Дл осы стте Таймас Кенесарыа кршілес елдерден де, соынан ермеген аза руларынан да раым болмайтынын аны тсінді, Оан кенет хан Кене жан-жаын тасын аптаан жалыз бйтерек трізді крініп кетті. «заа шыдай ала ма сол жалыз бйтерек? Бл сраа жауапты тек уаыт ана бере алатын трізді. Таймас Кенесары басына тнген ара блтты еш дауыл сырытып кете алмайтынын таы аны сезінді. Ол жараланан асырдай неден болса да тайынысы келмей тран олбасшысын аяп кетті. Е болмаса соы аылын айтып жрдем бергісі келді.

— Егер жрт, туан жерінен айырылысы келмесе айтеміз? — деді Таймас. — Оларды сойылды кшімен кшіре аламыз ба?

— Ондай аталдыты енді керегі анша? Ергені ерсін. Ергісі келмегені алсын. Халымны жеткен жері сол болса, кпелегеннен не табасы…

Ертеіне мжіліс ашылды. Кенесары бар жадайды ашып беріп, Шу мен Іле бойына кшуден бтен жол жо деп сзін бітіріп: «Ал енді андай кеестері бар?» деп, отырандара кз тастады. Отырандар еш жауап бере алмай жерге арады. Осылай бірталай мезгіл тті.

лден уаытта барып Туке батыр:

— Атта жал, адамда ам жо, — деді ауыр крсініп, — біз озалып Шуа жеткенше ыс болады… ыс та бір, жау да бір, босып барып ырыланша, ажалды ата-мекен жерімізде тосып алан жн. Е болмаса кмусіз алмайы. Кшуді ажеті жо.

Таы да ешкім ндемеді. Тек от тісті, ора ауызды ызу анды ыпша Иман батыр орнынан атып трып:

— Не малтады езіп отырсы. Туке батыр? — деді даусы дала ыранындай, ша етіп, — жерінен, суынан айырылан халына, Кенеке «лі де болса жауыа жегізбеймін, соымнан ер» деп отыранда, ел басына бгінгі туан ауыртпалытан орып, кейін шегінейін деді бе? Атта жал, адамда ам жо, ыс кзі ырауда деп елді амын ойлаан боласы, Туке! Айдаардай жтайын деп келе жатан жауынан соынан ерген аз елін баса жаа кетпек Кенекені шешімі ел амы емей, нені амы? Маан салса, арамаымдаы елу ауылды ертіп Шуа арай бгін кшуге бармын. Туан жерім деп а патшаа кеткен айырсыз оныса жабыса берер жайым жо.

Бл мжіліс екі кнге созылды.

Аырында, арамаындаы елді азанасы ана Кенесарыа еріп, аландары здеріні тастап кеткен жеріне айтпа болды.

Кзді ара суыында бір тайпы ел екі блініп кшті. оштасан найзагер достар, бірін-бірі имай зер айырылысан сйіскен жректер, жылаан бала, жотау айтан йел, айы-асіреттен адамны тбе шашы тік трарлы…

Е алдымен Араа айтпашы елдер ктерілді. Бларды ысты аязымен бірге а патша аа слтандарыны аары арсы алды. сіресе оырлжа арамаынан оныс алан жрт атыгез анды бала аа слтаннан зар жылады. Ол Кенесарыда кеткен шін айтып келген елден алды. Біра оны да аа слтанды мірі заа созылмады. иянаты тыстан асан кезде бны ылмысын тексеруге Омбыдан комиссия шыты. Сол комиссияны ішінде ділетті арман еткен жас офицер Есіркеген де бар болатын. Ол былтыр ана Петербург кадет корпусын бітірген-ді. Жне ткен жылы сол алада Кміске йленген. аза еліні келешегі тек лы орыс халымен ана бірге болса кгеретініне бден кзі жеткен жас офицер оырлжалардан тылу керек екенін де ан. Сондытан зіні демократшыл орыс офицерлері арасындаы адірін пайдаланып, комиссияны сатылан зге мшелеріні пікірін аясыз тастатып, оырлжаны орнынан тсіртті. Сйтіп аз да болса елі-жрты мен Кмісті шін айтарды.

Ал Кенесары соынан уыншы шыпасын деп отыран жерінен ыс тсе кшті. Кенесарыны соынан мы аралы й ерді. алан алы бара аны арайан ханнан іргесін аула салып, з оныстарына тарады.

Кш алды ара рымданып ылдиа тсіп кеткенде, Кенесарымен бірге тбе басында тран Досожа аын шыдай алмай, домбырасын аып-аып жіберіп, кзіндегі жасын іркіп алды да, арлыан дауыспен жыр тоытып оя берді.

алды деп айран елім, ке онысым,

амыып трды Кене жртын ойлап.

Кене хан енді кшті «я, дайлап!»

Тран со хан амыып, ел жабыып

Досожа толай берді кегін айрап…

Кш заан сайын, жыр да зай берді, Шыдай алмаан Кенесары ала арай асыа шаба жнелді.

Аыбай, Барбай, Жеке батыр, Иман, дайменді, Наурызбай, Бопай, Таймас, білазы, таы бір топ кісі аттарын борбайлай амшылап соынан ерді. Осыдан жеті жыл брын, ктеріліс басталан стте-а Кенесарыа осылан бл батырларды ішінде, ел билігін айтадан олына алан Жоламан слтан ана жо еді.

Кенесарыны бл асыа ктерілуі ажалына асыуы болды. Екі жыл тпей биылы крген тсі дл індегідей келіп, ол Кекілітауыны бауырынан ажал тапты.

Ал мынау кш Шыысхан шабуылынан бастап, алты жз жылдан астам зіні жері, суы, туелсіздігі шін крескен аза атты кшпенді ккжалдарды е соы лы кші еді.

СОЁЫ С¤З

Ілияс Есенберлин та¬ылымдары

«КЈшпенділер» трилогиясы єазає хандыєтарыны¦ бес ¬асыр¬а дерлік созыл¬ан ¬µмырнамасын єамтиды. Ілияс Есенберлин Јз кітаптарында тарихты¦ шешуші кезе¦дерін ой елегінен Јткізіп, кЈркем бейнелей отырып, єазає Ўдебиетінде осы ба¬ытта ал¬ашєы болып Їлкен жол салды. Енді халєымыз Јз тЎуелсіздігіне єайта ие болып, оны бекемдеуге Ўрекет жасап жатєан кезде, н嬵рлым жас жазушыларды¦ µрпа¬ы Есенберлин сал¬ан соєпаєпен ілгері тартып келеді. Олар тарихтан кЈркем туынды жасау Їшін Јз жолдарын, Јз бояуларын іздестіруде, бЎлкім оларды¦ єайсыбірі тарихты бµдан гЈрі айєынырає суреттеп те берер, алайда І. Есенберлин µлттыє мЎдениетті¦ тарихында кЇрделі де єауіпті уаєытта Ўлі ешкім із салма¬ан соны сЇрлеуге бірінші аяє басєан жазушы болып єала береді.