– - Я тут чакаў.

– - Можа таму я і вярнуўся?

– - Пайшлі,-- адказаў цень.

Яны паволі падняліся на пясчаную выспу, адкуль пабачылі мястэчка, дзе гэты чалавек нарадзіўся і асталеў.

Чалавек балюча пасміхнуўся і шморгнуў носам. Потым прамармытаў нешта з агідай да самога сябе і яны рушылі далей. Цень бёг паперадзе, як сабака.

– - А мо ўжо позна? – засумняваўся чалавек. – Можа ня трэба было вяртацца? Колькі тут засталося жыць!

– - Жыць ніколі не позна,-- запэўніў цень.

Там, дзе сцежка напрасткі скіравала да мястэчка, цень аббёг чалавека і стаў ззаду.

– - Цяпер ідзі сам,-- сказаў.

І чалавек пайшоў.

Ён не запальваў святла. Сядзеў на зэдліку ля печы, марнаваў тытунь, цвіркаў слінай на вуголле і, падахвочваючы агонь трэскамі, думаў, што гады ў дарозе, як трэскі, зырка гараць, але хутка згараюць.

– - Ты шкадуеш аб гэтым?
– - спытаў агонь

– - Чаго там шкадаваць,-- сказаў чалавек і кавалкам сталёвага прэнта паварушыў прысак.

Гаючае святло пляснула ў сырыя вуглы хаты, загудзеў комін.

– - Што згарэла, тое не згніло, -- суцешыў агонь.

Чалавек нічога не адказаў, перакуліўся ў мінулае, спрабуючы ахапіць яго цалкам, але разбэрсаныя па свеце гады не збіраліся ў жыццё. Вусны чалавека пакутліва перасмыкнуліся і ён зноў сплюнуў на вуглі.

– - Я ўмею варыць бульбу і смажыць сала,-- раптам нагадаў агонь.

– - Што з таго, калі я на ўсё забыўся,-- роспачна прамармытаў чалавек.

– - Але ты навучыўся нечаму іншаму,-- лагодна азваўся агонь.

– - Я навучыўся швэндацца па свеце і не заўважаць, як ацярушваецца пад ногі жыццё…

На гэты раз прамаўчаў агонь.

Трохі пазней чалавек акрыяў і як бы запытаўся:

– - Хіба крама яшчэ не зачынена? Можна было б купіць торбу бульбы і кавалак сала.

– - Крама ўжо зачыненая, але побач спагадлівая суседка, -- падказаў агонь.

Чалавек не пайшоў да суседкі, ён перастрэў яе на другі дзень ля студні. Клубы жанчыны калыхаліся, як вёдры, і ён запытаўся:

– - Ці можна у вас напіцца?

– - Толькі трэба зайсці ў хату, я падам кубак.

– - У вас прыгожыя фіранкі на вокнах,-- пахваліў ён, трымаючы яе на ходніку.

– - Напэўна вы бачылі прыгажэйшыя.

– - Увесь ранак яны чамусь калыхаліся.

– - Гэта скразняк.

– - Трэба шчыльней зачыняць дзьверы.

– - Я не баюся скразнякоў.

– - У вас не знойдзецца голкі з ніткай? Я добра такі абнасіўся ў дарозе.

– - Чаму ж не. Я шыю і людзям, і анёлам.

– - Я упраўлюся сам, мне б толькі начынне…

– - Мы наглядалі за вашай хатай, але думалі, што яна абтрусіцца, пакуль вы вернецеся. Хата без гаспадара, як сабака, хутка дзічэе.

– - Чалавек без хаты таксама.

– - Яе можна яшчэ паправіць.

– - Хату паправіць можна…

– - То хадзем, я дам напіцца.

– - Дзякуй, я трохі пазней зайду.

– - А вам не расхочацца?

– - Піць можа і расхочацца, але голка з ніткай усё роўна будуць патрэбнымі.

Хлеў ад самых дзвярэй быў завалены ламаччам. Ён перакінуў сёе-тое з кута ў кут і вызваліў з-пад рыззя варштат.

– - Чаго я сюды прыйшоў?—запытаўся чалавек.

– - Я сам хацеў пра гэта запытацца,-- сказаў варштат.

– - Ну то пытайся.

– - Твой бацька збудаваў жытло, выкапаў студню, змайстраваў варштат. А што зрабіў ты?

– - Я бавіўся жыццём, як цацкай, пакуль не апрыкла. А цяпер вось думаю, якога яшчэ ражна мне трэба? Ты не ведаеш?

– - Чалавеку нічога не трэба, абы было што рабіць. А работа ёсць заўсёды. Таму чалавеку нічога не трэба.

– - Хіба чалавек усяго толькі прылада?

– - Чалавека выпраўляюць сюды не на пагулянку. Так лічыў твой бацька. І той, хто не лянуецца, будзе мець пасля ласку на тым свеце, а лайдака зноў вернуць, каб рабіў тут самую брудную работу.

– - Мне хапіла аднаго разу, болей я не хачу.

– - Тады бярыся за справу. Можа яшчэ паспееш…

– - Каб жа я ведаў, за што мне брацца?

– - А чаму цябе навучылі?

– - Хадзіць па дарогах і без дарог.

– - Хада – гэта не работа, хада – гэта шлях да работы. А калі ты прыходзіў, дык што там рабіў?

– - Калі я прыходзіў, то ішоў далей.

– - Дык ты пасвіў вецер,-- здагадаўся варштат.

На падворку суседа бязладна скакала сякера. Ён падумаў, што яму не абыйсціся без сякеры і пайшоў праз дарогу да суседа.