Якимович Алексей Николаевич
Шрифт:
Янка ўстаў, прыхінуўся да сцяны. За сцяной — руку працягнуць — скрыня, цётка з барадой у скрыні сядзіць.
Няхай бацька грошы мае, Жанцы наймае, У чыстае поле пасылае, Буйное жыта пажынае.Спяваюць дзеўкі і маладзіцы, стараюцца. Не ведаюць, хто ў скрыні. І як цётка з барадой там памясцілася? Можа, павыкідала пасаг?
— Чаго сталі?
Янка ўзняў вочы. А-а-а, хлопцы-шаферы. Напэўна, па скрыню прыйшлі, на воз панясуць. Панясуць… Цётку з барадой панясуць! Вось дык пасаг! Як сказаць, каб не скумекала, каб не пачула? Пачуе — выскачыць, накінецца…
— Яначка, чаго маўчыш? — падаў голас Мацей. — Уцякайма!
Мацей бокам, бокам і на агарод. Янка ж, ледзьве варочаючы языком, праказаў:
— У скрыні…
— Чаго блытаешся пад нагамі? Ведаем, што ў скрыні.
— Там…
— Не замінай, хлопец.
Не даюць слова сказаць. Нясуць. Ужо нясуць. Нядаўна па балоце гойсала. Цяпер нясуць.
— В-ведаеце…
— Не круціся пад нагамі.
Не хочуць слухаць. Як сказаць? З чаго пачаць?
— Яначка, уцякай. Я ляманту нараблю, — данёсся Мацееў голас.
— Там… Тут…
— Ой, хлопец, не ляпай пустое, бо як з цапа сарвецца, то й галаве дастанецца.
— У скрыні…
— Ведаем, што ў скрыні.
Не слухаюць. А ці казаць цяпер? Відаць, позна. Спруцянеюць, калі гэтая пачвара вылезе.
— Ох і цяжкая скрыня!
— Не разам на гару: паціхеньку, памаленьку.
— Бач, колькі пасагу ў Паўлінкі!
— Можа, камення наклала?
— Ты што! Не бачыў, як ткала радзюжкі?
— Прываліла Ясю шчасце.
Панеслі. Да воза. Кажуць, што шчасце Ясю прываліла. Такога шчасця і самаму лютаму ворагу не пажадаў бы.
— Гэ-э… Здаецца, барабаніць нехта.
— У сундуку барабаніць?
Ужо барабаніць цётка з барадой. Не вытрывала. Не даспадобы, што нясуць. Па балоце хочацца ёй гойсаць…
— Апускайце. На зямлю апускайце.
— Чаму?
— Барабаніць…
— Выла-азіць…
— Ой, лю-юдцы-ы!..
— Разбягайце-э-ся-я!..
Дзе ж Антон?
Прыціхла вёска пасля Ясевага вяселля. Нават песні перасталі спяваць. То тут, то там чулася: «Васіліск… Пярэварацень… Цётка з барадой…» Куды згінула гэтая цётка з барадой, ніхто не ведаў. Нібы скрозь зямлю правалілася. Што ж, у той дзень кожны ратаваўся як мог.
Аднаго разу, калі Янка, Алеся і Мацей сядзелі каля хаты, падышоў да іх Ясь.
— Сумуеце?
— Сумуем, — прызналася Алеся.
— Цяпер і ў лес не сходзіш, — дадаў Мацей.
Ясь, апусціўшы галаву, сказаў:
— І стрэлы каля вушэй свісталі, і дзідамі хацелі дастаць — не баяўся. А гэтае страшыдла ўбачыў… Э-эх!
— Не адзін ты спалохаўся, — прамовіў Янка. Ясь быццам сам сабе праказаў:
— Мінулаю восенню крэпасць Велюёну ваявалі. Не было страху ў вачах.
— А хто ў паход вадзіў? — запытаў Мацей.
— Князь Гедымін. Ціхі наедзе — бойкі наскочыць. Так і ён. З наскоку хацеў узяць крэпасць. А крыжакі па нас з рушніц. Упаў князь Гедымін, не ўбярогся.
— Чаму вы гэтую крэпасць ваявалі? — пацікавілася Алеся.
— Яна здавён была нашаю, ахоўвала правы бераг Нёмана. Ды два леты назад аблажылі яе крыжакі, праламалі сцяну, уварваліся. Усіх, хто абараняў, выразалі. Хіба маглі мы яе аддаць?
Праўду казаў Ясь. Восень 1341 года выдалася сухой. Нават дрыгва перасохла. Вось і вырашыў менавіта восенню, а не зімою павесці сваіх вояў князь Гедымін у паход. Ведаў ад рыскуноў, што перабудавалі крыжакі крэпасць Велюёну, што пад яе заслонай наладзілі пераправу праз Нёман, каб набегі рабіць. Трэба было апярэдзіць іх.
— Здабылі мы тую крэпасць, князя па даўняму звычаю пахавалі, а крыжакам адпомсцілі,— сказаў Ясь.
Але, адпомсцілі. Сыны князя Гедымінавічы ўварваліся з войскам у Прусію. Не адзін крыжацкі замак тады спалілі, спустошылі, нямала палону набралі.
— Гедыміна каля той крэпасці пахавалі? — азваўся Янка.
— Не, — сказаў Ясь. — Ягонае цела прывезлі ў горад Вільню, склалі вялікі зруб са смольнага дрэва, князя апранулі ў тое адзенне, якое найбольш любіў. Пры ім паклалі шаблю, рагаціну, сагайдак — калчан на стрэлы. І пару сокалаў, пару хартоў — сабак найлепшых. Яшчэ каня жывога пад сядлом, а таксама самага любімага слугу і трох жывых палонных немцаў. Звязалі ўсіх разам і — на той смольны зруб. Падпалілі яго з усіх бакоў. Калі разгарэлася полымя, рысіныя і мядзведжыя кіпцюры ў агонь сталі кідаць. Пасля асобна попел і косці, якія не згарэлі, сабралі ў сасновую дамавіну і там жа пахавалі.
Слухаюць Янка, Алеся і Мацей, затаіўшы дыханне. Жывых хартоў, жывых сокалаў, жывога каня, любімага слугу, трох немцаў разам з князем спалілі. Чулі яны, што быў такі даўні паганскі звычай. Памерлых тады спальвалі, побач клалі сярпы, нажы, прасніцы — усё тое, што пры жыцці меў чалавек.
Ясь устаў і заключыў:
— Вось як бывае.
— Ясь, а любімы слуга князеў не прасіўся? Яго ж у агонь, — не стрывала Алеся.
— Князь яго любіў, і ён князя. Было гонарам у адным агні згарэць.