Бутэвіч Анатоль
Шрифт:
Уладзіслаў стаў каралём венгерскім пасля смерці гаспадара чэшскага і венгерскага Альбрэхта ІІ (27 кастрычніка 1439 года). Знаны польскі гісторык Ян Длугаш зазначаў, што каралевіч Уладзіслаў быў вельмі падобны да свайго бацькі Ягайлы і тварам, і паставай, і нават звычкамі шчодра раздаваць падарункі – “не за заслугі тых, хто атрымліваў іх, а каб пазбегнуць непрыязнасці”. Слухаўся дарадцаў, быў прыхільнікам кампрамісаў. Вельмі любіў прыроду і рыцарскія баі. Гэта было адным з матываў шмат якіх ваенных паходаў.
Казімір ІV Ягелончык, Андрэй (30.11.1427 – 7.6.1492) – трэці сын Ягайлы і Соф'і Гальшанскай, унук Аляксандры Друцкай – Соф’інай маці, вялікі князь літоўскі ў 1440–1492 гадах, у 1447-1492 гадах і кароль польскі. Пасля трагічнай смерці вялікага князя літоўскага Жыгімонта Кейстутавіча 13-гадовы Казімір у суправаджэнні вялікай групы польскіх паноў быў адасланы ў Княства як намеснік караля Уладзіслава ІІІ. Але віленскія баяры, сярод якіх быў і Юрый Сямёнавіч з роду Гальшанскіх, падпаілі польскіх гасцей і ноччу 29 чэрвеня 1440 года ў кафедральным касцёле Вільні ўручылі Казіміру Гедымінаў меч і ўганаравалі мітрай, абвясцілі вялікім князем.
У красавіку 1445 года адбыўся з’езд у Серадзе, дзе з падачы Збігнева Алясьніцкага Казімір абраны каралём, хоць сам на з’ездзе не прысутнічаў. Удзельнікі з’езда запрасілі яго на чарговы вераснёўскі з’езд у Пётркаў, але ён таксама не прыехаў. Вырашылі выслаць пасольства да Казіміра ў Княства, разам паехала і ягоная маці каралева Соф’я. 15 кастрычніка паслы з’явіліся ў Гародні, прасілі Казіміра заняць каралеўскі пасад. Казімір не хацеў прымаць карону, параіў звярнуцца да паноў-рады. Пры ім наогул павысілася роля паноў-рады. 1 снежня 1445 года вялікалітоўская рада не падтрымала просьбу палякаў. Такія паводзіны Казіміра, падтрыманыя панамі-радай, можна вытлумачыць жаданнем захаваць самастойнасць Княства, пазбегнуць яго інкарпарацыі ў Карону. Пасля было яшчэ некалькі з’ездаў, не адно пасольства да Казіміра, перш чым ён прыехаў у Польшчу, дзе ў Сандаміры спаткаўся з маці. У верасні 1446 года палякі вымушаны былі падпісаць з Княствам дакументы, дзе няма слоў пра унію альбо пра верхавенства Кароны над Княствам. Ажно да Люблінскай уніі 1569 года Княства і Карона заставаліся суверэннымі гаспадарствамі, аб’яднанымі адно агульнасцю кіраўніка.
23 чэрвеня 1447 года Казімір прыбыў у Кракаў, дзе 25 чэрвеня быў каранаваны. Караляваў ён сорак шэсць гадоў. У Княстве ж не выбіралі вялікага князя, таму пасада гэтая заставалася за Казімірам. У яго адсутнасць кіраўнічую ролю выконвалі паны-рада. Аднак сам ён вельмі часта наведваў Княства.
У 1481 годзе супраць караля выкрыта змова, смерцю пакараны ягоныя сваякі князі Міхаіл Алелькавіч і Іван Юр’евіч Гальшанскі, унук Сямёна Лютага. Цікава, што бацька Івана Юрый Сямёнавіч Гальшанскі быў адным з арганізатараў выбрання Казіміра на пасад вялікага князя.
Жанаты з малодшай дачкой караля чэшскага, венгерскага і нямецкага Альбрэхта аўстрыйскай прынцэсай Эльжбетай з Габсбургаў, званай Ракушкай, Ракушанкай (1437 – 30.8.1505). Гісторыкі назвалі Эльжбету маткай каралёў, бо чатыры яе сыны займалі каралеўскі пасад у розных дзяржавах: Уладзіслаў стаў каралём чэшскім (1471-1516) і венгерскім пад імем Ласла ІІ (1490-1516); Ян Ольбрахт – кароль польскі (1492–1501); Аляксандр – вялікі князь літоўскі (1492–1506), кароль польскі (1501–1506); Жыгімонт І Стары – вялікі князь літоўскі (1506–1548) і кароль польскі (1506–1548).
45 гадоў – найдаўжэй як хто іншы, знаходзіўся Казімір на каралеўскім пасадзе, а на гаспадарстве ў Княстве – 52 гады. Памёр у Гародні. Пахаваны ў Кракаве ў капліцы Святога Крыжа.
Альгерд (1296 – май 1377) – трэці сын вялікага князя літоўскага Гедыміна ў другім шлюбе з княжной Вольгай, бацька Ягайлы, князь крэўскі (княства атрымаў ад бацькі) і віцебскі, заснавальнік вялікакняскай дынастыі Альгердавічаў. Вялікі князь літоўскі ў 1345 – 1377 гадах. Існуе меркаванне, што Альгерд і Кейстут кіравалі ў Княстве сумесна, Кейстут – на заходніх літоўскіх і беларускіх землях: Жамойць, Трокі, гарадзенская і берасцейская землі. Пры ім тэрыторыя Княства павялічылася ўдвая, а беларускія землі занялі цэнтральнае месца.
Многія расійскія даследчыкі лічаць, што пасля перамогі над татарамі Альгерд набыў значны аўтарытэт як змагар супраць Залатой Арды і стаў сур’ёзным прэтэндэнтам на лідэрства ў ажыццяўленні ідэі агульнарускага адзінства, аб’яднання рускіх зямель вакол Вялікага княства Літоўскага. Некаторыя нават аналізуюць “агульнарускую праграму” Альгерда ў гэтым аб’яднальніцкім накірунку.
Ад двух жонак – дачкі апошняга віцебскага князя з роду Рурыкавічаў Яраслава Васількавіча Марыі (шлюб адбыўся ў 1318,) і Улляны – дачкі цвярскога князя Міхаіла Аляксандравіча (шлюб у 1350, праз гэта ён парадніўся з вялікім князем маскоўскім Сямёнам Гордым, бо Улляна была сястрой Сямёнавай жонкі) меў 12 сыноў і 9 дачок.
Вялікімі князямі былі Ягайла і Свідрыгайла. Усе сыны захоўвалі праваслаўе, таму мелі і імя па бацьку – Альгердавічы. У 1386 годзе (пасля Крэўскай уніі) разам з Ягайлам некаторыя прынялі каталіцтва. Ёсць меркаванне, што Альгерд, які прадчуваў свой зыход, запрасіў святара замкавай царквы і ахрысціўся па ўсходняму абраду. Акрамя таго, са згоды жонкі Улляны цела яго было спалена на кастры ў Мейшагодзе ля Вільні, а попел пахаваны ў царкве.
Вітаўт Вялікі, Віганд, Вітольд, Аляксандр (1350, нарадзіўся ў Старых Троках – 27.10.1430) – вялікі князь літоўскі з 1392 года. Сын Кейстута і Біруты – дачкі баярына Відмунша, язычніцкай вайдэлоткі з капішча Перуна, стрыечны брат Ягайлы. Капішча – месца, дзе язычнікі ўшаноўвалі сваіх багоў і прыносілі ім ахвяры, размяшчалася звычайна на ўзвышшы, на берагах рэк і азёр. Біруту Кейстут выкраў з капішча і зрабіў сваёй жонкай. У 24 гады Вітаўт ажаніўся першы раз – з Марыяй-Апраксіяй. Каля 1377 года ажаніўся другі раз – з Ганнай, дачкой смаленскага князя Святаслава Іванавіча, якая была сястрой Агрыпіны – жонкі Івана Альгімонтавіча Гальшанскага, дзеда каралевы Соф’і. У 1418 годзе, адразу ж пасля смерці Ганны (1 жніўня), ажаніўся на гальшанскай князёўне Улляне (19 лістапада), Соф’інай цётцы. Яна была ўдавой пасля князя Карачэўскага. 21 кастрычніка 1383 года, пасля ўцёкаў да крыжакоў, першы раз ахрысціўся па рымска-каталіцкаму абраду і ўзяў імя Віганд. У 1384 годзе, пасля вяртання ад крыжакоў, вярнуўся ў праваслаўе, атрымаў імя Аляксандр. Трэці раз прыняў каталіцтва разам з Ягайлам і ягонай дружынай у Кракаве ў 1385 годзе, але захаваў імя Аляксандр. Пад уплывам Улляны пабудаваў на азёрным востраве ля Трокаў царкву святога Георгія, а на беразе – манастыр з царквою Нараджэння Багародзіцы.