Таймас езу тартып клді.

— Бсе, Кенекем тран жерде Ормана алай орын болсын, асаал дрысын айтан.

— Асыпа, тра тр… Осы тсімні жоруын айтпастан брын, Таймас, сенен екі сраым бар. Жауап бер, рине, Жсіп сенен грі тереірек жауап берер еді, амалымыз анша, кктемде келген жыл сы кзде тра ма…

— Айтыыз, андай сра?

— Бірінші сраым: а патша адамдары мені мадайыма «арашы слтан басы» деп таба салды. Россия патшалыына кнбей з жерімізде аза хандыын рамын десем, оным арашылыым ба?

— Кім бл іске алай арайды. оржынды арабура сияты жендеттерді кзімен араанда, рине, сіз арашы анішерсіз…

— Екінші сраым: а патшаа жаынып мені басымды алдыран Орман ханны басын лгі алтын сарайа оймай, мір баи ас болып кеткен мені басымды неге ойды, соны ойлашы?

— Орыс лы халы. лы халы ашанда болса лылыын істейді. Жаман достан, жасы асты айыра біледі.

— лы халы. лылыы аза секілді азантай елді жбірлегені ме?

— Жбірлеген а патша ой… Ал ол жбірлемесін десе, сені халы да сондай кп, сондай лы болуы керек.

— Азана аса баауыл, [9] азана елге бек болма деген осы да!

— Неге олай дейсіз, хан ием! Кктегі кнді кркірете алатын жайтасы еді, азаыны басы м секілді бірікпесе амалы не.

— И, аз жртты басарсам да, кп жрта жараймын ба деуші едім, жаа тсіндім: бл Абылай атам заманы емес екен. Хан болып аталдыыммен жеем бе деп едім, о да алдануым трізді… азір азаты басын біріктіруден асырды басын біріктіру жеіл. Ж, болды. Ендігі лгі тсімні жоруын айтыдаршы. Тсім емес, ім деп арадар. Егер болашаым дл осы тсімдей болса андай аыл бересідер?

— Аыл біреу-а: Ара жерінен кетпеу керек. Не болса да Россия патшасыны айтанына кнген жн, — деді Таймас.

Кенесары ренжіген жо, Майсара жаына брылды.

— Сен не айтасы, білазы?

— Мені де айтарым Таймас ааны сзі. Абылай ханны рпаы, туысымыз десеіз де, Сйік тре мен Рстем слтанны келідер дегеніне сеніп, лы жзді жеріне кшуге болмайды.

— Неге?

— Сйік трені арауындаы елу бес мы жанды ол астыыза алыыз деп оян жылы патшаа ааз жазаны зіізге млім. Ал Рстем слтан ткен жылы біз мнда ан тгісіп жатанда, апала барып Бесонтиіна мгі сендерлік боламыз деп шен-шекпен кигенін естідік емес пе… Сйтіп отырып олар бізге алай оныс береді? оныс берсе де, ол оныс Араны кп азаына жете ме, амал жо оан хандыындаы жеріміз шін кресуге тура келді. Ал Хиуа мен Бар зара ырылысып жатанда, оан азір лденіп алды. Жыланды ш кессе де кесірткедей кші бар. азір оны жее ояр бізде уат жо, Амалсыздан ырыздан жер срап, оана арсы бірігейік деп тінуге мжбр боламыз. Біра оан ырыз кне ме?

— Кнбесе… оана лім жетпесе де, ырыза лім жетеді, кшпен кндірем.

— Кене аа, з жерімнен айырылдым деп, басаны жерін тартып алу иянат. азір бізге кштен крі аыл керек. Жааы тсііз маан ой салды. Егер оан, ырыз, орыс шеуі бірігіп кетсе айтесіз?..

Кенесары жауап айырмай ойа кетті. Ай туалы лдеашан. р жерден Кенесарыны алыстан ораыта кзетіп жрген Батырмратты атты жасатарыны селеуіттері крінеді. аза Теміразыты екі жаындаы Абозат, Ккбозат деп атайтын жлдыздарды ай жерде трандарынан жер тсын айырады, жолды табады. Ал Жетіарашы мен ркер жлдыздарына арап тнні кезеін, жылды мезгілін біледі. аза тсінігі бойынша Жетіарашы ркерді ызын рлапты-мыс. ркер сол ызымды алай айтарып аламын деп Жетіарашыны осал жерін іздеп оны айнала адиды-мыс. Сол Жетіарашыны ай тсына ркер келіп трса, сол тс тнні зіне сйкес белгілі мезгілді крсетеді. Баанадан бері гімеде отырып, анша уаыт тіп кеткенін аармай алан Таймас тнні ай кезі боланын білейін деп Жетіарашы мен ркерге арады. Дл осы стте тбе тсынан бір жары жлдыз аа жнелді.

— Жлдызым жоары, — деді Таймас аырын кбірлеп.

аза тсінігінде жлдыз аса кісі леді. Сондытан жлдызды аанын крген адам зі лмес шін «жлдызым жоары» дейді.

Кенесары мен білазы да ауыздарын жыбырлатты. Кенет лдеайдан тамылжыан н естілді. н уені де, оны орындау салты да Ара жаынікі. Кркем, ыраты дауыс, біресе шы басына алытай ктерілген бркіт трізді, біртіндеп жоарылап шырай тседі де кенет ойдаы акіске шйілген ителгідей, тмендеп лдырай жнеледі. Кенесары мырс етіп кліп жіберді. Оны есіне н туралы айтан Барбайды аыз ертегісі тсіп кетті.

Заты Кіші жз, Табын руынан шыан, он бес йлі кедей боланменен, зор денелі Барбай батыр ат жалын тартып мінгелі бар мірі жауынгершілікпен ткен. Ол сіресе оан хандыыны зекетші, барымташы сыпайларына ерекше ас. йтуіне себебі де бар. Табын руы трізді, ыс Сырдария бойында кшіп жрген Шмекей аулыны бір ызын азын-аула алы малын тлеп, «не алам, міне алам» деп жргенінде Ташкент шбегі Ммет лімні шабармандары «мал санын жасырып, зекетті аз тледі» деп сылтауратып Шмекей аулын шауып жиырмаа тарта крікті ыз-келіншектерін алып кеткен. Соны ішінде Барбайды алыдыы да бар екен. Осыдан кейін Барбай да Саржан мен Кенесарыа еріп оан шабарман сыпайларыны талайын ырды, Ммет лімні жігіттеріні де бері шыандарын есірей етті. Біра кштілерге деген кегі айт-пады. з басыны шпендігіне енді жер-суынан айырыла бастаан ел шпендігі осылды. Сол себептен Барбай батыр з мірін бтіндей жауынгершілікке арнаан. оан шапыншылары айдап бара жатан малын соынан уып барып айтарып беріп, Шекті руыны Креш деген байыны ызын алан. ызын алы малсыз бермеймін деген байа, айдай слу ызы «Барбай айтармаанда оанны бір бегіні кі болып жрер едім, осы батыра тием», — деп безеріп отырып алан. Сара кесі ызын кедей батыра амалсыз берген. Жау десе оруды білмеген осы Барбай батыр, баладай аырт, а болатын, сіресе ол ле-жырды жасы кретін. зі де рдайым, рабайсыз жуан даусымен н салатын. сіресе ла дзде келе жатанда Барбайды тыдау бір анибет ызы дурен. андай жыр-исса болсын брін тек лы жз бен Сыр бойын мекендеген Кіші жз елі айтатын «Бойым талдай» уеніне келтіріп айтатын, «Жырды бл нге буыны жетпесе оны «леулйлй» не болмаса «алаулйлй» мен толытырып, ал буыны арты болса, сз йасымын былай ойып, оны екі бліп, йтеуір «бойым талдай» сарынына келтіріп соа беретін. «Ау, осы «бойым талдыдан» бтен ндері жо па, бтен бір уенге салсайшы», — деп серігі Аыбай жуа етсе, оан: «елімні бар білген ні осы болса айтейін», — деп ымсынбай жауап беретін.

Осы Барбай бір кні йсін, Дулат, Алшында «Бойым талдыдан» бтен уен жоы жайында бір ел арасында тараан аызды айтан-ды…

«н, деген Барбай, с трізді бкіл жер-жаанды кезіп шып жріпті. Кей елді стіне тотап, за уаыт алытай шырап нін йретсе, кей жртты стінен асырдай лып те шыып, ал кей ауылдарды тбесінен тіпті ндемей шыпты. Сол н Жетісу, Сыр бойыны тсынан ткенде, жман аузын ашпапты, тек Ара жеріне жеткенде ана сан трлі уенге салып, за кідіріпті. лы жз бен Кіші жз Орта жздей нші болмауыны себебі нні орнына, тек еміс-еміс сарынын ана естіпті. Сол сарын «бойым талдай» деседі. Сондытан да бізді білетініміз осы сарын. н ордасы — Ара. Ал біра н онан Арадан йреніп, азір біз де жептуір нші болып алды», — деп Барбай ыржия клген. Сондаы «нші болып алды» дегені де баяы бір «Бойым талдай».