Андрэй паддаў жару. Змрочна сказаў:

— Смяецца, не ведае, што бацька — мярзотнік.

У наступную секунду з грукатам упала крэсла, а Андрэй ужо ляцеў калідорам, а потым сходамі, ратуючыся ад раз'юшанага вярблюда Яніса.

А яшчэ цераз пяць хвілін яны рагаталі да слёз. Калі хтосьці скажа, што латышы — халодныя людзі, не верце. Ва ўсякім разе, Янісавым выбухам мог бы пазайздросціць і італьянец,

I толькі за сняданнем Яніс зноў спахмурнеў, раптоўна прыгадаўшы нешта.

— Што з табой? — спытаў Андрэй.

— Ведаеш… — цяжкі твар Яніса быў нібы каменна-нерухомы.

Андрэй чакаў. Яніс заўсёды нагадваў яму аднаго з тых жалезных стралкоў, аб лёсе якіх яны часам гаварылі, і таму Андрэй заўсёды чакаў ад яго чагосьці трывалага, хай не заўсёды абгрунтаванага, але свайго, сталага, далёкага ад хістанняў.

— Што? — спытаў Андрэй.

— Не трэба табе валачыся туды, — латыш хваляваўся. — Пабойваюся чагосьці я.

— Дарэмна, — сказаў Андрэй. — Ведаеш, што дарэмна. Усё адно павалакуся.

У той дзень ён павінен быў сустрэцца з Горавай каля выхаду з Крапоткінскага метро. Яна, як заўсёды, спазнілася амаль на дваццаць хвілін. Цямнела ўжо зусім рана, і калі яны ішлі бульварамі, на дрэвы, на аголеныя віцы хмызоў, на пабітыя ранішнікамі вяргіні клаўся ўжо бэзавы цень прысмерку.

Яна круціла ў пальцах апошні лімонны лісток клёна, узяты з бульварнай лаўкі.

— Нашто вы хацелі бачыць мяне?

— Потым, Андруша.

Яна была вiдавочна ўсхвалявана i, вiдаць, вагалася, вырашаючы ў думках, зрабiць ёй нешта або не. Андрэй адчуваў гэта. Як яснаглядзец, ён мог за апошнi час лавiць самыя неакрэсленыя змены яе настрою.

I тут ён адчуваў: яна задумала нешта такое, што можа паставіць іхнія адносіны пад незваротны ўдар.

А яна, відаць, адчула, што ён нешта падсвядома разумее, і, адцягваючы хвіліны, загаварыла зусім аб другім. I, як заўсёды, ёй удалося захапіць Андрэя спрэчкай і прымусіць яго забыць аб напружанасці. Праз некалькі хвілін яны ўжо спрачаліся.

— Гэта па-дурному, — казала яна. — Прыйшоў, нарэшце, час сусветнага мастацтва, аднолькава зразумелага для ўсіх: для швейцарскага гандляра і для рыбака з Палінезіі.

— Не думаю. Рана.

— Чаму?

— А таму, што, па звестках «ЮНЕСКА», на зямлі ледзь не палова людзей непісьменныя. Ёсць плямёны, у мове якіх пяцьдзесят слоў. Што ім да Суціна і Дос-Пасаса? Раней за ўсё трэба зраўняць гэтую прорву, вучыць людзей і мастацтву і ўсяму. А гэтаму лепш за ўсё вывучыш на сваім мастацтве… Можа, і сапраўды дурасць: у век, калі чалавек рве зямную цягу, трымацца за нацыянальныя адрозненні.

— Не думаю, — сказала яна.

— А я думаю. Школу нацыянальнага навучання павінен прайсці кожны. Яна — як фундамент. Гэта кажу вам я, грамадзянін зямлі, інтэрнацыяналіст.

— Адкуль такое? Нешта па вашых вершах я не заўважыла.

— Чалавек расце хутчэй, чым яго кнігі. Я за жыццё прайшоў тры такіх прыступкі…

— Першая?

— Артадаксальны патрыятызм…

— Ого! А другая?

— Абражаны нацыянальны гонар.

— Зразумела… А зараз?

— Я вельмі люблю радзіму. Вельмі. Часам да слёз. Але я не ведаю, чаму нягоднік-беларус павінен быць мне бліжэй за высакароднага іспанца.

На яе твары з'явілася хітраватая ўсмешка:

— Ну, а што вам бліжэй пры гэткіх касмічных парывах: негрыцянскія "спірычуэлс" ці свая «рэчанька»?

— Рэчанька. Але гэта ад прывычкі.

— Ну і вось. Усяму шкодзіць гэтая "во поле берёзонька". I ўвогуле атрымліваецца "чаму ж мне не пець?". З-за гэтага не разумеюць адзін аднаго, і агульная культура не можа выйсці на прастор.

— Не разумеюць не з-за гэтага. Вы ведаеце… Тут і вы на правільнай сцежцы, і я. Але вы трохі не дадумалі. Калі б ваш Мусаргскі не ўварваўся ў культуру Захаду — яны дагэтуль лічылі б рускіх музычнымі дзікунамі, і вы не маглі б сесці за стол стварэння агульнай культуры, як роўная.

Спрэчка гэтая была непатрэбнай. I таму ён перавёў размову на іншае.

— Давайце лепей бананаў купiм. Вось латок.

Абдзіраючы банан, ён не стрымаўся:

— А сапраўдная антонаўка ўсё ж лепей.

Засмяяліся.

— Вы прыгожа ясцё, — сказаў Андрэй. — Людзі рэдка прыгожа ядуць. Нават унутрана інтэлігентныя нагадваюць у гэты час то малпу з яблыкам, то тыгра над косткаю. А вы…

— У вас ружовы туман у вачах. Мастакам найбольш цяжка маляваць каханую.

— Па-мойму, глупства.

— Ну што вы заўважаеце ў каханай?

— Усё.

— Не. Нічога, Зусім нічога. Калі пачынаеце заўважаць нешта — гэта ўжо канец.

Яна спынілася ля вялізнага шэрага будынка. Стаў і ён.

— Вы не заўважаеце нi майго вялiкага рота, нi худых плячэй — нiчога. Вы загiпнатызавалi сябе, Андрэй.

Ён стаяў, упарта, па-бугаінаму, нахіліўшы галаву:

— Напляваць. Я ведаю толькі, што для мяне ўсё гэта падстава, каб захапляцца.

У яе вачах зноў быў той разгублены выраз боязі чагосьці і цягі. Але яна хутка справілася.