— Дай, Божа, заўтра тожа, — лоўка ўставіў слова Кузёмка, які засяроджана і ўдумліва смакаваў кожную з падаваемых Марыляю страў.

Дзіўны чалавек! Ніхто напэўна не ведаў, адкуль ён родам. Казалі, што з Вайской — так называлася вёска кіламетраў за дзесяць ад Прускі. Яшчэ казалі, што быццам бы Кузёмку, калі быў яшчэ малады, здрадзіла дзяўчына — Параска з двара пана Бяльчынскага. Пасля гэтага ён шмат хварэў, нават у беспрытомнасці знаходзіўся. Думалі, што з яго ўжо нічога не будзе, але чалавек ачуняў. Праўда, стаў нейкім іншым, непазнавальным. Як бы які зрух у ім адбыўся. Зрэшты, падрабязнасцей ніхто не ведаў. Прывыклі: ходзіць Кузёмка па свеце… Часам хто пашкадуе бедака — з харчу што дасць, сарочку чыстую, Кузёмка, трэба сказаць, надта любіў сарочкі мяняць, каб заўжды чыстыя былі. Бо як-ніяк — лічыў сябе кавалерам.

Прачнулася Барбарка, падала голас з калыскі.

— Тоня, пакалышы, я зараз, — усхапілася Марыля.

— Есці просіць, — усміхнуўся Кузёмка.

— Зараз пакармлю.

Звычайна зайшоўшы пад восень ці зімою ў вёску, Кузёмка шукаў, дзе сядзяць кудзельніцы. Не надта крыўдзіўся, калі ў хату не пускалі (здаралася і такое). Але часцей за ўсё пускалі, чакалі ад яго навін. Кузёмка — газета з нагамі. Усё ён ведае. І цяпер, у Кужалёў, Кузёмка чакаў моманту, калі ў яго пра нешта спытаюць.

— Дык што новага на гэтым свеце чуваць? — першы азваўся Міхаль, як бы адчуваючы стоенае Кузёмкава жаданне.

Госць, не задумваючыся, адказаў:

— Што новага? Канец свету ідзе. Страшны суд. Кажуць, на дваццатым стагоддзі ўсё і скончыцца.

— Дык ты казаў пра гэта. Той раз. Добра нашых прускаўцаў напалохаў!

— Як напалохаў? Чым? — як бы сумеўся Кузёмка.

— Ну, што вось дваццатае стагоддзе пачалося…

Дзівак хваравіта паморшчыўся, нібы нешта забалела ў яго ўнутры, абвёў прысутных усмешлівым прабачальным позіркам (дарую вам, маўляў, ваша невуцтва, людзі) і пачаў тлумачыць:

— Стагоддзе — гэта сто год. Круглая мера часу, разумець трэба! — ён падняў угару палец. — Пасля гэтага будзе ўжо нешта зусім іншае…

У гаворку ўмяшаўся Кірыла:

— Але вось цыганы на што ўжо павандравалі па свеце, усяго пабачылі, а такога не гавораць, не чуў я ад іх…

— Цыганы-ы… — насмешліва прамовіла Марыля. — Знайшлі каго слухаць — злодзеі!..

— А ім, каб ты ведала, дазволена красці,— прыпальваючы ад лучыны цыгарку, сказаў Міхаль.

— Хто гэта ім дазволіў?

— Хто? Як яшчэ Хрыста распіналі, дык падышоў да катаў гэтых цыган, украў цвік і неўзаметку схаваў за шчаку. Таму Бог дазволіў цыганам красці.

Усе павесялелі… Марыля пачала ўкладваць малую ў калыску.

Кузёмка ізноў вярнуўся да распачатай гаворкі:

— Аднака, пра цыганоў гэта не сур'ёзная размова… У Пісанні ўсё сказана. Прыйдзе Анціхрыст, лютаваць будзе.

— Няўжо?! — жахнулася гаспадыня.

— Адкуль жа ён прыйдзе? — пацікавіўся Кірыла.

— З затачэння, з-пад зямлі яго Бог выпусціць. Пакуль што ён там — за сямю пячацямі.

Кузёмка гаварыў з такой пераконлівасцю, як быццам ён сам быў гам, дзе сядзіць Антыхрыст, і бачыў усё на свае вочы.

— Каб як палепшыць чалавека — вось добра было б, — устрапянуўся дзівак.

— Не палепшыш, — скрушна матлянуў галавой Кірыла.

Усе задумаліся. Пры агульным маўчанні Міхаль падняўся

і пачаў апранацца.

— Куды ты? — занепакоілася Марыля. — Не пераймайся ўжо так.

— Хачу на неба глянуць.

І выйшаў, пра нешта думаючы.

Марыля ведала, што яго трывожыць, — Ясё…

Над Прускай, на фоне далёкіх зорак, свяціла поўня, узнімаючыся ўсё вышэй і вышэй над заснежанымі карчамі. Месячнае святло срэбрам клалася на саламяныя дахі хат, лазовыя агароджы, уснежаную зямлю. Пахла начным ветрам і холадам.

Радасна завіскатаў, замахаў хвастом Курцік, убачыўшы гаспадара. Міхаль вынес яму кавалак хлеба, а сам стаў пад страху і паглядзеў уверх, паўзіраўся ў месяц, у прывычна знаёмае аблічча на ім, што не то раўнадушна, не то добразычліва глядзела на зямлю. З хлява падаў голас Орлік — ціха заіржаў, пазнаўшы, відаць, гаспадара. За вёскай, здаецца на Дармідонтавым хутары, чуваць было, як на некага брахаў сабака. Пра што толькі не падумаецца чалавеку апоўначы пры месячным святле! Найболей даймала судовая справа, якая чакала яго наперадзе. «Дзе ж тых сведкаў дастаць? — думаў Міхаль. — І колькі ўсё каштаваць будзе? Пакуль той Кузёмкаў Страшны суд будзе, трэба гэты перажыць…»

Пазавуголлю паныла скавытаў вецер, быццам пра нешта хацеў сказаць ці папярэдзіць.

«І доўг трэба сплаціць… Клопаты, клопаты, клопаты… Сумная доля быць чалавекам… Але нічога, павінна ж некалі наладзіцца».

Справіўшы малую патрэбу, ён вярнуўся ў хату. Зачыніўшы за сабою дзверы, сказаў:

— Зор шмат, значыць, куры несціся будуць.

У хаце не змаўкала размова.

Кузёмка дрыжачым голасам працягваў сваю казань:

— Дык гэта яшчэ не ўсё — зняў ён шастую пячатку! Тады што — землятрус пачаўся, сонца пагасла, а месяц, паверце, чырвоным стаў, як кроў!