З таго часу за капітанам Адамічкам умацавалася рэпутацыя справядлівага чалавека. Пасьля яго паслалі на фронт, а на яго месца быў назначан да нас майор Вэнцэль, і той нарэшце грунтоўна прышчаміў хвост прапаршчыку Даўэрлінгу.

У майора была жонка — чэшка, і таму ён не пераносіў і ўхіляўся гутарак пра нацыянальнае пытаньне. Некалькі гадоў таму назад, калі ён быў яшчэ капітанам у Кутнай гары, ён п‘яны аблаяў у рэсторане кельнера чэскай сволаччу. (Трэба зазначыць, што майор у кампаніі і дома гаварыў толькі па-чэску, і сыны яго вучыліся ў чэскіх гімназіях). «Слова не верабей, выляціш — ня зловіш», і эпізод гэты папаў у газэту, а нейкі дэпутат інтэрпэляваў перад парлямантам пра паводзіны майора Вэнцэля. Вэнцэль папаў у няпрыемную гісторыю, бо якраз у гэты час павінен быў быць зацьверджан парлямантам законапроект пра вайсковую павіннасьць, а тут — калі ласка! — гэта гісторыя з п‘яным капітанам Вэнцэлем у Кутнай гары. Пасьля капітан даведаўся, што ўся гісторыя — работа якогасьці заўрад-прапаршчыка з вольнапісаных Зітко. Гэта ён напісаў у газэту бо ў яго з капітанам Вэнцэлем былі свае рахункі яшчэ з таго часу, калі Зітко ў кампаніі ў прысутнасьці самога капітана Вэнцэля пачаў разважаць пра тое, што «досыць глянуць на божы сьвет, убачыць хмаркі на горызонце і горы, якія грамадзяцца ў далячыні, пачуць роў ляснога вадаспаду і сьпевы птушак, і сама ў галаву прыходзіць думка: што значыць капітан у параўнаньні з вечнасьцю? Такі-ж самы нуль, як і любы заўрад-прапаршчык». З прычыны таго, што ўсе паны афіцэры былі ў гэты час п‘яныя ўшчэнт, быў п‘яны і капітан Вэнцэль і хацеў пабіць небараку філёзофа Зітко, як сабаку. Пасьля гэтага іх варожасьць расла, і капітан Вэнцэль помсьціў Зітку, дзе і як толькі мог, тым больш, што афорызм прапаршчыка Зітка — «Што значыць капітан у параўнаньні з вечнасьцю» стаў у горадзе вельмі пашыраным. «Я яго, шэльму, давяду да самагубства», — сказаў капітан Вэнцэль, але Зітко вышаў у адстаўку і заняўся філёзофіяй. З таго часу майор Вэнцэль і вар‘юецца на ўсіх малодшых афіцэраў. Нават паручнік не застрахаваны ад яго вар‘яваньня. Аб прапаршчыках і гаварыць няма чаго. «Раздушу яго, як клапа,» — любіць гаварыць майор Вэнцэль, і бяда таму прапаршчыку, які праз якую-небудзь пусьцяковіну пасылае салдата да Вэнцэля. Толькі буйныя і цяжкія злаўчынкі павінен ён разглядаць, як, напрыклад, калі вартавы засьне на варце каля парахавога складу ці паспрабуе ўночы пералезьці цераз казарменную сьцяну ці пападзецца ўночы ў лапы патруля — адным словам, зганьбіць гонар палка. Я чуў раз, як ён крычаў у калідоры: «А божухна! Трэці раз яго ловіць патруль. Пасадзіць сукінага сына ў карцэр зараз жа; такіх трэба выкідаць з палка, няхай ідзе ў абоз гной вазіць. Здаўся патрулю і нават не пабіўся з імі! Хіба гэта салдат? Вуліцу яму падмятаць а не ў салдатах служыць. Дайце яму жраць не раней, як пасьля заўтра. Сяньніка не даваць! Ды піхнеце яго ў адзіночку і не даваць нягодніку коўдры».

Цяпер уявеце сабе, таварыш, што адразу пасьля пераводу да нас майора Вэнцэля гэты ёлап, прапаршчык Даўэрлінг, пагнаў да яго аднаго салдата за тое, што той нібы не аддаў яму, прапаршчыку Даўэрлінгу, чэсьці, калі ён ехаў на рамізьніку з нейкаю паненкаю. Ну і крык там, скажу я вам, падняўся, як расказвалі потым сьведкі! Фэльдфэбель з канцылярыі батальёну ўцёк у калідор, а майор крычаў на Даўэрлінга: «Хацеў-бы я ведаць — чорт вазьмі! — ці вядома вам, што такое асабістая яўка? Асабістая яўка — гэта не балаган! Як мог ён вас бачыць, калі вы ехалі пасярод пляцу? Вы павінны былі вызубрыць і запомніць, што чэсьць аддаецца афіцэрам, якія пападуцца насустрач, а гэта ня значыць, што салдат павінен круціць галавою, як варона, і лавіць прапаршчыка, які едзе пасярод пляцу. Маўчаць, не перапыняпь! Асабістая яўка існуе не для такіх пусьцяковых рэчаў. Калі ён вам заявіў, што ня мог вас бачыць, бо ў гэты момант аддаваў чэсьць мне, павярнуўшыся да мяне, разумееце, да майёра Вэнцэля, і ня мог адначасна глядзець назад на рамізьніка, з якім вы ехалі, то трэба было яму верыць. Другі раз будзьце ласкавы не прыставайце да мяне з пусьцяковінай!» — З таго часу Даўэрлінг зьмяніўся.

Вольнапісаны пазяхнуў.

— Трэба выспацца перад заўтрашняй яўкай да палкоўніка. Я хацеў-бы хоць трохі інформаваць вас, як стаяць справы ў нашым палку. Палкоўнік Шрэдэр ня любіць майора Вэнцэля і наогул нейкі дзіўны тып. Капітан Сагнэр, начальнік вучэбнай каманды вольнапісаных, лічыць Шрэдэра сапраўдным салдатам, хоць палкоўнік Шрэдэр нічога так не баіцца, як папасьці на фронт. Сагнэр — стрэлены варабей, таксама як і Шрэдэр, недалюблівае афіцэраў запасу і называе іх цывільнымі сьмярдзючкамі. Вольнапісаных ён лічыць дзікімі жывёламі, з якіх трэба зрабіць вайсковыя машыны, прышыць да іх зорачкі і паслаць на фронт, каб іх перастралялі замест шляхетных кадравых афіцэраў. якіх трэба пакінуць на развод. Наогул у арміі ўжо пахне гніляцінай, — сказаў вольнапісаны, укручваючыся ў коўдру. — Масы, пакуль што, яшчэ сьляпыя, і дазваляюць гнаць сябе на фронт, каб іх там пасеклі на макарону; пападзе ў якога-небудзь з такіх ягнят куля, ён толькі шапне: «мамачка»! Цяпер герояў няма, а ёсьць толькі жывёла на мяса і разьнікі ў генэральных штабох. Пачакайце, дачакаюцца яны выбуху! Ну і будзе-ж завіруха!.. Дык няхай жыве армія! Дабранач!

Вольнапісаны сьціх, доўга варочаўся пад коўдрай і нарэшце запытаўся:

— Вы сьпіце, таварыш?

— Ня сьпіцца, — адказаў Швэйк з свайго ложка. — Думаю…

— Пра што-ж вы думаеце, таварыш?

— Пра вялікі сярэбраны мэдаль «За храбрасьць», які атрымаў сталяр з Ваўровай вуліцы, па прозьвішчы Млічко; яму першаму з усяго палка ў самым пачатку вайны адарвала гранатай нагу. Ён атрымаў дарэмна штучную нагу і пачаўусюды фарсіць з сваім мэдалём і хваліцца, што ён самы першы інвалід у палку. Раз ён прышоў у шынок «Аполён» на Вінаградах і пачаў там сварку з разьнікамі гарадзкай разьніцы. Адзін з іх у бойцы адарваў яму нагу (штучную) і трахнуў ёю яму-ж па галаве, а потым убачыў, што нарабіў (ён ня ведаў, што нага штучная), і з перапуду абамлеў. У вучастку столяру ногу зноў прырабілі, але з таго часу яму ня міл стаў яго сярэбраны мэдаль «За храбрасьць» і ён панёс яго закладваць у лёмбард. Там яго за гэта разам за мэдалём сцапалі; і пачаліся няпрыемнасьці. Існуе нейкі там ганаровы суд для інвалідаў вялікай вайны, і гэты суд прысудзіў — адабраць у яго мэдаль і апрача таго пакінуць без нагі…

— Як-жа гэта?

— Вельмі проста. Прышлі раз да яго з нейкай камісіяй, заявілі, што ён ня варты таго, каб насіць протэзу, адшпілілі ў яго нагу і панесьлі… Вельмі таксама сьмешна выходзіць, — казаў далей Швэйк, — калі бацькі салдата атрымоўваюць паведамленьне, што сын забіты на вайне, а разам з лістом мэдаль з прыпіскаю, што вось вам за гэта мэдаль і павесьце яго на відным месцы. На Божацехавай вуліцы на Вышаградзе адзін стары, у якога забілі сына, думаў, што Вайсковае ведамства з яго зьдзекуецца, і так раззлаваўся, што павесіў мэдаль у сарціры. А сарцір у яго быў у сенцах, агульных з адным служачым у паліцыі; той данёс на яго і прышлося потым старому адказваць за дзяржаўнае злачынства.

— Адгэтуль вынікае, — сказаў вольнапісаны, — што слава выедзенага яйца ня варта. Нядаўна ў Вене выдалі «Спадарожнік вольнапісанага», і там былі зьмешчаны наступныя захапляючыя вершы:

— З прычыны таго, што за апошні час заўважаецца, што баявы дух у нашай арміі зьніжаецца, — сказаў пасьля невялікага перапынку вольнапісаны, — я прапаную сьпець пра каноніра Ябурку. Гэта падымае дух. Але прыдзецца паднапяцца, a то сярод ночы ў казармах могуць не пачуць. Таму прапаную падыксьці да дзьвярэй.

І праз хвіліну з памяшканьня арыштаваных пачуўся такі роў, што ў калідоры задрыжалі шыбы:

На дварэ пачуліся крокі і галасы.

— Гэта профос, — сказаў вольнапісаны. — А з ім падпаручнік Пэлікан, ён сягоньня дзяжурны. Я з ім знаёмы, ён афіцэр запасу, а раней быў статыстыкам у адным страхавым таварыстве. Вось у каго дастанем пакурыць. А ну, прыўдарым яшчэ раз.

I Швэйк з вольнапісаным грымнулі зноў:

Адчыніліся дзьверы, і профос, відавочна падагрэты прысутнасьцю дзяжурнага афіцэра, задзёрыста крыкнуў:

— Тут вам не зьвярынец!

— Пардон, — адказаў вольнапісаны, — тут аддзяленьне Рудольфінума [38] . Концэрт на карысьць засуджаных. Толькі што быў скончаны першы нумар програмы: «Сымфонія вайны».

— Ня дурэцеся, — сказаў падпаручнік Пэлікан з наўмыснай строгасьцю. — Спадзяюся, вы павінны ведаць, што ў дзесяць гадзін вам належыць ляжаць, а не рабіць гармідар. Ваш концэртны нумар на пляцы чуваць.