Бутэвіч Анатоль
Шрифт:
Меў высокі аўтарытэт у Княстве, Польшчы і іншых гаспадарствах Еўропы. Ведаў некалькі моваў. Пры ім Княства дасягнула значнай славы, пашырылася тэрытарыяльна. Мікола Гусоўскі ў сваёй паэме “Песня пра зубра” шмат узнёслых слоў прысвяціў гэтай выбітнай постаці, называў яго, як і сучаснікі вялікага князя, Вітаўтам Вялікім. Вітаўт пашырыў тэрыторыю Княства ажно да Чорнага мора, далучыў да яго Смаленск, Вярхоўскія княствы (землі ў вярхоўях Акі), Пскоў, Вязьму, Казельск, васльную залежнасць ад яго прызналі цвярскі і разанскі князі. Збудаваў замкі ў Троках, Вільні, Гародні і іншых местах.
Гісторыкі лічаць, што пасля знакамітай перамогі на Грунвальдскім полі Вітаўт значна ўмацаваў свае пазіцыі незалежнага кіраўніка і аб’яднальніка рускіх зямель вакол Вільні, меў на гэты конт свой план, які працягваў аб’яднаўчыя ідэі і намеры Альгерда. У 1391 годзе выдаў сваю дачку Соф’ю за вялікага князя маскоўскага Васіля І Дзмітравіча, які таксама меў намер стаць на чале аб’яднання рускіх зямель.
Пасля смерці пахаваны праз 8 дзён у Віленскім кафедральным касцёле побач з жонкай Ганнай. Польская каралева Бона Сфорца ў адзнаку заслуг Вітаўта Вялікага паставіла яму надмагільны помнік з бюстам “вялікага мужа” Княства.
Гальшанскія – старадаўні княскі род герба Гіпацэнтаўр. Паходжанне звязваюць з дынастыяй Кітаўрасаў, якая панавала ў Літве да Віценя і Гедыміна. Гальшанскі замак, што на Ашмяншчыне, быў іхнім радавым гняздом. Згодна з легендай Гальшаны заснаваў сын князя Рамана (Рамунта) Гольша (Гальшан). А сынам Гольшы быў Альгімонт, таму ўсе гальшанскія князі называліся Альгімонтавічамі. Першы вядомы прадстаўнік роду кіеўскі намеснік Іван Альгімонтавіч (1379–1401), жанаты з Агрыпінай – смаленскай князёўнай, сястра якой Ганна была жонкай Вітаўта Вялікага. Іван спрыяў Вітаўту ў барацьбе за вялікакняскі пасад, разам з ім двойчы ўцякаў да крыжакоў, падпісаў прысягу Вітаўта Ордэну (19 студзеня 1390), на чале пасольства адвозіў восенню 1390 года ў Маскву дачку Вітаўта Соф’ю, якая стала жонкай вялікага князя маскоўскага Васіля І.
Сын Івана Альгімонтавіча Андрэй Вязынскі (1365? – 1410) быў жанаты на друцкай князёўне Аляксандры Дзмітраўне. У іх было тры дачкі:
Васіліса (Васа), у лютым 1422 года, перад шлюбам Соф’і і Ягайлы, яе аддалі за князя Івана Уладзіміравіча Бельскага. Іхнюю першую дачку Ганну Бельскую кароль польскі Казімір выдаў у 1448 годзе за Пяста Баляслава ІІІ – цешынскага князя. Другая дачка Таццяна Гальшанская была першай жонкай Канстанціна Іванавіча Астрожскага. Пасля смерці Івана Бельскага Васіліса выйшла за кузэна князя Міхаіла Сямёнавіча, які разам з жонкай уфундаваў у Бельску Падляшскім царкву. Калі памёр Міхаіл, Васа, верагодна, узяла прозвішча Бельскіх, валодала Смальнянамі, памерла напярэдадні 1484 года, пахавана ў Бельскай царкве.
Соф’я (каля 1405 – 21.9.1461) у 1422 годзе стала жонкай Ягайлы і каралевай польскай, шлюб адбыўся 24 лютага 1422 года ў Новагародку.
Марыя выйшла замуж за сына малдаўскага гаспадара Эліяша, які пасля смерці бацькі атрымаў уладу.
Пасля смерці ў 1410 годзе мужа – гальшанскага князя Андрэя Вязынскага Аляксандра Дзмітраўна Друцкая (1380? – 1426) перабралася з дочкамі з Гальшан у Друцк да свайго брата Сямёна Друцкага, у якога было шасцёра сваіх сыноў.
Дачка Івана Альгімонтавіча Улляна была спачатку жонкай князя І. Карачэўскага, а пасля смерці мужа – жонкай Вітаўта Вялікага, шлюб адбыўся ў Гародні 1 лістапада 1418 года. Ёсць меркаванні, што Вітаўт забіў князя Карачэўскага, каб узяць за жонку Улляну. Ёй 1 красавіка 1428 года Вітаўт адпісаў у пасаг Новагародак з ваколіцамі, а калі паміраў, даручыў апеку над ёй каралю Ягайлу-Уладзіславу. Памерла каля 1448 года, мела 70 гадоў, пахавана ў Вільні, у касцёле святой Ганны.
Сын Аляксандра Гальшанскага Павел вучыўся ў Ягелонскім універсітэце ў Кракаве, пасля ў Рыме, меў схільнасці да філасофіі. Добра ведаў літаратуру, сабраў багатую бібліятэку. Быў выхавацелем будучага вялікага князя літоўскага Жыгімонта Аўгуста. Стаў старастам пінскім, пралатам-архідыяканам касцёла святога Станіслава ў Вільні, епіскапам віленскім. Да ліку святых залічана Юліянія, дачка Юрыя Сямёнавіча. Яна памерла ў 16 гадоў і пахавана ў Кіева-Пячорскай лаўры, якую падтрымлівалі многія з роду Гальшанскіх.
У выніку перакрыжаваных шлюбаў прадстаўнікі роду Гальшанскіх парадніліся з іншымі знакамітымі родамі – Астрожскімі, Гаштольдамі, Сапегамі, Храптовічамі, а адна з сясцёр апошняга князя Гальшанскага Марыя ў трэцім шлюбаванні была жонкай Андрэя Курбскага.
Друцкія – старажытны княскі род крыўскага паходжання герба Друцк. Згодна з некаторымі меркаваннямі, паходзіць ад Усяслава Чарадзея. Сын полацкага князя Барыса Усяславіча князь Рагвалод пасля паразы ў змаганні за полацкі пасад (1161) завалодаў Друцкім княствам. Прадстаўнікі роду займалі высокія пасады ў Княстве, былі буйнымі землеўласнікамі. У ХІV стагоддзі род падзяліўся на дзве лініі: прадстаўнікі старэйшай, што паходзіла ад князя Васіля Міхайлавіча, у пачатку ХVІ стагоддзя выехалі ў Маскву, малодшая лінія пайшла ад князя Сямёна Міхайлавіча і засталася ў Княстве, падзялілася на некалькі галін.
Друцкія праз Аляксандру Дзмітраўну (1380? – 1426) – сястру Сямёна Дзмітравіча, якая стала жонкай Андрэя Іванавіча Гальшанскага, парадніліся з гэтым вядомым княскім родам. Іхняя дачка Соф’я Гальшанская 24 лютага 1422 года стала жонкай Ягайлы і каралевай польскай. У Сямёна Дзмітравіча пасля смерці ў 1410 годзе Андрэя Вязынскага выхоўваліся дочкі роднай сястры Аляксандры Гальшанскай Васіліса, Соф’я, Марыя. Выхоўваліся разам з яго сынамі, якіх было шасцёра: Іван Баба, Іван Пуцята, Рыгор, Дзмітрый Сякіра, Міхаіл Лобан, Васіль Красны.