— Жаздым, жаылдым, Кенесары. Кнім шін жер зерттеуші земтемір орыс- тара жн крсеткенім рас. Бір жола кешір. мір баи лы болып тейін.

Кенесары сазаран алпынан згерген жо. анын ішіне тартып, тіпті срланып алды. Ол аяына жыылып жатан Арыстана арамастан:

— Елін сатан адам, жылы ішіндегі маамен те. зге жылыны сау алып алу шін оан аяу болмаса тиісті. кім біреу-а — лім!

«Халыны амын ойлар болса, е алдыменен оны бірлігін ойла» деп ішінен Жсіп, «опасыза Кенесары дрыс кім айтты».

«атал, йтсе де ділетті».

Біра бл не? зге батырлар деттегідей Кенесарыны шашбауын ктеріп неге «дрыс» деп бастарын шлымайды? Брі бірдей неге тмен арап ал- ан? Аасыны айтанын тмар ттатын Наурызбайды зі де неліктен тнжырап кетті?

Жсіп таданандай йдегі адамдарды бетіне таы бір кз тастады. Ешкім басын ктерер емес. здері лім жазасына бйырыландай абатары тсіп кеткен.

«ажап халы, деді ішінен таы да Жсіп, майданда кездессе жаудан ору, немесе оны аяу дегенді білмейді. Ал айыбын мойнына алып аяына жыылса, анды кекті асы болса да кешіргісі келіп трады. андай лкен, абзал жректі жрт. Брын атуа оы жо боп жрген Арыстан олдарына тсіп еді, оны саалды басымен жасын соралатып кешірім сраан трін, кенет аяп, ажала иылары келмей тр. кімін зге жртты остамаанын Кенесары да сезген трізді. Енді не істер екен?»

Кенесары тнжырай алан батырларыны бетіне кзін бір салып тті де, абаы брынысынан да тксие тсіп, олымен Арыстанды мезеп:

— азір, осы арада ал мынаны басын, аралек! — деді зілді нмен.

Жрт брынысынан бетер тнжырай алды. Біра Кенесарыа кімі дрыс емес деуге ешкімні де батылы бармады. остамаандытарын сазаран трлерінен ана аартып отыр. Ал слтан серіктеріні ойына тсінсе де, бір айтып аланнан кейін, зіні абыройын сатап, кесімінен айтар емес.

«Дрыс, — дрыс, — дейді ішінен Жсіп, осылай атал болса арамаыдаылары да тртіпке, депке йренеді. Айтанынан айтпайтын олбасшы ашанда жауынгерлері алдында абыройлы».

Кенесарыдан міт зген Арыстан аын енді басын ктеріп, тізесінен отырды. «лсем де адамдыымды жоалтпай лейін» дегендей бойын жинап, стіндегі киімін жндеп Кенесарыа арады. лкен бйда пышаын жалататып, тамаынан орып жіберейін деп, жанына келіп, саалынан стай берген аралекті олын аып жіберіп:

— Мені аныма жерік болса ішерсі лі-а, сл шыдай тр, — деді. Сйтті де Кенесарыа таы да арады. — Дат, тасыр! Бас кеспек боланмен, тіл кеспек жо деген. Тре, бір ауыз сзге мрша бер.

— Айт датыды.

аралек те тсініп кейін шегінді. Арыстан анатын сілкіп омданан шар стай, сл бой тзеп алды да, екі кзі жаудырап Кенесарыа арап н шырап оя берді.

Кенеке, жасы крсе арашымын,

Жек крсе де зіні алашымын.

Атаа алты атын алып берген

Атыай арауылды баласымын.

Кенесары «болды» дегендей олын ктерді.

— Аталы сзге арсыз тотамас. Абылай атама бабаларыны істеген жасылыын алдыма тартты ой, оя берідер, — деді.

Баанадан бері ндемей тран батырлар кенет жадырап, бір дауыстан:

— Уа, пле, міне аталы сз! — десіп шулап оя берді.

«андай аылгй жан еді, деді ішінен таы Жсіп, ел билейтін серіктеріні де кілін таба білген жн. Аылшындар «патшаны патша істейтін патша емес, жанындаылар» деп тегін айтпаан ой».

Біра Жсіп Кенесарыны мейлінше раымсыз жан екенін білмейтін. азір босатылып тран Арыстан аын, слтанны бйрыы бойынша, ш кннен кейін «ат теуіп лтіріпті» деген лааппен аралекті олынан аза табатыны дл осы стте оны ойына млде алмаан іс еді. Сондай-а Кенесарыны ола тскен солдаттара да бірден атты келмейтіні з жаына шыару саясаты екенін Жсіп кп ай ткен со барып бір-а тсінді. Ал алашы кезде мны слтанны кепейіл, а кілдігінен деп ан-ды.

Тре шешіміне риза болан батырлар сырта шыты. райсысы зіні атосшысы стап тран атына арай беттеді.

Байтабын мен Абкен сонау Елек пен Ырыз зеніні бойынан араойын ашырлыдаы Кенесары скеріне келіп осылалы, Байтабын Наурызбай жасаына, батыр ыз Абкен Бопай тобына берілген. Байтабын мен Абкен осылады екен деген сыбыс болатын, біра неге екені белгісіз, бл сыбыс сол сыбыс алпында ала беретін. «Біз осыламыз», — деген сз ызды, немесе жігітті аузынан шыан емес, екеуі аалы-арындастай сыпайы сйлесіп ана тілдеседі. Мндай мінездеріне арап кейбір жрт «блары несі?» деп таданса да, аыла салан бада біреулері «Бтен елде жрген со ымсынатын шыар, з елдеріне баран со да уаыт жетер», — дейтін де оятын.

Наурызбай йден шыанда е алдымен апасы Бопайды атын стап тран шашаты найзалы, еркекше киінген ызды крді. Абкен еді бл. Ол батыр Бопайды рі асындаы серігі, рі атосшы нкері. Наурызбайды жрегі кенет дрсілдей соа жнелді. Абкенді алашы кездестірген кннен бастап кіші слтан осындай бір ауруа шалдыан-ды. Наурызбай ауруыны рши тсуіне Абкенні зі себеп болан. Патша скері шабуылынан ауылды бір тыныш кні Кшек слтанны Айанша атты тоалы л тауып, жрт лан-асыр тойа жиналан. Жастар жрген жерде ккпар, балуан кресі ежелгі салт. Осы ан базар ырын мерекеде Наурызбай мен Байтабына кресуге тура келген. зінен екі жас лкен Наурызбайды кші басым болды ма, лде ел аузына ілінген жас батырды мысы жеді ме, бие сауымындай мезгіл алысаннан кейін Байтабын жыылан-ды. Наурызбай бас бйгіге тігілген сліктей ара су жораны зі алмай, бтен елді ызы еді, жанындаы жолдасын жыан айыбым деп, Абкенге тартан-ды.