Караткевіч Уладзімір Сямёнавіч
Шрифт:
Ён пацягнуў Арсеня далей:
– Іпаці Куцеянскі. Бачыце, нейкі ёлуп, Кунцэвіча-сыраядца слуга, відаць, раскалоў дошку. Дык я ўсё замацаваў… I нашто яму было калоць? А таму, што гэта Юры з мячом, твар зямлі нашай. Бачыце, сурова глядзіць і грозна. Вочы якія… візантыйскія. Такі не пашкадуе, калі няпраўду пабачыць. Паўстане супраць моцных і павергне ў пыл.
Ён цягнуў Арсеня далей і далей. Вякі праходзілі перад ім. Правай рукой ён да болю сціскаў плячо Воўкава, а пальцы левай песцілі бронзу і дрэва, струменіліся па золаце слуцкіх паясоў, гулялі парчой.
Яны не пабачылі, як на дварэ пачало цямнець, бо Арсень прымусіў гаспадара паказаць яму і новы жывапіс. Яны не заўважылі, як прыйшоў Юстын Шлык і паклаўся спаць. Апамяталіся толькі тады, калі другая свечка схіліла кноцік, затыркала і згасла.
Тады яны рассмяяліся, і Арсень пайшоў класціся спаць. Калі ён лёг поруч са Шлыкам, Юстын забурчэў, паўсонны:
— Я вось у Леніна спытаю, ці годна гэта, з класавым ворагам па начах размовы весці.
— Валі,- сказаў Воўкаў, загортваючыся ў шынель.
ІІІ
Дарогі. Дарогі. Дарогі.
Нахабныя мяшэчнікі штурмуюць вагоны. Цягнік паўзе, як слімак.
Пад шынялём пакет у сумцы, шчака адчувае драўляны нагрэты кабур Юстынавага маўзера. Спяць па чарзе.
Пад Барысавам банда абстраляла цягнік, але па ёй сыпанулі свінцовым бобам, толькі тлустыя бандыцкія коні мільганулі ў хмызах.
Дацягнуліся да Барысава. Дарэмна Юстын пагражаў маўзерам, торкаў яго пад нос начальніку станцыі з чырвонымі вачыма.
— Не магу, таварыш. Падмацаванне на фронт вязем.
— Сабатажнік ты. А той састаў, што на другім пуці?
— Забіты ўвесь. Не мне ж вас садзіць.
— Пайшлі, Арсень, — рашуча рыкнуў Шлык, — абыдземся без гэтага салапёкі, каб ён на хлеб спяваў.
— А ты таксама зух — з колам да мух, — адгыркаўся начальнік.
Рушылі да вагонаў. Набітыя, як пасада ячменнымі снапамі, яны вывяргалі лаянку і тытунёвы дым. Ля самых колаў сядзела жанчына з дзіцём, плакала.
Шлык сцягнуў за нагу нейкага таўстамордага — рэшатам не накрыеш — дзядзьку з торбаю. Другі паспрабаваў быў сунуць Юстына ботам па твары. Сцягнуў і таго, даў ляшча. Пагрозліва пасунуліся да Шлыка яшчэ два.
— Бач ты, лезе, камісар які.
— Пан, на саломе спіць, зубамі абшукваецца, — піснуў нехта з-за спін.
Юстын сказаў холадна і жорстка:
— Вы ў мяне зараз задзерацё пяты. Толькі расход не старцоў будзе ў саракавы дзень.
Вылезлі яшчэ тры, засукаючы рукавы.
Тады Арсень стрэліў у паветра. Юстын таксама выцягнуў маўзер і спакойна прамовіў:
— Ану, падыходзь бліжэй. А то сябра нешта завысака ўзяў.
– I, прайшоўшы паўз аслупянелых людзей, палез у вагон. Хутка там пачалася бажба, крыкі, і з дзвярэй цяплушкі, услед за людзьмі, паляцелі хатулі, мяхі са збожжам, панскія, у аляксандраўскім стылі, ложкі.
Уцягнуўшы Арсеня ў пусты вагон, Шлык раптам высунуў галаву.
— Гэй ты, баба. Ану давай сюды… Дзяўчынка ў цябе якая… Як пяхцёр.
Высаджаныя з лаянкай беглі штурмаваць другія вагоны, але цягнік ужо рушыў, паплыў ля будынкаў станцыі.
I тады абодва белазуба ўсміхнуліся.
— А ты малайчына, — сказаў Арсень.
— Ды і ты нічога, — буркнуў Шлык, — як ты стрэліў.
I, памаўчаўшы, прыбавіў:
— Расправа са спекуляцыйным капіталам. Хай на хатулях едуць. — Лядок між імі растаў. Шлык сеў на падлогу і раптам пацягнуў з кута забытую торбу.
— Бач ты, бег як, падла. Глядзі, хлеб… і сала… і бульба. А гэта што? Ого. Шкада, што позна ўжо злезці.
На дне, закручаны ў марлю, ляжаў новенькі, заліты маслам бульдог, некалькі скрыначак з патронамі і дзесятак залатых калец.
— Першапачатковае накапленне капіталу, — сказаў Шлык.
I прыбавіў пасля доўгага маўчання:
— Зброю і золата здамо… А хлеб і сала… Гэй, баба, вазьмі ты гэта сабе… У цябе ўзята, табе і адплаціцца… Дзяўчынка, бач, галодная.
I збянтэжана сказаў Арсеню:
— Брыдка неяк такі хлеб есці.
IV
Харчовы камісар Расіі пад час даклада страціў прытомнасць ад голаду.
Калі Арсень і Юстын праходзілі паўз Зальца, ён сядзеў за сталом і мачаў мікраскапічны кавалак макухі ў шклянку з маркоўнай кавай. Перадчасна пасівелыя валасы яго звісалі на добрыя вочы. На шчоках блукалі чырвоныя плямы, і глянуў ён на сяброў вінавата.
"Вы бачыце, я не прагны, — сказаў яго позірк, — але што зробіш, адшукалі мне шклянку кавы… Па загаду Леніна".