, паспрыяць у далейшай вучобе, абнечаканіў:
– Табе ў інстытут трэба, а не ў казарму. Прыйдзі заўтра, я тут яшчэ затрымаюся, то зраблю хадайніцтва, – і прыязна ўсьміхнуўся.
– Дзякуй…
Пасьля той сустрэчы Дубоўка праслужыў толькі да паловы лета – і дэмабілізаваўся. З лістом ад Булата без перашкодаў уладкаваўся інсьпектарам беларускіх школ Народнага камісарыята асьветы РСФСР і – праз некалькі тыдняў – паступіў у Вышэйшы літаратурна-мастацкі інстытут імя Брусава. А перад тым пачуў страшную навіну: 24 ліпеня Сьцяпан Булат – на пяць гадоў старэйшы ад яго – памёр (як казалі, ад сухотаў)…
6.
Па навуку зьявіўся ў сталіцу
чырвонаармеец-салдат.
Уладзімер Дубоўка.Гэта быў для яго новы сьвет: таямнічы, вабны, чаканы яшчэ з маленства – ад ласкавых матчыных песьняў і хмельных дзедавых легендаў. І сьвет той, здавалася, паўставаў бязьмежным, багата-чароўным – аж да немарасьці…
У літаратурна-мастацкім інстытуце пад старшынствам Брусава адкрыўся «кабінет паэтыкі», і ягоным навуковым сакратаром абралі Дубоўку, пра якога ўжо ведалі як пра паэта-пачаткоўца.
Яны імкнуліся ператварыць «кабінет паэтыкі», па сутнасьці – паэтычны семінар, у навукова-дасьледчы асяродак. Кожны са студэнтаў распрацоўваў сваю тэму, рабіў паведамленьні ці даклады, вяліся абмеркаваньні-спрэчкі, якія дыпламатычна і аўтарытэтна падрахоўваў сам Валерый Якаўлевіч.
Вялікую адказнасьць адчуваў і ён, навуковы сакратар. І яшчэ большай была прага выведаць, вывучыць і адкрыць усе таямніцы гэтага новага сьвету, паэтычнага сьвету. За ноч ён праштудыяваў працу Брусава «Наука о стихе», зачытваўся яго таленавітымі стылёвымі перайманьнямі паэзій старажытнага Егіпту:
Я был, как лев, рождённый в пустыне, около оаза Хибиса, в зарослях, Я стоял на колеснице позлащённой, как статуя бога на подножии своём…; персідскіх газэляў: В ту ночь нам птицы пели, как серебром звеня, С тобой мы были рядом, и ты любил меня…; японскіх танка: В синеве пруда Белый аист отражён; Миг – и нет следа. Твой же образ заключён В бедном сердце навсегда;італьянскіх санэтаў, французскіх віланэляў, англійскіх балад, латвійскіх народных песьняў…
Зачытваўся – і адчуваў, што павінен увекавечыць сваё: беларускае, вазёрнае. Спрабаваў – і рваў пачынаньні, супакойваўся, пісаў наноў – і зноў пакуты.
Зьмены настрояў у ім адразу ж заўважыў Брусаў. Разгаварыўшы, супакоіў:
– Гэта правільна. Горш было б, калі цябе б скарыў спакой. Не адчайвайся. Яно прыйдзе, калі і сам не чакацьмеш… – і пачаў распытваць пра бацькоў, пра далёкую беларускую вёску, вазёры… І пацэліў у самае жывое, балючае, і расчуліў, і ўзбухторыў…
– Ведаеце, якая там зараз прыгажосьць?! Бярозы сокам наліліся, а вазёры блакітам фарбуюцца, пад лета – як неба стануць. Хочацца зноў статак да рэчкі падагнаць, сьцішыцца і слухаць хвалі… Ці як перашэптваюцца з ветрам нашы васількі… – залетуценіў Дубоўка, а затым нечакана падагульніў: – Цяпер усе алілую сьпяваюць бальшавікам. А што сьпяваць мне, у каго тыя бальшавікі адабралі Бацькаўшчыну – і вазёры яшчэ прадзедавы, і васількі, і вецер над імі. Адрэзалі нашу поўнач Літве, у саміх беларусаў не спытаўшыся, а захад Беларусі падарылі Польшчы… Дык што мне застаецца – Радзіма-сусьвет?! Дык дзе ж яна?