Гал спрытным абаротам на мейсцы затрымаў яе шчытом, і расскочыліся абодва. Амфітэатр загрымеў: «Macte!», а ў ніжэйшых шэрагах пачаліся заклады. Сам цэзар, які спачатку гутарыў з вясталкаю Рубрыяй, не цікавячыся дагэтуль відовішчам, звярнуў голаў да арэны.

А яны змагаліся далей так спраўна ды з такою трапнасцю ў рухах, што іншы раз здавалася, не расходзіцца ім пра смерць і жыццё, толькі пра паказ зручнасці. Ланьён два разы шчэ выкруціўся з сеткі і зноўку адступаў да берагу арэны. Тады тыя, што ставілі супраць яго, не хочучы, каб адпачыў, пачалі крычаць: «Наступай!» Гал паслухаў і кінуўся ўперад. Рука сетніка ўміг аблілася крывёю, і сетка звісла. Ланьён прыгнуўся й скочыў, манючыся адмераць апошні ўдар. Але ў тым жа моманце Календыё, які знарок прыкінуўся немачным, перагнуўся ўбок, меч пайшоў міма, а ён, усунуўшы трызуб між кален праціўніка, зваліў яго на зямлю.

Той зрываўся ўстаць, але воміг спавілі яго фатальныя шнуры, у якіх кажным рухам заблытваў мацней рукі й ногі. Прымеж таго, трызубец прыцінаў яго раз за разам да зямлі. Яшчэ раз натужыўся, аблакаціўся на руцэ й напружыўся, каб устаць — дарма! Падняў яшчэ да галавы млеючую руку, якая не магла ўжо ўтрымаць мяча, і ўпаў плячыма. Календыё прыціснуў яму зубамі вілаў шыю да зямлі і, абапёршыся на іх тронку, звярнуўся ў бок цэзаравае ложы.

Увесь цырк аж дрыжэў ад воплескаў ды людскога рыку. Для тых, што ставілі стаўкі на Календыё, быў ён у той хвіліне вялікшым, чым цэзар, але якраз дзеля таго згасла ў іх заўзятасць і супраць Ланьёна, які коштам собскае крыві напоўніў ім кішэні. Дык раздвоіліся жаданні народу. На ўсіх лавах паказаліся напалову галасы смерці і галасы злітавання, але сетнік глядзеў толькі ў ложа цэзара й вясталак, чакаючы, што яны прысудзяць.

На жаль, Нэрон не любіў Ланьёна, бо на апошніх ігрышчах перад пажарам, закладаючыся супраць яго, прайграў Ліцынію немалую суму, дык высунуў руку з подыюма і паказаў вялікім пальцам у зямлю. Вясталкі воміг паўтарылі тое самае. Тады Календыё стаў каленам на грудзёх гала, выняў кароткі нож з-за пояса і, адгарнуўшы панцыр на шыі праціўніка, усунуў яму па самае трымальна нож у горла.

— Peractum est! — разляглося па ўсім амфітэатры.

А Ланьён дрыгаў яшчэ нейкі час, бы зарэзаны вол, рыў нагамі пясок, урэшце выпруціўся і сканаў.

Мэркур не патрабаваў правяраць распаленым жалезам, ці жыве яшчэ.

Хутка вынеслі яго; выступілі іншыя пары, а пасля закіпела бітва цэлых аддзелаў. Народ удзельнічаў у ёй душою, сэрцам, вачыма; выў, роў, свістаў, біў брава, рагатаў, пабуджаў да барацьбы змагароў, шалеў. На арэне раздзеленыя на два фронты гладыятары змагаліся з заядласцю дзікіх звяроў: грудзі з грудзьмі здырваліся, мускулы спляталіся ў смяротным скурчы, трашчалі ў ставах волатныя часціны цела, мячы тапіліся ў грудзях і жыватох, збялелыя вусны бухалі крывёю на пясок. Колькінаццаць навікоў пад канец так ужахнулася, што, вырваўшыся з сумятні, пачалі ўцякаць, але мастыгофоры загналі іх назад у бой дысцыплінамі з волавам на канцы. На пяску парабіліся вялікія цёмныя плямы; штораз больш нагіх і ўзброеных цел ляжала покатам, бы снапы. Жывыя змагаліся, топчучыся па трупах і спатыкаючыся аб параскіданую зброю, крывавілі ногі паламаным рыштункам, падалі. Народ аж заходзіўся з радасці, упойваўся смерцю, дыхаў ёю, насычаў вочы ейным відовішчам і з раскошай удыхаў у грудзі ейны подых.

Пераможаныя сканалі ўрэшце амаль усе, хіба толькі некалькі параненых, кленчучы на сярэдзіне арэны і хістаючыся ад болю й знямогі, выцягала да публікі рукі з просьбай літасці. Пераможнікам раздана дарункі, вянкі, аліўныя галінкі, і настала хвіліна перадыху, якая па загаду ўсёўладнага цэзара змянілася ў банкет. У вазах запалілі пахнідлы. Крапільшчыкі скроплівалі народ шафранавым і фіялкавым дожджыкам. Разносілі халаднікі, печанае мяса, салодкія прысмакі, віно, аліву і садавіну. Народ жор, гаманіў і віватаваў на гонар цэзара, пабуджаючы яго да большае шчодрасці. Пасля перакускі сотні нявольнікаў разносілі поўныя кошыкі падарункаў, з якіх малыя амуркі даставалі й раскідалі па лавах жменямі розныя рознасці. Падчас раздавання латарэйных тэсараў падняўся бой: людзі ціснуліся, падалі, тапталі адны другіх, крычалі ратунку, пераскоквалі з шэрагаў у шэрагі лавак і душыліся ў страшэннай таўкатні, бо хто атрымаў шчаслівы нумар, мог выйграць нат дом з агародам, дзівоснага звяра, якога мог прадаць у амфітэатр. З гэтага рабілася такая суталака, што не раз мусілі ўмешвацца і наводзіць парадак прэторыяне, а па кожным такім раздаванні выносілі з глядзельні людзей з паламанымі рукамі, нагамі або нат затаптаных насмерць.

Але багацейшыя не ўдзельнічалі ў такой суталацы. Аўгустыяне, прымеж таго, забаўляліся Хілонам, падкпіваючы з ягоных дарэмных натугаў у спробах паказаць людзям, што ён на кроў можа так смела глядзець, як кожны іншы. Дарэмна, аднак, грэк-небарака хмурыў бровы, грыз вусны й заціскаў кулак так, што аж пазногці ўрэзваліся яму ў далоні. Ягоная грэцкая ўдача, як і свомая трусасць, не маглі сцярпець такіх відовішчаў. Твар ягоны збялеў, на лбе выступіў пот, вусны ссінелі, вочы паўпадалі, зубы званілі, а па целе прабягала дрыгата. Па сканчэнні бітвы гладыятараў крыху паспакайнеў, але як узялі яго на язык, хапіў яго наглы гнеў, і пачаў заядла адгрызацца.

— Ну, грэк, не можаш глядзець на прадзёртую людскую скуру! — гаварыў, пацягаючы яго за бараду, Ватыній.

А Хілон вышчарыў на яго свае два апошнія жоўтыя зубы і адказвае: — Мой бацька не быў шаўцом, дык не ўмеў яе залатаць.

— Маcte! Hаbet! — адазвалася некалькі галасоў.

Але іншыя кпілі далей: — Не ён вінаваты, што замест сэрца мае ў грудзёх кавалак сыру! — кажа Сэнэцыё.

— І не ты вінен, што замест галавы маеш пухір, — адсек Хілон.

— Можа, хочаш быць гладыятарам? Добра б выглядаў з сеткаю на арэне.

— Каб цябе ў тую сетку злавіў, злавіў бы смярдзячага ўдота.

— А што будзе з хрысціянамі? — пытаў Фэст з Лігурыі. — Ці не хацеў бы стацца сабакам і кусаць іх?

— Не хацеў бы стацца тваім братам.

— Ах ты, брыда меоцкая!

— А ты лігурыйскі мул!

— Скура табе, мусі, свярбіць, але не раю прасіць мяне яе пачухаць.

— Чухай сам сабе. Калі здзярэш собскія прышчы, знішчыш усё, што ў табе ёсць найлепшае.

Такім спосабам дакучалі яму, а ён з’ядліва адгрызаўся, будзячы агульны смех. Цэзар пляскаў у далоні, прыгаворваў: «Маcte!» — і падбухторваў іх.