— Туекел слтан Абдолла ханнан ашан бетімен, — деді ол сзін жалап, — Талас зеніні бойындаы Дулат еліне келген. Мнда Есім слтанны шешесі, Шаайды зіне ермей алан бйбішесі Балайым Бикені аулы бар еді. Содан кейін Туекел айын жрты араспандаы ыпшаа барды. Одан Сарайшыа сапар шекті. Мнда мегерлік дстрімен, Ханазардан айрылса да, лі де болса толысып отыран Аторынды тоалдыа алды. Аыры, адуынды Балайым Бикені ыпалы жретін Жетісуды теріскей іріндегі лы жзді рулары мен Ноайлы, ыпша, оырат билеріні олдауы арылы арада ш жыл ткенде лкен Орда таына хан боп ктерілді.

— аза елі Туекелді ткен кнсін кешіріп, лкен Орда тірегіне шоырлана бастады, — деді Бар жырау. — йткені оан басын осар ер керек еді. Ойпатты тасын басанда, не орманды рт аланда асыр мен оян, бы мен жолбарыс апаттан тылма боп бірге ашады. аза елі ол кезде осындай жадайда еді. Жан-жаынан аптаан жаудан тылуды жолы — таы да тек бас бірлігі. Бір жаадан бас, бір женен ол шыарып, бір ерді соынан еру ажет болатын. Ондай адам Абдолла жаындаы кесі Шаайдан блінген ба-дулетке арамаан ер азамат Туекел. Осылай деп бекзадалар халыты ындыран. Осылай деп бкіл туан-туысы, аа-інілері де дріптейді. Жалыз ауіп Шаай болса, о да жаында дние салан.

Бл кезде, рине, Бхар ханы Абдолла да текке арап жатпады.

Бхара арсы ктерілген ебекші жртты ана бояп, басты. Хандыыны отстігіндегі Бадахшанды, батысындаы орасан, Гилян, Хорезмді зіне біржолата баындырып алды. Шыыс Тркістана аттанып, ашар мен Жаркентті аямай шауып, кп мал-мліктерін олжаланды. Енді алдында Сырды орта жне ая шеніндегі алаларды баындыру ана алды.

Осы екі арада Абдолла хан мен оны баласы бді-Мумин арасында бір хандыты екіге блген аразды аулап кетті. Абдолла хан болан кннен бастап, бді-Мумин бкіл Балхыны мегеріп келген. Оан енді бл билік аз крінді, бкіл хандыты билегісі келді.

Сйтіп Бхара хандыыны кші екіге блінді.

Осы жадай енді аза хандыыны кшеюіне, Тркістан саясатына тікелей атынасуына кп кмек берді.

Сйткенмен де аза даласыны халі иындай бастады. ытай бодыханы айдап салан Жоар скері аза ауылдарын шабуды детті. Сан трлі жауызды діс олданып, ытай саясаткерлері кшпелі халытарды арасына от жаып, біріне-бірін айдап салып, оларды шрайлы жерлерін зіне ала берді. зара айаспен алжырауа айналан бл халытар ытайды тртіпке ойыл- ан скерлеріне за арсылы білдіре алмады. ытай айдаары созыла жылжып, аза жеріне тсті.

Ал быласы мен теріскей жаынан дл азір тніп тран ауіпті Туекел хан крмеді. Тбі ытай бодыханымен, Жоар онтайшысымен алыса алар кн туса, бл жатаы айбарлы кршісі Россияны керегі болар деп ойлады ол. Тіпті Абдолламен соысан кезде де орыс патшасыны тыныш жатаны ажет-а. Осы жадайларды есепке ап, ол Тменге зіні немере аасы Оразмхаммед батырды елшілікке жіберді. Біра Оразмхаммед Тмен аласына баран со, осы аладаы Мскеуге арсы рекет жасап жрген Ноайлы билеріні тобына осылып кетіп, ола тскен. Орыс патшасы ттындарды айдап Мскеуге алып келіп, Ноайлы еліні билерін лім жазасына бйырып, «Джамши л-тарихиды» жазан Жалайыр адір лби мен Оразмхаммедті тірі алдырады. Оразмхаммедті кесі Борис Годуновты арамаында біраз жыл ызмет істеп, патшаа ебегі сіген адам еді. Сол себептен оны баласына тимеген. Ал Туекел хан немере аасы Оразмхаммедті босатып аламын деп кп рекеттенді. Мскеу патшалыымен келісім сз де жргізді. Елшілік те жіберді. Біра патша Оразмхаммедті босатпады да жне лтірмеді де. Аырында орыс жеріне уылып барып, ызметімен наан Тотамыс ханны немересі асым слтанны аты берілген Касимовка (Кармек-Шахар) аласына Оразмхаммедті мірші етті. Енді Туекел хан тыныш жатан жолбарысты йрыын басысы келмей, Мскеу патшасы Борис Годуновпен тіл табуа тырысты. Бан Оразмхаммед те аз жрдем берген жо. быласы тынышталан Туекел, кесі мен баласыны арасындаы шпендікті пайдаланып, Абдоллаа арсы соыс ашпа болды. рине, соыс ашуа хандара ашан да болса себеп табылады, тбі Сыр бойындаы аза шаарларына туатын ауіп осы хан жаынан туады деп сенген Туекел. Содан кейін барып, аза жеріне кзін тіккен ытай, Ойрат хандытарымен алыспа болды.

— Яссы шаары бл кезде Тркістан шаары деп аталан. Туекел ханны астанасы да осы Тркістан. Хан сарайы ожа Ахмет Яссауи мешітіні кншыыс жаында, алы бау-башаны арасына салынан. Кйген кірпішке сан трлі бояумен шекейлеп жазылан ран срелері, сырлы демі рнектер. Отстікті аыза ысты желі еш сер ете алмас, алы абыралы ке блмелер. Тркістан хан сарайы Самарант пен Бхар патша сарайларындай алтын кмбезді, айбарлы болмаанмен, біркелкі сыпайы, салтанатты.

Ал азір, жасыл тккен майды сулетіне арамай, соыса дайындалан ала деттегісінен бір трлі суы, ызарлы. Жаса жалыз Тркістан ішінде ана емес, сонау арна пен Сукенттен бастап, Тркістан маындаы дих, ышлатарды бріне де лыылдап толан. А Жайы, Есіл, Нрадан келген жуан оныш батырлар, Жаркент, Асудан да келген ытайы ылыш безенген жауынгерлер.

Кеше хан кеесі болан. Бл кеесте Туекелді арамаындаы алы скер ш сапа блініп, Абдоллаа кш жинауа ммкіндік бере алдымен Ташкентке, онан кейін Самаранта аттанылсын деп шешілген. Бл алаларды аланнан кейін барып Бхар ханымен келісім сз жргізілсін делінген.

Тркістаннан шыатын скерді басшылары рине хан тымынан болма: о олын Туекелді інісі батыр джек, сол олын азір жиырмаа жеткен, жрт: «Еселі бойлы ер Есім» деп атай бастаан Есім слтан басарма. скерді ортадаы кіндік олыны туын Туекел хан з шатырына тікпек. Осылай ш тісті ткір айырдай алы ол Ташкентті оршама. Бндай жадайда андай лкен шаар болмасын, тек з кшімен ана арсыласа алады. Олара сырттан жрдем келмейді. Ал Абдолла скеріні дені жалдама скер. Сан трлі лтты анмар, бзы, тентектерінен рылан. Бндай жалдама скерді зінен кшті ола арсы жаниярлы крсете оюы екіталай. Оны стіне ала трындары Бхар хандыыны ауыр алым-салыынан бден жадап-ждеген. Бан шыдай алмаан шаруалар атын, баласын шбыртып аза даласына арай ашатын. Абдоллаа бір кезде ызмет істеп, Бхар жртшылыыны андай ауыр кйде екенімен жасы таныс Туекел, Ташкент, Самарант жататарына: егер шаарлары бан кшетіндей кн туса, алым-салытан млдем босатамын деп уде берді. Б да ала трындарыны бірігуіне ірткі салды.

Жеіс з жаында болатынына кзі жеткен Туекел ибадат блмесіне кіріп, Аторынны тсегінде йысы анып шыан.

Біра таертегі аса отырар алдында оан таы бір жаман хабар жетті. Ол зіне серік адамдарды бірде-бірін шаыртпай, хан сарайына Жиембет жырауды алызды.

Таертегі намазын оып, шайын ішіп хан сарайына келсе, Жиембет жырау есік алдындаы бауда ктіп отыр екен.

Туекел узіріне:

— Жырау кірсін, — деді.

Бл баяы стай алса шотай кйіп тран Жиембет емес. Трі солын, отыздан жаа асып бара жатса да ою ара саалына а тсе бастаан. Басындаы бркі де жас кезіндегідей ып-ызыл ыр тлкісіні терісінен кмкерілмеген, срылт жнді аратау арсаыны пшпаынан жасалан. стіндегі шекпеніні де жаасы мен жедері ырылан. Тек кілі домбырасы ана жап-жаа. Сір, хан ордасына азырттан жол шегерінде домбырасын дейі жаартандай…