Орыс патшасыны аза жеріне ішкерілеп кіре бастаанын крген Жоар елшілері, здерімен одатас араалпа батырларын ертіп, дым бітіре алмай, елдеріне айтып кетті.

Блар кеткеннен кейін Неплюев таы екі мселе арады, бірі Орта жз бен Кіші жз хандарыны арасындаы айшылы болса, екінші Еділ алматары мен аза еліні арасындаы шпей келе жатан асты еді.

аза хандарыны зара жау болуы Россияа аншама тиімді боланыменен де, білайырды біржолата шошытып алмайын деп, Неплюев оан «андай иын істі болса да татулыпен шешуге тырыс» деп аыл берді. Оны стіне білайыра з арамаындаы орыс арашекпендерімен жаыныра отыру шін, Елек пен Берді зендеріні бойында кшіп жруге рсат етті. Бл соынан аза еліне деген лкен жасылы боп табылды. Осы арада Кіші жзді е алашы егінші жрты пайда болды. Ал ханны зіне «орыс бекіністеріні айсысына болса да кіріп жруге еріктісі» деді. Сондай-а Кіші жзді ханын азынаны астыымен амтамасыз етуді орыс кімшілігі з міндетіне алды. Неплюев осы болмашы істі брін патша азамны білайыра ерекше крсеткен рметі деп ындырды. Бны брі жылаан баланы олына бір зім нан статанмен бірдей, Орынбор губернаторыны шыарып салма саясаты екенін білайыр тсінсе де, арсы ештее айта алмады.

Еділ алматары мен аза еліні таласын да Неплюев оай шешті. Дос- тастырып, бірімен бірі арым-атынасын жндеп, ел боп араласып тратын келісімге келтіруді орнына, «Еділ алматары, сен Жайыты бергі бетіне тпе, ал аза елі, сен Жайыты ары жаасына шыпа» деп кім айтты. «Ттындарымызды айтарып берсін» деген Еділ алматарыны тінішіне, Жнібек: «оларды айтару ммкін емес, біз сол жылы-а алма ттындарын Хиуа, Бхар базарларына сатып жібергенбіз» — дегеннен кейін, Неплюев бл мселені соынан арама болды. Осылай тынымды ештее ндіре алмаан Еділ алматарыны елшісі де іштей тынып еліне жріп кетті.

Бл мжілісте тікелей з басына олжа тапан тек Жнібек болды.

Келісім сз ызу жріп жатан кезде, алт еткен бір зілісте Неплюев онатарды басты адамдарын зіні шатырына жинап, азаты, алматы, баш- ртты слтандары мен батырларыны алдында тамаша бір шабытты нмен Елизавета Петровнаны указын оып шыты.

Бл указда патша азама крсеткен адал ызметі шін Жнібекке ырыз-аза халыны бірінші тарханы деген ата берілді. (Бл Россиядаы фельдмаршал дрежесімен те еді). Егер патша азама адал ызмет істесе, тархан атаы оны балаларына, рпатарына дейін мирас етіледі делінген.

Указды оып шыаннан кейін жаа тарханны рметіне барабан соылып, зебіректерден салют берілді.

ошамет крсеткен жрт гуілдесіп кетті.

— Уа, Шаша, аты бйгеден келді!

— Даы аса берсін, Жнібек!

— Тархан дегені хан дегені ме екен? арадан да хан шыады екен-ау!

— Шап ауыла, сйінші сра!

— Уа, Арын атам, бір ктерді ой аруаымды! — десіп, бкіл дала шуа толып кетті.

Тархан? Бл ай халыты тіліндегі сз. Дрежесі андай болма? Жнібекке бл атты сраалы ашан! Патша азам указын не берем, міне берем деп, Жнібекті алдына оны ызыл тлкіні йрыындай бладатты да ойды. Аыры берді-ау йтеуір. Брын зі тілектес боп жрген білайырды иялы азір алай-тлей. Бл не? ызаншаты, лде кре алмасты па? Аайынды екі адам бйгеге ат осып, аасыны аты келсе, ызанша болса, інісіні жаны кйінеді. Б да сондай бірдее… йтпесе білайыра Жнібектен жаын кім бар? Туан балалары да хана бдан арты жасылы ойлаан емес.

Жнібекке тархан аты берілгенде шаттанандары кп, жанына ызаныш шоы тсіп, кндестік сезім билегендер де аз емес. Ондайлар р клген, уанан болады. Біра, кздерінде ызар, еріндерінде кекесін ізі байалады.

Ал, Неплюевті з есебі зінде, «Бала секілді, бларды уануы да, ренжуі де оп-оай. Мндай елді басару иына тспейді. Егер біреуді мерт еткі келсе, згеден оны дрежесін жоары ктере ойса боланы».

… Жалпы келіссздер бітіп, онатар тарардан бір кн брын Неплюев дабайды таы шаырды.

— білайыр хан кптен бері Сырдарияны етегіндегі лап алан кне ала Жанкентті айтадан жндеуді срап жргенін білесі бе? — деді.

— Білем…

— Не шін екенін де білесі бе?

— Ммкін Жоара таяу трысы келетін шыар.

у тілмаш осылай деп губернаторды бетіне клімсірей арады. Губернатормен соы кездерде жиі кездесіп жрген тілмаш Неплюевті ызарлы тріне де, орынсыз айайына да йреніп алан-ды.

Неплюев з ойын онан ары сабатады.

— Ол кйреп алан аланы айта трызу шін, анша аржы керек екенін білуге геодезистер жіберуге тиістіміз. Жаында хан ордасына прапорщик-геодезист Илья Муравин барады. — Неплюев дабайа тксие арады. — Оны ызметі тек кне аланы орнын зерттеу ана болмайды. Бар хабарды соан жеткізіп трасы…

— п, тасыр, сеніміізді атауа бармын.

— білайыр Муравинді зіне патша кіметіні атынан келген кеесші деп санайды. Солай деп онымен келісілген. — Генерал клімсіреген болды. — Кеесші тілмаш емес, ханны ішінде не жатанын да біліп труа міндетті. Ал осы прапорщик баранша оны міндеті саан жктеледі…

Неплюевті зіне сенбей Муравинді жіберіп отыранына іштей наразы болып алан дабай:

— Ол міндетті мен брын да атарып келе жатан жо па едім? — деді тмен арап. — Жне жаман да атармаан секілді едім.

Неплюев з тышысыны кілін таа ждеткісі келмеді.

— Сен жаман жмыс істеп жрген жосы. Адал ебегі шін дрежеден де р алмассы… Прапорщиктен саан келер зиян жо. Бар!

— п, тасыр.

Жарты сааттан кейін дабай білайырдан кптен бері олы жетпей жрген сусар брік пен оалы шапан киді. Біра хан одан жаында зіні Ордасына Жанкентті тексеруге прапорщик Муравин келетінін, ал оны негізгі ызметі ханды аду екенін білді. Ал сол кні тнде Неплюев Петербургке, сырты істер коллегиясына: «білайыр туан баласын аманата беріп отырып, Россияа арсы шыа алмайды, біра оан сенуге де болмайды, йткені ол екі жзді жне ткаппар адам» деп хат жазды.